• Sonuç bulunamadı

Türkçe Ders Kitaplarının İç Yapı Özellikleri

Türkçe 5. sınıfa ait ders kitabı toplam sekiz (8) temadan oluşmaktadır ve her bir tema içerisinde de 4 metin bulunmaktadır. Her metin, metnin konusuyla ilgili zihinsel

4.1.2. Türkçe Ders Kitaplarının İç Yapı Özellikleri

Bu bölümde Türkçe ders kitaplarının içerik açısından incelenmesine yer verilmiştir. Bu bağlamda ders kitaplarında bulunan metinlerin sayıları, konuları ve türleri saptanmaya ve metindilbilim açısından incelenmeye çalışılmaktadır. Elde edilen verilerle, Türkçe ders kitaplarının iç yapı özelliklerinin Türkçe programında belirlenen hedeflere uygunluğu yorumlanmaya çalışılmaktadır.

4.1.2.1. Türkçe Ders Kitaplarında Konular ve Temel İletiler

3. Sınıf Türkçe Ders Kitabı: 3. sınıfların Türkçe ders kitabında 8 tema içerisinde toplam 32 metin vardır. Her konu, şiir, öykü, anı ve bilgilendirme amaçlı yazılan metinlerden oluşmaktadır. Her temanın sonunda, öğrenciler için hazırlanan ve 20 sorudan oluşan “Kendini Değerlendirme Formu” yer almaktadır. Kendini Değerlendirme Formu’nda konunun işlenmesiyle birlikte kazanılması düşünülen hedeflere ilişkin sorular yer almaktadır.

Türkçe 3. sınıf ders kitabındaki temalar, Türkçe Eğitim Programında yer alan zorunlu temalardan (Atatürk, Değerlerimiz, Sağlık ve Çevre, Birey ve Toplum) seçilmiştir. Ancak bu zorunlu temalar içerisine “Dünyamız ve Uzay” ile “Doğal Afetler”

temalarından da metinler katılmıştır. Türkçe 3. sınıf ders kitabı içinde yer alan sekiz

temaya ait her metin, iki hazırlık sorusuyla başlamakta, daha sonra metin ve sayfanın yan tarafında uygun bir yerinde değerlendirme soru ve etkinliklerinin bulunduğu metin kutucuğu ile bitmektedir. Metinle ilgili diğer çalışmalar çalışma kitabında yer almaktadır. Bu yüzden metin işleme sürecinin çalışma kitabıyla birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Metinlerin nasıl işlendiği ve hangi etkinliklerin yapıldığına ilişkin bilgiler, öğretme-öğrenme süreci başlığı altında ele alınmaktadır.

Konunun daha iyi anlaşılması açısından ders kitabında yer alan temalar ve içerisindeki metinler hakkında bilgi vermekte yarar vardır. 3. sınıf Türkçe kitabında yer alan temalar ile metin türleri ve iletileri aşağıdaki tabloda yer almaktadır:

Tablo 5: 3. Sınıf Türkçe Ders Kitabındaki Temalar, Metin Türleri ve İletiler Tema

Adı Metinler Metin

Türü

Resim

Sayısı Metnin iletisi

I. Birey ve Toplum

• Okula Dönmek

• Sen de Büyüyorsun

• Trafik

• Sevinç Çığlıkları

Şiir Öykü Açıklama Öykü

2 6 2 4

Eğitim ve okul sevgisi Bedensel gelişim ve sağlık Trafik bilinci

Yardım

II. Atatürk • Sana Borçluyuz

• Cumhuriyet Ağacı

• Atatürk’ün İğde Ağacı

• Atatürk’ün Hayatı

Şiir Anı Anı Anı

4 4 7 6

Atatürk sevgisi ve kişiliği Atatürk ve Cumhuriyet bilinci Atatürk ve doğa sevgisi Atatürk’ün hayatı

III. Değerlerimiz

• Bayramlıklarım

• Çanakkale Geçilmez

• Büyüdük

• Eski Sofralar

Anı Anı Şiir Anı

6 10

2 8

Özel günler ve önemi

Milli Günler ve önemi, vatan sevgisi

Köy ve şehir hayatı Görgü kuralları

IV. Sağlık ve Çevre

• Çatlak Kova

• Hastane

• Bu Dünya Hepimizin

• Saygın İnsan

Öykü Şiir Öykü Fıkra

4 4 2 4

Çevremizi güzelleştirmek Sağlık kurumlarının önemi Çevre bilinci

Temizliğin önemi

V. Dünyamız ve Uzay

• Dolunay

• Yıldızlar ve Gökyüzündeki Resim

• 12 Ay

• Denizi Özleyen Çocuk

Şiir Fıkra

Şiir Öykü

2 7

4 6

Ayın şekilleri

Yıldızlar ve gökyüzü Dört mevsimin ve ayların özellikleri

Dört mevsim ve sosyal yaşam

VI. Üretim ve Tüketim

• Reklamlar

• Alışveriş

• Tutumsuz ile Kırlangıç

• Ne Olsam

Fıkra Fıkra Manzum Öykü Öykü

3 9 4 5

Reklamlar ve önemi

Teknoloji ve günlük yaşam Bilinçli tüketicilik

Meslek seçme ve çalışma

VII. Doğal Afetler

• Tsunami (Tusunami)

• Kırmızı Karınca ile Bencil Karınca

• Dayanışma İçinde Olmalı

• Doğal Afetler

Fıkra Öykü Anı Şiir

7 4 7 2

Doğal afetler ve etkileri

Yardım kuruluşlarının (Kızılay) yararları

Dayanışmanın önemi Doğal afetlerden korunma

VIII. Eğitsel ve Sosyal Etkinlikler

• Köy Düğünü

• Bilim Şenliği

• Okuma Alışkanlığı

• İzci Marşı

Anı Anı Fıkra Şiir

8 12

4 3

Adet ve geleneklerimiz Bilim şenliği ve öğrenme güdüsünü artırma

Okuma zevkinin verilmesi İzcilik faaliyetleri

Tabloda da görüldüğü gibi, 3. sınıf ders kitabındaki metinlerin iletileri, günlük yaşamda ihtiyaç duyulan genel (sağlık, eğitim, çevre) bilgileri içeren metinler, vatan, millet sevgisi ve dünya barışına dayanan ulusal değerlere yönelik iletiler içeren metinler ile dünya ve çevremizle ilgili küçük bilgiler içeren metinler şeklinde sınıflanabilir.

Metinler şiir, öykü, anı, fıkra, açıklama, günlük ve mektup gibi türlerden oluşmaktadır.

Metinlerde geçen olay ve durumları somutlaştırmak, konuyu tamamlamak, pekiştirmek ya da süslemek amacıyla irili ufaklı 167 adet resim ve fotoğraf kullanılmıştır.

Aşağıda 3. sınıf kitabının zorunlu ve seçimlik temalarından alınan ve yukarıdaki iletileri içeren beş örnek yer almaktadır.

Örnek 1:

Metin Başlığı : Trafik – 3. sınıf ders kitabının 1. temasının 3. metni (s. 16) Metnin İletisi : Trafik bilincinin oluşturulması

Metnin Türü : Açıklama

Metinde yazar, okura, öncelikle trafik kavramını, trafik kurallarını ve uyulmaması halinde sonuçlarını açıklamaya çalışmaktadır. Trafik temasının işlendiği metin sayfasında arabaların yoğun olduğu bir cadde resmi, yayaların yürüdüğü bir cadde resmi ve trafik lambalarının bulunduğu bir resim vardır. Resimlerle somutlaştırılmaya çalışılan metinde eğitici (didaktik) bir anlatım hakimdir. Kötü sonuçlarıyla bir yandan konuya dikkat çekilirken, diğer yandan bu sonuçların olmaması için uyulması gereken önemli kurallardan bazıları verilmiştir.

Örnek 2:

Metin Başlığı : Sana Borçluyuz – 3. sınıf ders kitabının 2. temasının 1. metni (s.

24)

Metnin İletisi : Atatürk’ün kişiliğini kavratmak ve Atatürk sevgisini yüceltmek Metnin Türü : Şiir

Cumhuriyet’in kurulmasında Atatürk’ün yaptıklarını şiirsel bir anlatımla sunan metinde yazar, bir yandan Atatürk devrimlerini, bir yandan da Atatürk’ün özelliklerini (yiğit, inanç dolu, sanatkâr, halkçı, vb.) tanıtmaktadır. 10-11 yaşlarındaki 3. sınıf öğrencilerinin, şiirde anlatılan olayların da kısmen resmedildiği metinde kullanılan bir fotoğrafla konunun ilişkisini kurmakta zorlanabileceği söylenebilir. Metinlerin çoğunda olduğu gibi bu şiirde de eğitici özellikler taşıyan bir anlatım tercih edilmiştir.

Örnek 3:

Metin Başlığı : Çanakkale Geçilmez – 3. sınıf ders kitabının 3. temasının 2.

metni (s. 46)

Metnin İletisi : Milli / Tarihi Günler ve Önemi, Vatan Sevgisi Metnin Türü : Anı

Yazar, Çanakkale Savaşlarından bir sahnenin anlatıldığı bu metinde, Yüzbaşı Hilmi Bey komutasındaki tüm askerlerin nasıl şehit olduğu, ordunun içinde bulunduğu sıkıntı, hangi zorluklarla boğuşup bu savaşı kazandığı, onbaşı rütbesi verilen Seyit Ali’nin şahsında vatan sevgisini betimlemektedir.

Tarihi günlerin öneminin vurgulandığı bu metinde, vatan sevgisi aşılanmaya çalışılmaktadır.

Örnek 4:

Metin Başlığı : Bu Dünya Hepimizin – 3. sınıf ders kitabının 4. temasının 3.

metni (s. 66) Metnin İletisi : Çevre Bilinci Metnin Türü : Öykü

Küçük bir fok balığının başından geçen bir olayın anlatıldığı metinde, okura çevre bilinci verilmeye çalışılmıştır. Yazar, fok balığının yaşadığı yerin önceleri çok temiz olduğunu, deniz hayvanlarının denizi sürekli temiz tuttuklarını ve daha sonra da teknoloji ürünlerinin (bir gemi içinde denize atılan variller) denizi kirletip, bir çok balığın yok olmasına neden olduğunu vurgulamaktadır.

Metinde denizin önce temiz hali sonra da kirli hali betimlenmektedir ve bu iki olay, iki değişik resimle somutlaştırılmıştır. Yazar bu metinle, fok balığının başından geçenlerle okura çevre bilincini vermeye çalışmaktadır.

Örnek 5:

Metin Başlığı : Bu Dünya Hepimizin – 3. sınıf ders kitabının 7. temasının 3.

metni (s. 112)

Metnin İletisi : Doğal Afetler ve Dayanışma Metnin Türü : Anı

Yazar bu metinde, küçük bir çocuğun ağzından deprem ve sonuçları hakkında bilgi vermektedir. Önce bir öğrencinin sınıfta depremle ilgili olarak öğretmeninin

anlattıklarına karşı ilgisi, sonra bu anlatılanların evde kısmen uygulanması ve anlatanın on yaşındayken başından geçen bir deprem anlatılmaktadır.

Ülkemizin bazı doğal afetlerin oluşabileceği bir bölgede olduğu vurgusunu yapan ve alınması gereken önlemlerin belirtildiği bu metinde de eğitici bir anlatım tercih edilmiştir. Metinde geçen olaylar bazı resimlerle somutlaştırılmaya çalışılmıştır ve bu metinlerin bazıları açıklayıcı bazıları da metni tamamlayıcı niteliktedir.

Görüldüğü gibi, metinlerde öğrencilere MEB tarafından hazırlanan programda belirtilen genel amaçlara yönelik iletiler verilmeye çalışılmaktadır. Bu iletiler MEB tarafından hazırlanan yeni İlköğretim Programında şu şekilde yer almaktadır:

i) ülkesini, bayrağını, toprağını seven, Atatürk milliyetçiliğine bağlı bireyler yetiştirmek,

ii) bedensel, zihinsel ve ahlaki açıdan sağlıklı bireyler yetiştirmek,

iii) ilgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirecek bilgi ve becerilerle donanık bireyler yetiştirmek.

Eğitici bir anlatımla sunulan anı, şiir, öykü ve açıklama türü metinlerde öğütler, bilgiler ve yargılar yer almaktadır. Aklı hür, vicdanı hür bireyler yetiştirilmesi amaçlanan ülkemizde, okul kitaplarında yargıların bulunması tek tip insan yetiştirme politikasıyla ancak örtüşebilir. Aklı hür bireylerin yetiştirilmesinde yargı konusunun öğrencilere bırakılmasının gerektiği söylenebilir.

5. sınıf Türkçe ders kitabı : Üçüncü sınıfların kitabında olduğu gibi, beşinci