Türkiye’ nin çevre mevzuatı kanun, yönetmelik, tebliğ, genelge ve taslaklardan oluşmakla birlikte32
, T.C. 1982 Anayasası’ nda da çevreyle ilgili doğrudan ve dolaylı maddelere yer verilmiştir. Örneğin Anayasa’ nın 56. maddesinde doğrudan “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir” hükmüne yer verilmiş, Anayasa’ nın 23, 43, 44, 45, 57, 63 ve 169. maddelerinde ise çevre dolaylı şekilde hükme bağlanmıştır (Ertürk, 2012:382-384;
http://www.tukcev.org.tr, 2015; http://www.csb.gov.tr, 2017).
Türkiye’ nin çevre mevzuatına kaynaklık eden en önemli kanun 1983 yılında yürürlüğe giren “2872 sayılı Çevre Kanunu” dur. Söz konusu bu kanunla, çevreye dair tanım, ilke, amaç, yasak ve cezai hükümler ortaya koyulmuş, 2006 yılında yapılan bir değişiklik ile birlikte, Çevre Kanunu’ nun temel amacı, çevrenin sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkelerine uygun şekilde korunması olarak belirlenmiştir.
32 Sayılanlar haricinde Türkiye’ nin çevre mevzuatına kaynaklık eden bir de 2011 yürürlük tarihli ve 644
sayılı “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” olup, söz konusu bu kararname Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ nın teşkilat ve görevlerini sıralamaktadır. Yine 2011 yılında yürürlüğe giren 648 sayılı “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname” ile sözü edilen kararnamede bazı değişiklikler yapılmıştır (T.C. Resmi Gazete, 2011).
114
Bununla birlikte Çevre Kanunu’ yla beraber çevreyi kirletme yasağı getirilerek kirleticilere sorumluluk yüklenmiş, ÇED kullanımının yaygınlaştırılması ve çevresel denetimin arttırılmasıyla birlikte çevre sorunlarının azaltılması amaçlanmıştır (http://www.ttb.org.tr, 2006; Algül, 2016:86-89).
Türkiye’ nin çevre mevzuatına kaynaklık eden daha birçok kanun olmakla birlikte bunlar; 1930 “1593 sayılı Genel Sağlığı Koruma Kanunu (Umumi Hıfzıssıhha Kanunu)”, 1937 “2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu”, 1937 “3167 sayılı Kara Avcılığı Kanunu”, 1956 “6831 sayılı Orman Kanunu”, 1971 “1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu”, 1983 “2873 sayılı Milli Parklar Kanunu”, 1983 “2863 sayılı Kültür ve Doğa Varlıklarının Korunması Kanunu”, 1983 “2690 sayılı Boğaziçi Kanunu”, 1985 “3213 sayılı Maden Kanunu”, 1985 “3194 sayılı İmar Kanunu”, 1990 “3621 sayılı Kıyı Kanunu”, 1995 “4122 sayılı Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu”, 2004 “5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu”, 2004 “5237 sayılı Türk Ceza Kanunu”33
, 2004 “5262 sayılı Organik Tarım Kanunu”, 2005 “5393 sayılı Belediye ve Büyükşehir Belediyeleri Kanunu”, 2005 “5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu”, 2005 “5312 sayılı Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun” ve 2005 “5326 sayılı Kabahatler Kanunu”34
dur (Ertürk, 2012:393-406;
http://cevremuhendisligi.org, 2017; http://www.csb.gov.tr, 2017).
Tüm bunlarla birlikte, Türkiye’ nin çevre mevzuatına kaynaklık eden ve Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Deniz ve Kıyı Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Hava Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Kimyasallar Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Su ve Toprak Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Yönetim Hizmetleri ve Finansman Dairesi Başkanlığı ve İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı tarafından uygulanan yönetmelikler Tablo 3.1’ de verilmiştir:
33 2004 yürürlük tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’ nun ikinci bölümünde çevreyle ilgili suçlar ele
alınmış ve söz konusu kanunun 141. maddesinde çevrenin kasten kirletilmesi halinde uygulanacak cezalar sayılmıştır (Ertürk, 2012:401).
34 2005 yürürlük tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu’ nun 41. ve 46. maddelerinde gürültü ve
çevreyi kirletme kabahatler arasında sayılmış ve bu kabahatlerin işlenmesi durumunda para cezası uygulanacağı hükme bağlanmıştır (Ertürk, 2012:404).
115
Tablo 3.1: Türkiye’ nin Çevre Mevzuatına Kaynaklık Eden Yönetmelikler
Atık Yönetimi
Dairesi Başkanlığı
- 2016 Maden Atıkları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
- 2015 Atık Yönetim Yönetmeliği - 2015 Maden Atıkları Yönetmeliği
- 2012 Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği
- 2011 Ambalaj Artıklarının Kontrolü Yönetmeliği - 2010 Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik - 2010 Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik
- 2010 Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği
- 2009 Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik
- 2008 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
- 2007 Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik
- 2006 Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği
- 2005 Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği - 2005 Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
- 2004 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği - 2004 Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Deniz ve Kıyı
Yönetimi Dairesi
Başkanlığı
- 2006 Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanunun Uygulama Yönetmeliği - 2006 Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun Kapsamında Mal ve Hizmet Alımına İlişkin Yönetmelik
- 2006 Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği
- 2004 Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Hava Yönetimi
Dairesi Başkanlığı
- 2013 Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü İle Benzin ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği
- 2013 Koku Oluşturan Emisyonların Kontrolü Yönetmeliği - 2010 İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerinden Çevre ve Halkın Sağlığının Korunmasına Yönelik Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmelik - 2010 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği
116
- 2009 Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
- 2009 Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
- 2009 Bazı Akaryakıt Türlerindeki Kükürt Oranının Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik
- 2008 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği
Kimyasallar
Yönetimi Dairesi Başkanlığı
- 2014 Zararlı Madde ve Karışımların Kısıtlanması ve Yasaklanması Hakkında Yönetmelik
- 2014 Zararlı Maddeler ve Karışımlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formları Hakkında Yönetmelik
- 2013 Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik - 2013 Maddelerin ve Karışımların Fiziko-kimyasal, Toksikolojik ve Ekotoksikolojik Özelliklerinin Belirlenmesinde Uygulanacak Test Yöntemleri Hakkında Yönetmelik
- 2008 Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik
Su ve Toprak Yönetimi Dairesi Başkanlığı
- 2010 Atık Su Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik
- 2010 Çevre Kanununun 29. Maddesi Uyarınca Atık Su Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik
- 2010 Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik
- 2007 Kum Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması ve İşletilmesinin Kontrolü Yönetmeliği
- 2006 Kentsel Atık Su Arıtımı Yönetmeliği
- 2005 Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği (76/464/ AB) - 2004 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Yönetim Hizmetleri ve Finansman Dairesi Başkanlığı
- 2013 Yüksek Çevre Kurulu ve Mahalli Çevre Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik
- 2007 Çevre Gelirlerinin Takip ve Tahsili ile Tahsilat Karşılığı Öngörülen Ödeneğin Kullanımı Hakkında Yönetmelik
- 2007 Çevre Kanununa Göre Verilecek İdari Para Cezalarında İhlalin Tespiti ve Ceza Verilmesi ile Tahsili Hakkında Yönetmelik
117 İklim Değişikliği
Dairesi Başkanlığı
- 2014 Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik
- 2008 Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik
Kaynak: http://www.csb.gov.tr, 2017.
Tablo 3.1 ile gözlendiği üzere, Türkiye’ nin çevre mevzuatına kaynaklık eden birçok yönetmeliğin varlığından söz etmek mümkündür. Sayılan kanun ve yönetmelikler haricinde çevre mevzuatına kaynaklık eden çok sayıda tebliğ, genelge ve taslak da mevcut olup (http://cevremuhendisligi.org, 2017; http://www.csb.gov.tr, 2017), Türkiye’ nin çevre mevzuatının temelinde çevrenin korunması, çevre sorunlarının azaltılması, çevresel zararların tazmin edilmesi ve Çevre Kanunu’ nda yapılan değişiklik ile 2006 yılı sonrası için toplumun sürdürülebilir kalkınması gibi hususlar yer almaktadır (http://www.ttb.org.tr, 2006; Algül, 2016:86-89).
3.3. TÜRKİYE’ NİN AVRUPA BİRLİĞİ’ NE ÜYELİK SÜRECİ VE