Türk Yabancılar Hukukunda Sınır Dışı Etme Kararı

Sınır dışı etme, devletin ülkesel egemenlik yetkisinin doğal bir sonucu olarak tezahür etmekte;³⁴¹ bir yabancının zorla ülke sınırlarından dışarı çıkarılmasını ifade etmektedir.³⁴² Ancak, devletlerin yabancıların sınır dışı edilmesi bakımından var olan yetkilerini, yine milletlerarası hukukun çizdiği sınırlar içerisinde kullanabilecekleri kabul edilmektedir.³⁴³

341 AYBAY, R.: “Bir İnsan Hakkı Sorunu Olarak Sınır Dışı Edilme”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2003, S. 2, s. 142; AYBAY, R./DARDAĞAN KİBAR, E.: Yabancılar Hukuku, B. 3, İstanbul 2010, s. 225 ; EKŞİ, N.: “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Sığınmacı ve Mültecilerin Türkiye’den Sınırdışı Edilmelerini Engelleyen Haller”, İstanbul Barosu Dergisi, 2008, C. 82, S. 6, s. 2803-2837, s. 2806.

342 ASAR, A.: Yabancılar Hukuku, 5.B. Ankara 2019, s. 131; ÇİÇEKLİ, B.: Yabancılar ve Mülteci Hukuku, Ankara 2016, s. 165.

343 BAYRAKTAROĞLU ÖZÇELİK, s. 212.

Türk yabancılar hukukunda sınır dışı etme işlemi hem seyahat hem de kişi özgürlüğü ve güvenliğini ilgilendirmesi nedeniyle esas itibariyle Anayasa’ nın 19³⁴⁴ ve 23. maddeleri³⁴⁵ ile ilişkili bulunmaktadır.³⁴⁶ Anayasa’ nın 16. maddesinde³⁴⁷ ise yabancıların hak ve özgürlüklerinin milletlerarası hukuka uygun olarak ve kanunla sınırlandırılabileceği hüküm altına alınmıştır.

Türk hukukunda idari bir işlem sonucu gerçekleştirilen sınır dışı etme işleminin hukuki sebepleri ve sonuçları YUKK ve Uygulama Yönetmeliği (UY)’ nde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.³⁴⁸ Buna göre yabancılar, sınır dışı etme kararıyla, menşe ülkesine veya transit gideceği ülkeye ya da üçüncü bir ülkeye sınır dışı edilebilir (YUKK md.52).

Sınır dışı etme kararı, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün talimatı üzerine veya resen valiliklerce alınır (YUKK md.53(1)). Sınır dışı etme kararı, her yabancı için ayrı ayrı alınır. Karara esas olacak değerlendirme, il müdürlüğünce yapılır (UY MD.54).

Yabancının sınır dışı edileceği ülkenin tespitinde; vatandaşlık durumu, kişinin gönderilmesi planlanan ülkeye kabul edilip edilmeyeceği ve varsa gidebileceği üçüncü bir ülkeye ilişkin talebi göz önünde bulundurulur (UY md. 51(2)).

Kanunun 54. maddesinde sayılan sebeplerin³⁴⁹ gerçekleşmesi durumunda yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınabilmektedir. Buna karşılık sınır dışı etme,

344 Anayasa md. 19: “Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. (…)”

345 Anayasa md. 23: “Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. (…)”

346 AYBAY, s. 143-144.

347 Anayasa md. 16: “Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.”

348 YUKK md. 52-60; UY md. 51-64.

349 YUKK md. 54: “(1) Aşağıda sayılan yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınır:

a) 5237 sayılı Kanunun 59 uncu maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler b) Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar

c) Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullananlar ç) Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar

d) Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar e) Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler f) İkamet izinleri iptal edilenler

g) İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenler

ğ) Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler

seyahat özgürlüğü, kişi özgürlüğü ve güvenliği dışında bireylerin diğer temel hak ve özgürlüklerine de doğrudan bir müdahale oluşturabilmektedir. Çocuklar söz konusu olduğunda bu husus en başta aile birliğine müdahale olarak karşımıza çıkmakta; ayrıca sınır dışı edilmesi öngörülen bireyin çocuk olması, çocuğa özel bazı hak ve özgürlüklere müdahale edilmesine de sebebiyet verebilmektedir. Bundan dolayı, sınır dışı kararı alınırken insan hakları ve çocuk haklarına dayalı olarak bazı sınırlandırmaları da dikkate almak gerekmektedir. Bu çerçevede YUKK’ da sınır dışı etme sebepleri gerçekleşmiş olmasına rağmen hakkında sınır dışı kararı alınamayacak olanlar düzenlenmiştir.³⁵⁰ Kanunda açıkça belirtilen haller dışında hakkında sınır dışı etme kararı alınamayacak yabancılar, yönetmelikte de ayrıca düzenlenmiştir.³⁵¹Buna göre sınır dışı etme kararına

h) Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler ya da bu hükümleri ihlale teşebbüs edenler

ı) Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler

i) Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar

j) İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar k) Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler.

(2) Bu maddenin birinci fıkrasının (b), (d) ve (k) bentleri kapsamında oldukları değerlendirilen uluslararası koruma başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişiler hakkında uluslararası koruma işlemlerinin her aşamasında sınır dışı etme kararı alınabilir.”

350 YUKK md. 55: “(1) 54 üncü madde kapsamında olsalar dahi, aşağıdaki yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınmaz:

a) Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar

b) Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler

c) Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar

ç) Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları

d) Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları

(2) Birinci fıkra kapsamındaki değerlendirmeler, herkes için ayrı yapılır. Bu kişilerden, belli bir adreste ikamet etmeleri, istenilen şekil ve sürelerde bildirimde bulunmaları istenebilir.”

351 U.Y. md. 52(1): “Kanunun 55 inci maddesinde belirtilen yabancıların yanı sıra aşağıdaki yabancılar hakkında da sınır dışı etme kararı alınmaz:

a) Vizesi veya ikamet izinleri iptal edilenlerden on gün içinde çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler.

b) Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlardan çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler.

c) Vize alarak veya vize muafiyetiyle gelen ve ikamet izni talepleri reddedilenlerden vize süresi veya vize muafiyeti sürelerini kullananlar.

ç) İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenlerden çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler.

d) İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlardan çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler.

esas olacak değerlendirmeyi yapacak olan yetkili makam, YUKK md. 54’te sınır dışı sebepleri şahsında gerçekleşmiş olan birey bakımından geri gönderme yasağının (YUKK md.4) işlerlik kazanıp kazanmadığının tespitinin yanı sıra YUKK 55. madde çerçevesinde hakkında sınır dışı etme kararı alınamayacak kişilerden olup olmadığına yönelik bir değerlendirme yapması gerekmektedir.

Hatay 1. İdare Mahkemesi, sınır dışı etme kararının iptali talebi üzerine vermiş olduğu 07.01.2019 tarihli kararında şu ifadelere yer vermiştir:

“Bu durumda her ne kadar davacının 6458 sayılı kanunun 54.maddesinin 1. fıkrasının d ve h bentleri uyarınca sınır dışı edilmesine yönelik dava konusu işlem tesis edilmiş ise de dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte davacının hamilelik durumunun bulunduğu görülmekle davalı idare tarafından davacının hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesinin riskli olup olmayacağı hususunda herhangi bir tespit ve değerlendirme yapılmadan (seyahatin riskli olup olmayacağına dair hastane raporu vs..) dava konusu işlemin tesis edildiği anlaşıldığından, aynı kanunun 55/1-b maddesi hükmüne aykırı olarak tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uygunluk bulunmadığı sonucuna varılmıştır.” ³⁵²

İstanbul 1. İdare Mahkemesi ise 27.06.2019 tarihli kararında bu hususu şu şekilde ifade etmiştir:

“(…)Bu durumda; davacının geri gönderilmezlik iddiaları karşısında, 6458 sayılı Kanunun 55.maddesi uyarınca sınır dışı edilemeyecek yabancılar kapsamına girip girmediği araştırılmaksızın ve davacı hakkında nesnel ve öznel olarak menşe ülke değerlendirmesi yapılmaksızın eksik araştırma sonucu tesis edilen ve davacının sınır dışı

e) Uluslararası koruma başvurusunu geri çeken ya da geri çekmiş sayılan yabancılardan dava hakkından feragat ettiğini ve gönüllü olarak ülkesine dönmek istediğini yazılı olarak beyan edenler.

f) Uluslararası koruma başvurusunu geri çeken ya da geri çekmiş sayılan yabancılardan dava hakkından feragat ettiğini yazılı olarak beyan eden ve Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunanlar.

g) Mahkemece kesin karar verilene kadar, Uluslararası koruma başvuru sahiplerinden kabul edilemez başvuru ve hızlandırılmış değerlendirme çerçevesinde yargı yoluna başvuranlar.”

352 Hatay 1. İdare Mahkemesi, 2018/755 E., 2019/13 K., 07.01.2019.

edileceği ülkenin neresi olduğu konusunda herhangi bir açıklamaya yer verilmeyen dava konusu işlemde bu haliyle hukuka uyarlık bulunmadığı sonucunda varılmıştır.”³⁵³

Sınır dışı etme kararlarının yargısal denetimi YUKK’da özel hükümlerle düzenlenmiştir (md. 53(3)). YUKK m. 53(3)’te, ilgiliye, sınır dışı etme kararına karşı kararın tebliğinden itibaren yedi gün³⁵⁴ içerisinde İdare Mahkemesi’ne başvurma imkânı tanınmaktadır. Mahkemeye başvurunun ilgili yabancı yerine, yasal temsilcisi veya avukatı tarafından yapılması da mümkündür. Mahkemeye yapılan başvuru ise on beş gün içerisinde sonuçlandırılacaktır. Mahkemenin bu konuda vermiş olduğu karar kesindir.

Kural olarak dava açma süresi içinde veya yargı yoluna başvurulması hâlinde yargılama sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı edilmez. Yabancının rızası söz konusu olduğunda yargılama sonuçlanmadan da bireyin sınır dışı edilmesi mümkündür (YUKK md. 53(3)).