Türkçe eğitimi alanında yapılan lisansüstü tezlerin Bulgular, Tartışma

ve Sonuç bölümleri sözbilimsel hareket ve adımların özelliklerini ta-

şımakta mıdır?

Yöntem Araştırma Modeli

Bu çalışmada belge tarama modelinden yararlanılmıştır. Tarama mo- delleri “geçmişte ya da halen varolan bir durumu varolduğu şekliyle be- timlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır.” (Karasar, 2008, s. 77). Tarama modelleri varolanı betimlemeyi amaçladığından araştırmaya konu olan durumla ilgili herhangi bir değişiklik yapılmadan araştırmayı hedeflemektedir.

Evren ve Örneklem

Çalışmanın evrenini Türkçe Eğitimi alanında yapılan lisansüstü tezler oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında Türkçe eğitimi alanında 2010- 2016 yılları arasında yapılan 247 (195 yüksek lisans, 52 doktora) lisan- süstü çalışma incelenmiştir. Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Ulusal Tez Merkezi veri tabanında (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp) yer alan 2010-2016 yılları arasında yapılmış tezlere “eğitim ve öğretim, Türkçe eğitimi, Türkçe öğretimi” anahtar sözcükleriyle tarama yapılmış ve 560 lisansüstü teze ulaşılmıştır. Bu tezlerden 78’i tez erişim kısıtla- ması olması, 235’i ise Türkçe eğitimiyle doğrudan ilgili olmaması (Ede- biyat, Dilbilim, Yabancı Dil Olarak Türkçe Eğitimi, Eğitim Bilimleri, Sınıf Öğretmenliği alanlarında yapılan tezler) nedeniyle araştırmaya da- hil edilmemiştir. İncelenen lisansüstü tezlerin üniversite ve enstitülere göre dağılımı aşağıdaki gibidir:

Tablo 1: Örneklemi oluşturan tezlerin üniversite ve enstitülere göre dağılımı

Üniversite/Enstitü YL DR Toplam

18 Mart Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enst. 10 7 17 Abant İzzet Baysal Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 10 - 10 Afyon Kocatepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 9 - 9 Ahi Evran Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 2 - 2 Ankara Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 2 3 5 Atatürk Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 9 12 21 Başkent Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 2 - 2 Bülent Ecevit Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enst. 1 - 1 Dokuz Eylül Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 12 1 13 Dumlupınar Üniversitesi/ Eğitim Bilimler Enst. 3 - 3 Erciyes Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 5 - 5 Erzincan Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 6 - 6 Fırat Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 3 2 5 Gazi Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 25 14 39 Gaziantep Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 1 - 1 Giresun Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 1 - 1 İnönü Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 6 1 7 İstanbul Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 3 3 6 Karadeniz Teknik Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 7 - 7 Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enst. 3 - 3 Kilis 7 Aralık Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enst. 3 - 3 Marmara Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 4 1 5 Mersin Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 5 - 5 Mevlana Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 1 - 1 Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 4 - 4 Mustafa Kemal Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 15 - 15 Necmettin Erbakan Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 5 4 9 Niğde Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enst. 3 - 3 Ondokuz Mayıs Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 4 - 4 Sakarya Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enst. 13 - 13 Selçuk Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enst. - 5 5 Uludağ Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enst. 2 - 2

Uşak Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 9 - 9

Yüzüncü Yıl Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 3 - 3 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enst. 3 - 3

Veri Toplama Yöntemleri

Çalışmada Türkçe Eğitimi alanındaki lisansüstü tezlerin Giriş; Yön-

tem; Bulgular, Tartışma, Sonuç bölümleri incelenmiştir.

İncelemede Kan’ın (2014) alanyazındaki modelleri göz önünde bu- lundurarak oluşturduğu “Sözbilimsel Hareket ve Adımlar Listesi”nden yararlanılmıştır (Ek-1). Kan (2014) tarafından oluşturulan liste, Giriş;

Yöntem; Bulgular, Tartışma ve Sonuç bölümleri için farklı araştırmacılar

tarafından oluşturulan modelleri temel almıştır. Alanyazındaki çalışmalar araştırma yazılarını hedef aldığından lisansüstü tezlerin metin yapısına uygun düzeyde inceleme için bu modellerin bazı adım ve hareketleri bir araya getirilerek Sözbilimsel Hareket ve Adımlar listesi oluşturulmuştur. Listeye alanında uzmanlaşmış 3 öğretim üyesine sunulup görüş alınarak son biçimi verilmiştir.

Elde edilen veriler, Kan (2014) tarafından oluşturulan Sözbilimsel Ha-

reket ve Adımlar listesine göre araştırmacıdan izin alınarak çözümlen-

miştir.

Verilerin Çözümlenmesi

Çalışmada içerik çözümlemesi tekniğine başvurulmuştur. Türkçe Eği- timi alanında yapılan tezlerin Giriş; Yöntem, Bulgular, Tartışma ve So-

nuç bölümleri Kan (2014) tarafından oluşturulan Sözbilimsel Hareket ve Adımların çalışmalarda yer alması “(+)”, yer almaması durumu ise “(-)”

biçiminde gösterilmiştir.

Çözümlemede Giriş bölümü için 3; Yöntem bölümü için 5; Bulgu-

lar, Tartışma ve Sonuç bölümü için ise 5 hareketin tezlerde açıkça kodla-

Bulgular Giriş Bölümüne İlişkin Bulgular

Giriş bölümüne ilişkin hareket ve adımlar lisansüstü tezlerde araştır-

manın önemi, problem/araştırmanın problemi, araştırmanın amacı, giriş, kuramsal çerçeve, konu ile ilgili yapılan araştırmalar, tanımlar gibi

farklı başlıklar altında yer almaktadır.

Giriş bölümünü oluşturan hareketlerin yüksek lisans ve doktora tezle- rinde yer alma durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Tablo 2: Giriş bölümüne ilişkin hareketlerin tezlerde yer alması GİRİŞ HAREKETLERİNİN YER ALDIĞI TEZ SAYISI

YÜKSEK LİSANS DOKTORA Toplam

(+) (-) (+) (-) (+) %

GH1 195 - 52 - 247 100

GH2 96 151 36 16 132 53

GH3 195 - 52 - 247 100

Tablo 2’ye göre en çok gerçekleşen hareket Alan Belirtme (GH1) ve

Yer Tutma (GH3)’dır. Çalışmaların tamamında önem belirtme, konu ile ilgili genellemeler yapma ve kuramsal bilgi verme, terimleri tanımlama, önceki araştırmaları inceleme ve amaç belirtme, araştırma konusunu sunma, temel bulguları belirtme, tezin yapısını belirtme adımlarından en

az biri görülmektedir. Giriş bölümünde en az işaretlenen hareket ise Yer

Açma (GH2)’dır. Yer Açma hareketinde tezlerin yaklaşık yarısında (%47)

araştırma eksikliğini belirtme, problem durumunu ortaya koyma aşamala- rına yer verilmediği saptanmıştır. Alan Belirtme (GH1) ve Yer Tutma (GH3) hareketlerini oluşturan adımların tamamının işaretlendiği 76 tez bulunurken tezlerin 167’sinde Yer Açma (GH2) hareketine ilişkin açık- lamalar yer almamaktadır. Çalışma kapsamında giriş bölümünü oluşturan

Alan Belirtme, Yer Tutma ve Yer Açma hareketlerinin tamamının görül-

düğü tezlere rastlanmamıştır.

Giriş bölümünü oluşturan üç hareket 15 adımdan oluşmaktadır. Buna göre 1. hareket 4; 2. hareket 4 ve 3. hareket ise 5 adım ile gerçekleşmek- tedir. 247 lisansüstü tezin giriş bölümü bilimsel metin türüne uygunlu-

ğunu belirlemek için incelenmiş ve giriş bölümüne ilişkin adımların tez- lerde yer alma durumu Tablo 3’te verilmiştir:

Tablo 3: Giriş bölümüne ilişkin adımların tezlerde yer alması GİRİŞ ADIMLARININ YER ALDIĞI TEZ SAYISI

YÜKSEK LİSANS DOKTORA Toplam

(+) (-) (+) (-) (+) % GH1A1 183 12 52 - 235 95 GH1A2 195 - 51 1 246 99 GH1A3 152 43 46 6 198 80 GH1 GH1A4 181 14 52 - 233 94 GH2A1-A - 195 - 52 - - GH2A1-B 136 59 43 9 145 58 GH2A1-C - 195 - 52 - - GH2 GH2A1-D 36 159 6 46 42 17 GH3A1-A 193 2 52 - 245 99 GH3A1-B 190 5 52 - 242 98 GH3A2 43 152 27 25 70 28 GH3A3-A 63 132 28 24 91 37 GH3 GH3A3-B 119 76 33 19 152 62

Tablo 3’e göre giriş bölümlerinde en sık görülen adımlar Amaçları

Belirtme (GH3A1-A) ve Konuyla ilgili Genellemeler Yapma ve Kuram- sal Bilgi Verme (GH1A2) adımlarıdır. Bir Araştırma Geleneğini Sür- dürme (GH2A1-D) bu bölümde en az görülen adım olarak belirlenmiştir.

Giriş bölümünde 2. hareketin 1A (Karşı İddia Geliştirme) adımı ve ön- ceki çalışmalardan sonuç çıkararak yeni bir soru ortaya koymayı amaçla- yan 1C (Bir Soru Ortaya Koyma) adımı hiçbir çalışmada yer almamakta- dır. Bunun yanı sıra bu bölüme ait adımların tamamının gerçekleştiği çalışmaya da rastlanmamıştır.

Giriş bölümünü oluşturan adımların belirtilen bölüm dışında, farklı başlıklar altında işaretlendiği görülmüştür. Bu duruma en çok Terimleri

Tanımlama, Araştırma Eksikliğini Belirtme adımlarında rastlanmıştır.

Lisansüstü tezlerin 67’sinde 1. hareketin 3. adımı olan “Terimleri tanım-

lama” ve 78’inde 2. hareketin 1B adımı “Araştırma Eksikliğini Belirtme”

doğrudan verilmemiş ve ilgili alan dışında “giriş” ya da “kuramsal bilgi” başlıklarında gösterilmiştir. Ayrıca Araştırma Eksikliğini Belirtme ve

diği saptanmıştır. Aşağıdaki lisansüstü çalışmada Araştırma Eksikliğini

Belirtme adımı aynı zamanda araştırmanın önemi olarak sunulmuş ve

“önem” başlığı altında işaretlenmiştir:

“Yapılan alan taraması sonucunda ilköğretim ikinci kademe MEB Türkçe kitaplarında yer alan kurmaca metinlerin 5N1K kullanımı ile tah- lil edilmesine yönelik detaylı bir çalışma ile karşılaşılmamıştır.” (T18).

Lisansüstü tezlerin %58’inde araştırma eksikliğini belirten, problem durumunu, çalışmanın çıkış noktasını gösteren adıma rastlanmamıştır. Bu adımın belirtildiği tezlerde ise ilgili bölüm kuramsal çerçeve, ilgili araş- tırmalar ve problem durumu bölümlerinden birinde yer almaktadır.

Yöntem Bölümüne İlişkin Bulgular

Yöntem bölümlerinin bilimsel metin türüne uygunluğunun belirlen- mesi için kullanılan listeye göre tezlerde hareketler sırasıyla araştırma

modeli/deseni/yaklaşımı, çalışma grubu/evren ve örneklem, veri toplama araçları, verilerin toplanması/veri toplama süreci, verilerin çözümlen- mesi/analizi gibi farklı başlıklar altında görülmektedir.

Tablo 4’te yöntem bölümüne yönelik hareketlerin yer aldığı yüksek li- sans ve doktora tez sayısı belirtilmektedir.

Tablo 4: Yöntem bölümüne ilişkin hareketlerin tezlerde yer alması YÖNTEM HAREKETLERİNİN YER ALDIĞI TEZ SAYISI

YÜKSEK LİSANS DOKTORA Toplam

(+) (-) (+) (-) (+) % YH1 182 13 52 - 234 95 YH2 190 5 52 - 242 98 YH3 182 13 51 1 233 94 YH4 116 79 41 11 157 63 YH5 174 21 50 2 224 91 YH6 115 80 40 12 155 63

Tezlerde en az gerçekleşen hareket Veri Toplama İşlemlerini Betim-

leme (YH4) ve Bölümün Yapısını Belirtme (YH6) olarak işaretlenmiştir.

En çok yer alan hareket ise Evren ve Örneklemi/Çalışma Grubunu Be-

timleme (YH2)’dir. Hareketleri oluşturan adımlardan en az birinin yer

tamamına yakınının 1, 2, 3 ve 5. hareketi gerçekleştirdiği görülmektedir. Buna karşın, iki lisanüstü çalışmada (T13 ve T74) yalnızca Araştırma

Modeli Hakkında Bilgi Verme (YH1) hareketi kodlanmış, diğer hareket-

lerle ilgili bilgilere rastlanmamıştır. Ayrıca T74’te kodlanan bu tek hare- ket (YH1) alanyazında belirtilen bölüm dışında görülmektedir. Bu çalış- mada araştırma modeli hakkındaki bilgi, yöntem bölümü dışında, özet bölümünde yer almaktadır ve veri toplama, veri çözümleme, evren ve örneklem hakkında doğrudan bilgi verilmemiştir. 247 yüksek lisans ve doktora tezinin 90’ında Veri Toplama İşlemlerini Betimlemeyi gösteren 4. hareketi (YH4) oluşturan adımlar (Uygulama/betimleme işlemlerini

belirtme ve veri toplama işlemlerini gerekçelendirme) ve 92’sinde Bölü- mün Yapısını Belirtme (YH6) hareketi tez yazarları tarafından hiçbir şe-

kilde belirtilmemiştir.

Yöntem bölümünün ilk hareketi doğrudan gerçekleşirken 2. hareketi 4; 3. hareketi 3; 4. ve 5. hareketi ise 2 adımdan oluşmaktadır. Bu adımla- rın yer aldığı tez sayısı ve yüzdeleri Tablo 5’te verilmiştir.

Tablo 5: Yöntem bölümüne ilişkin adımların tezlerde yer alması YÖNTEM ADIMLARININ YER ALDIĞI TEZ SAYISI

YÜKSEK LİSANS DOKTORA Toplam

(+) (-) (+) (-) (+) % YH2A1 189 6 52 - 241 98 YH2A2 176 19 49 3 225 91 YH2A3 122 73 38 14 160 65 YH2 YH2A4 110 85 40 12 150 61 YH3A1 182 13 49 3 231 94 YH3A2 176 19 48 4 224 91 YH3 YH3A3 151 44 46 6 197 80 YH4A1 104 91 39 13 143 58 YH4 _{YH4A2 92 103 39 13 131 53} YH5A1 172 23 50 2 222 90 YH5 _{YH5A2 118 77 43 9 161 65}

Tablo 5’e göre incelenen tezlerde Evren ve Örneklemin Büyüklüğünü

Belirtme (YH2A1) en çok yer alan adımdır. Veri Toplama İşlemlerini Gerekçelendirme (YH4A2) adımı ise bu bölümde en az gerçekleşen adım

Yöntem bölümünde 22 tezde 5 harekete ilişkin adımların tamamı ger- çekleşirken 3 tezde (T13, T74, T29) bu adımlardan hiçbiri yer almamak- tadır. Ayrıca 1 tezde (T236) yöntem bölümü yer almamakta ve çalışma- nın yöntemiyle ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada yöntem bölümü hareketleri gerçekleşmemektedir.

Tablo 5’e göre en az işaretlenen adımlar Uygulama/Betimleme İşlem-

lerini Belirtme (YH4A1) ve Veri Toplama İşlemlerini Gerekçelendirme

(YH4A2)’dır. Bu adımlardan Veri Toplama İşlemlerini Gerekçelendirme (YH4A2), 247 tezin 131’inde ve Uygulama/Betimleme İşlemlerini Be-

lirtme (YH4A1) ise yalnızca 143’ünde yer almaktadır. Bu durum incele-

nen tezlerin yaklaşık yarısında bu işlemlerin betimlenmediğini göster- mektedir.

Elde edilen bulgulara göre 2 lisansüstü çalışmada ilgili başlığa yer açılmasına karşın başlığa ilişkin bilgilere yer vermemektedir. T222’de yöntem başlığına ayrı bölüm ayrılmış ancak yöntem bölümünü oluşturan alt başlıklara ve bilgilere yer verilmemiştir. Bunun yerine çalışmada kul- lanılan yöntemler olarak adlandırılan aşağıdaki konuların tanımlaması yapılmıştır:

“Çalışmanın bu bölümünde çalışmada kullanılan yöntemler sıralan- maktadır. Kullanılan yöntemler aşağıdaki gibidir:

· Kavramsal ve teorik çerçeve. · Karşılaştırma ve değerlendirme. · Örneklerin tanıtılması.

· İlkeler bazında kitap inceleme. · Genel öğretim ilkeleri.” (T222)

Yöntem bölümünde verilerin toplanması ve çözümlenmesine ilişkin açıklamalar yapılırken en az işaretlenen adımın gerekçelendirme olduğu ortaya çıkmıştır. Söz konusu tezlerde veri çözümleme işlemleri betim- lenmiş ancak bir kısmında (%35) bu işlemlere yönelik gerekçelere yer verilmemiştir. Aşağıdaki örnek yalnızca veri çözümlemeye ilişkin açık- lamaları içermekte ve ilgili işlemlerin gerekçesini belirtmemektedir:

“Anket formlarından elde edilen bilgiler optik formlara işlenmiş ve sayısallaştırılarak istatistiksel analiz için bilgisayara girilmiştir.” (T38)

Hareketin gerekçelendirilmesine ilişkin en az yer açılan bir diğer adım

örneklemeyi gerekçelendirmedir. Tezlerin %61’inde çalışma

grubu/çalışmanın evreni belirtilmesine karşın örneklem oluşturma gerek- çesi açıklanmamıştır:

“Bu araştırmanın evrenini Malatya’da öğrenim 9. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise 1 Anadolu Lisesi, 1 genel lise ve 1 güzel sanatlar lisesi olmak üzere 3 okuldan seçilen öğrenciler- den oluşmaktadır.” (T208)

Bulgular, Tartışma ve Sonuç Bölümüne İlişkin Bulgular

Araştırmanın 3. sorusuna yanıt aramak için tezlerin Bulgular, Sonuç

ve Tartışma bölümleri listedeki hareket ve adım aşamalarına göre ince-

lenmiştir.

Bulgular, Tartışma ve Sonuç bölümlerine ilişkin hareket ve adımlar Bulgular ve Yorum, Bulgular ve Tartışma, Sonuç ve Tartışma gibi farklı

başlıklar altında yer almaktadır. Bunun yanı sıra kimi lisansüstü çalış- malarda (T13, T74) bulgular başlığına yer verilmemiş, elde edilen veriler yalnızca “Sonuç, Tartışma ve Öneriler” bölümünde sunulmuştur.

Tablo 6: Bulgular, tartışma ve sonuç bölümüne ilişkin hareketlerin tezlerde yer alması

BULGULAR, TARTIŞMA VE SONUÇ HAREKETLERİNİN YER ALDIĞI TEZ