TÜRKĠYE OTOYOL AĞI ĠÇĠN ÖNERĠLEN ÜSTYAPI YÖNETĠM SĠSTEMĠ AKIġ DĠYAGRAMI VE DEĞERLENDĠRMELERĠ

Üstyapı bakım-onarım yönetim sisteminin en önemli bileĢeni veri tabanıdır. Veri tabanının da en önemli bileĢenlerinden biri üstyapıdaki bozulmaların ölçüm değerleridir. Elde edilen bozulma değerlerine göre, hem üstyapı onarım seçenekleri değerlendirilmekte, hem de onarım maliyeti konusunda bilgi edinilebilmektedir. Doğru onarım kararları verebilmek için, doğru zamanda ve doğru ölçümlerin yapılması çok önemlidir. Bu nedenle, BSK kaplamalı Otoyollar ve Devlet Yollarında meydana gelen bozulmalar sistematik ve periyodik olarak ölçülmelidir.

KGM tarafından BSK kaplamalı üstyapılar için RN (sürüĢ sayısı) ve IRI (Uluslararası Düzgünsüzlük Ġndeksi) ölçümleri yapılmaktadır.

Bu değerler performans ölçütü olup, AASHTO Yöntemindeki hizmet kabiliyetine yani Mevcut Hizmet Kabiliyeti Sınıflaması-PSR‘ ye karĢılık gelen bir değer olarak kabul edilmektedir [13,65].

Yapılan çalıĢmada KGM‘den sağlanan üstyapı bilgileri ile Meteoroloji Genel Müdürlüğünden elde edilen iklim verileri dikkate alınarak veri tabanı oluĢturulmuĢtur.

Karayolu ağı düzeyinde üstyapı değerlendirmesi yapmak gerektiğinde, yol yüzey düzgünsüzlüğü, kaplama bozuklukları ve kayma direnci (kayma sürtünme katsayısı) ölçümleri birinci derecede önemlidir. Defleksiyon ölçümleri ve tabakalarda kullanılan malzeme özellikleri ise, ikinci derecede önem taĢımaktadır. Ağ düzeyinde değerlendirme yapmak için, yol yüzey düzgünsüzlüğü, kaplama bozukluklarının belirlenmesi, yüzey kayma direncinin ölçülmesi yeterli görülebilir.

Onarımda öncelikli yol kesimleri belirlendikten sonra, ayrıntılı projelendirme çalıĢmaları için, defleksiyon ölçümleri yapılıp karot numunesi alınarak tabaka malzeme özelliklerinin belirlenmesi gerekir. Kaplama bozuklukları, arazide gözle muayene ile belirlenebileceği gibi, daha hızlı veri toplamak için, ileri teknolojiler kullanılarak görüntü analizi yapılmak suretiyle saptanabilmektedir.

112

Ġleri teknoloji kullanan aletlerin ithal bedelleri çok yüksektir. Bu nedenle, ülkemizde gerek üniversitelerin gerekse özel Ģirketlerin AR-GE çalıĢmaları yaparak, daha ucuz teknolojik aletleri geliĢtirmeleri yararlı olacaktır. KGM‘de mevcut olan profilometre (T6500 Road Surveyor) ile BSK‘lı kesimlerin yol yüzey düzgünsüzlüğü, RN (Ride Number, SürüĢ Sayısı) değeri ve IRI (Uluslararası Düzgünsüzlük Ġndeksi) ile değerlendirildiği daha önce ifade edilmiĢtir.

KGM‘nin elinde bulunan bir adet DüĢen Ağırlıklı Deflektometre (Falling Weight Deflectometer-FWD) aleti, ancak gerekli görülen detaylı onarım çalıĢmalarının planlanmasında kullanılmaktadır.

Yol yüzey düzgünsüzlüğü ölçümleri, sürüĢ konforu ve güvenliği için yeterli iken, tüm bakım ve onarım çalıĢmaları için yeterli değildir. Zira düzgünsüzlük ölçüm değerlerine bağlı olarak her zaman doğru onarım seçeneğinin belirlenmesi mümkün olmayabilir veya çözüm pahalı olabilir. Örneğin, yapısal olarak taĢıma gücü yetersiz ve düĢük düzeyde olan timsah sırtı çatlaklı BSK kaplamalı bir kesim, iyi bir sürüĢ konforu sağlayabilir. Dolayısıyla, yüksek bir RN/IRI değerleri elde edilebilir.

Bu kesimin normal koĢullarda onarımda öncelikli olması gerekirken, RN/IRI değerlerinin yüksek olması nedeniyle onarım sıralamasına giremediğinden, üstyapı daha çabuk bozulacak, belki de yeniden yapım söz konusu olabilecektir.

Yukarıdaki nedenlerden dolayı, doğru onarım seçeneklerine karar verilebilmesi için IRI/RN değerlerine ilave olarak güvenlik açısından yol yüzeyi kayma direncinin arazide ölçülmesi ve üstyapı bozukluklarının arazide belirlenmesi gerekmektedir. Bilindiği gibi, bir üstyapı bakım-onarım yönetim sistemi, periyodik performans değerlendirmesi, yatırımların planlanması, programlanması, tasarımı ve yapımı gibi oldukça geniĢ uygulama alanına sahiptir.

Üstyapı bakım-onarım yönetim sisteminin temel amacı, bütçe kısıtları içerisinde karayolu ağındaki üstyapıların mevcut performanslarını maksimum düzeyde tutabilecek çözümler üreterek, karar vericilere mevcut kaynakların optimum Ģekilde dağıtımını ve kullanımını sağlamada rehberlik etmek ve aynı zamanda gelecek yıllar için gerekli bütçeyi hazırlamakta yardımcı olmaktır. Üstyapı yönetim sisteminin en önemli özelliği, karar vermede kiĢilere bağlı inisiyatifi en aza indirmesidir.

113

KGM‘de üstyapı bakım-onarım yönetim sistemi konusunda yetiĢmiĢ çok az sayıda personel bulunduğu gibi, aktif olarak üstyapı yönetim sistemi konusunda çalıĢan eleman sayısı da oldukça azdır. Bütün Türkiye‘nin BSK kaplamalı yollarının yönetimi KGM merkezinden yapılmaktadır.

Bölge Müdürlükleri bünyesinde bakım Ģube müdürlükleri bulunduğu dikkate alınırsa, bölge müdürlük personelinin de üstyapı yönetim sistemi konusunda yetiĢtirilmesi ve her bölgenin kendisine ait üstyapı bozulma ölçümlerini yapması, hem düzenli veri toplama olanağı, hem de daha fazla sayıda ölçüm yapma olanağı sağlayacaktır. Bu bağlamda, fazla uzunlukta BSK‘ ya sahip bölge müdürlüklerine bütçe olanakları içerisinde en az bir adet profilometre, her bölge müdürlüğüne en az bir adet kayma direnci ölçme aleti, FWD ve yol üstyapı kalınlıklarının belirlenmesi için Yer Penetrasyon Radarı (Ground Penetration Radar) aletinin alınması iyi bir üstyapı yönetim sisteminin uygulanabilmesi için zorunlu görülmektedir.

Uzun vadede, arazide görüntü toplayıp, analiz edebilen modern ölçüm aletlerinin alınması bakım-onarım çalıĢma planı hazırlama sürecini kısaltacaktır. Yukarıda önerilen modelde, her bölge müdürlüğü topladığı bozulma ölçümlerini internet ortamında genel merkeze gönderecek, Genel Merkezde ağ düzeyinde öncelikler belirlenecektir.

Belirlenen önceliklere göre, her bölge müdürlüğü proje bazında değerlendirme yapmak için ilave testler ve ölçümler yardımıyla, örneğin FWD yardımıyla ve/veya karot numunelerinden malzeme özelliklerini belirleyecektir. BSK kaplamalı yollarda yılda en az bir kere, bahar aylarında olmak üzere yol yüzey düzgünsüzlüğü, kayma direnci ve üstyapı bozuklukları saptanmalı ve inĢaat sezonu içerisinde onarım çalıĢması gerçekleĢtirilmelidir.

Önerilen Üstyapı Bakım-Onarım Yönetim Sistemi Modeli

Yukarıdaki açıklamalar ıĢığında, Türkiye Otoyol Ağının üstyapısının bakım- onarımının yönetimi için ġekil 6.1‘de verilen akıĢ diyagramı geliĢtirilmiĢtir [3,10]

114

 RN ve IRI ölçümleri (Profilometre)

 Kayma direnci ölçümleri

 Kaplama bozuklukları ölçümü

 Ġklim verileri

 Trafik verileri Veri tabanı (Ġnternet ortamı)

Ağ düzeyinde üs yapı değerlendirmesi

 Defleksiyon (FWD) ölçümleri

 Üstyapı tabaka kalınlıkları (Yer Penetrasyon Radarı) ve malzeme

özelliklerinin belirlenmesi

 Makro pürüzlülük (Lazer Profilometre)

Proje düzeyinde durum araĢtırması ve üstyapı değerlendirmesi

Onarım Yapılması

(REHABĠLĠTASYON VEYA YENĠDEN YAPIM)