Tür Kavramı İçerisinde Polisiyenin Özellikleri

Polisiye türünün hem Türk edebiyatı hem de dünya edebiyatı içerisinde göstermiş olduğu gelişim sonucunda, polisiye yazarlar tarafından türü kapsayan bazı özelliklerin varlığından söz edilmektedir. Yazdığı romanlar ve eleştiri yazılarında S.S. Van Dine ismini kullanan Willard Huntington Wright, polisiye roman yazılırken izlenmesi gereken yolları ve özellikleri 20 maddelik kurallar bütünüyle açıklamaktadır. Wright’ın 20 maddelik kuralları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

 Gizemi çözüme kavuşturma imkânları, okur ve dedektif arasında eşit şartlarda olmalıdır.

 Roman içerisindeki suçlu bireyin dedektife karşı uyguladığı kurnazlıklar haricinde, yazarın okurlara karşı herhangi bir kurnazlık yapma hakkı yoktur.

 Polisiye roman içerisinde aşk hikâyelerine yer verilmemelidir.

 Dedektif ya da polis hiçbir zaman suçlu olarak okurun karşısına çıkmamalıdır.

 Suçlunun kimliği herhangi bir rastlantısal sonuca göre değil de araştırma ve soruşturmalar sonucunda ortaya çıkartılmalıdır.

 Her polisiye roman içerisinde bir polis bulunmak zorundadır ve bu polis suçla alakalı delilleri toplamalıdır. Deliller toplandıktan sonra olaya bir dedektif dâhil olmalı ve toplanan delillerden yola çıkarak suçlunun kimliğini açıklamalıdır.

 Her polisiye romanda muhakkak ceset bulunmalı ve dehşet verici bir güzellikte cinayete kurban gitmelidir.

 Ortaya çıkartılmış olan gizem kesinlikle gerçekçi yollardan çözüme kavuşturulmalıdır.

 Olayları çözümlemek amacıyla romanda yalnız bir tane dedektif bulunmalıdır.

 Polisiye romanda suçu işleyen kişi roman içerisinde aktif rol oynamalı ve okuyucunun ilgi duyduğu bir kişiliğe sahip olması gerekmektedir.

 İşin kolayına kaçmamak adına romandaki suçlu kişiler hiçbir zaman evin hizmetçilerinden biri olmamalıdır.

 Okurun tüm olumsuz düşüncelerinin tek bir kişi üzerinde toplanması amacıyla ne kadar suç işlenirse işlensin, sonunda tek bir suçlu yakalanmalıdır.

 Polisiye roman içerisine gizli dernek ya da mafya hikayeleri karıştırılmamalıdır.

 İşlenen cinayetin unsurları ve ortaya çıkartılış tarzı mantık kuralları çerçevesinde yapılmalıdır.

 Olaylar arasındaki gerçeklik her zaman anlaşılır bir nitelikte olmalıdır. Romanın sonuna gelen okuyucun cinayetin açıklaması yapıldıktan sonra eski sayfalara dönerek çözümün nerede olduğunu görebilmelidir.

 Okuyucunun dikkatine dağıtmamak adına polisiye romanlarda uzun ve gereksiz tasvirlere yer verilmemelidir.

 Suçu işleyen kişiler potansiyel suçlu olarak görülen insanlar arasından seçilmemelidir. Kilise müdavimi olan ve sevecenliğiyle tanınmış yaşlı bir kadın tarafından işlenen cinayet okur açısından etkileyici niteliktedir.

 Polisiye romanlardaki ölüm olayları hiçbir zaman kaza sonucu veya intihar neticesinde gerçekleşmemelidir.

 İşlenen suçlar kişiler arasında gerçekleşmeli uluslararası savaşlar ya da anlaşmalar bu nedenleri içermemelidir.

 Olaylar yanlış parmak izi verilmesi, köpeğin havlaması sonucu içeriye yabancı birinin girdiğinin anlaşılması, söndürülen sigara izmaritinden suçlunun bulunması gibi basit çözümler içermemelidir (Vanoncini, 1995: 124).

Katolik bir rahip, dil bilimci, şair olan ve deneme türünde yazıları bulunan Ronald Knox, polisiye roman yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları 1929 yılında “Polisiye Roman İçin On Emir” başlığı altında maddeler halinde aşağıdaki gibi açıklamıştır:

 Suç işleyen kişi romanın başlarında tanıtılan karakterlerden biri olmalı ancak suçu işleyen kişinin düşüncelerini okurun okumaması gerekmektedir.

 Doğaüstü ve doğaötesi unsurlar doğallığı bozmamak adına hikâyeden uzak tutulmalıdır.

 Roman içerisinde birden fazla gizli geçit ya da gizli oda bulunmamalıdır.  Kitabın yazılış zamanına kadarki süre içerisinde bulunmamış hiçbir zehir ya da romanın sonunda açıklaması yapılacak bilimsel bir silah romanda kullanılmamalıdır.

 Hikâye içerisinde Çinli bir karakter yer almamalıdır.

 Dedektif soruşturmasını yaptığı olayın gizemini şans eseri ortaya çıkarmamalı, sonradan doğru çıkacak olasılıklar üzerine düşünmemelidir.

 Suçu işleyen kişi hiçbir zaman dedektifin kendisi olmamalıdır.

 Dedektifin, soruşturmayı aydınlatmak için bulduğu her ipucunu okuyucuya açıklaması gerekmektedir.

 Dedektifin, kendisi kadar zeki olmayan Watson karakteri gibi arkadaşları, aklından geçen her düşünceyi okuyucuyla paylaşmalı ve bu karakterin zekâsı, ortalama okurların bir alt seviyesi kadar olmalıdır.

 Okuyucu, hazırlıksız bir şekilde roman içerisinde ikiz kardeşler ya da birbirine benzeyen karakterlerle karşılaşmamalıdır (Ergun, 2015: 17).

Amerikalı yazar Raymond Chandler‘de polisiye romanlarda bulunması gereken özellikleri tıpkı Ronald Knox gibi 10 maddeden oluşan kurallarla açıklamaya çalışmıştır:

 Polisiye romanlar içerisindeki olayların başlama sebepleri ve yapılan soruşturma sonucunda olayların açığa kavuşma eylemleri, tamamen inandırıcı nitelikte olmalıdır. Bu durumun inandırıcı kişiler ve inandırıcı eylemleri tarafından

sağlanabilmesinin yanı sıra inandırıcılığın aynı zamanda bir üslup sorunu olduğu da unutulmamalıdır.

 Hikâyede, cinayet yöntemleri ve cinayetin aydınlatılmasıyla ilgili olaylar gerçekçi olmalıdır. Hayali zehirler ve aşırı doz ilaç kullanımları sonucunda oluşabilecek ölüm vakalarından uzak durulmalıdır. Dedektif, eğitim görmüş bir polis memuru karakterini canlandırıyorsa hareketleri de bu unsurlar doğrultusunda tutarlı olmalıdır. Dedektif aynı zamanda mesleğe özgü ruhsal, fiziksel ve zihinsel yeteneklere sahip olmalıdır.

 Polisiye hikâye gerçek dünyada gerçekleşen olayları anlatmalıdır. Polisiye romanda içerisinde geçen çevre, atmosfer ve figürler gerçeği yansıtmalıdır.

 Romanda var olan gizem görmezden gelinmek istendiğinde, polisiye romanın konusu, mantıklı ve akılcı bir içeriğe sahip olması gerekmektedir.

 Polisiye romanın yapısı zorunlu koşullarda kolay açıklanabilecek bir niteliğe sahip olması gerekmektedir. Roman içerisindeki tüm unsurların tek bir olay etrafında toplanarak anlaşılır bir şekilde açıklanması sağlanmalıdır. Başından oluşturulan bir hikaye içerisinde okuyucunun o zamana kadar karşılaşmadığı bir karakter etrafında yeni bir hikaye oluşturulmamalıdır. Ayrıca okurun hatırlamayacağı kadar önemsiz olan unsurların uzun uzadıya bir araya getirilmesi yoluna gidilmemelidir.

 Olayda geçen gizemin arkasında yatan gerçeği zeki olarak nitelendirilen okurların dahi anlamaması gerekmektedir. Bu durumu sağlamak adına girilen çaba ve zeki olarak nitelendirilen okuyucuya dürüst kalabilme sorunu, polisiye roman yazımında karşılaşılan en önemli sorunları oluşturmaktadır.

 Roman içerisindeki sır perdesi aralanmaya başladığında, çözüm de zorunlu olarak izleyiciye sunulmalıdır.

 Polisiye romanlarda olaylar çözülmesi gereken bir sorun ortaya çıkartıyor ve bu sorunun çözümü soğuk ve sağduyulu bir ortamda gerçekleşiyorsa aksiyona dayalı olaylar ya da tutkulu aşk hikâyeleri de içerebilir. Romanlardaki dedektifler hem kahraman hem de tehdit edici güç, katil ise hem acı çeken kurban hem de acımasız bir suçlu olmalıdır.

 Polisiye romanlarda ceza bulma durumunun yargısal kararlar ile bir bağlantısı yoktur. Romanda suç işleyen kişi ağır ceza mahkemesi tarafından olmasa bile başka kişilerce cezalandırılabilir.

 Polisiye hikâyede olayların açıkça göz önünde tutulmasının yanı sıra olaylar, üzerinde düşünce üretilmeye yatkın özellikler barındırması gerekir. Bu açıdan polisiye roman okura gereken dürüstlüğü göstermek zorundadır (Roloff, Seeblen, 1997: 25-29).

Polisiye türünü belirli kurallar ve özellikler altında açıklamaya çalışan yazarlar arasında ortaya attıkları kurallar açısından bazı farklılıklar görünmektedir. Tanımı ve özellikleri her ne kadar değişiklik gösterse de polisiye roman yazımında dikkat edilecek en önemli unsurun, yazılan romanın kurgusal niteliği olduğu belirtilmektedir (Gezer, 2006: 14). Kalıplaşmış düşüncelerin dışına çıkılarak da polisiye roman yazılabileceğini savunan edebiyatçılar, polisiye romanda ilk olarak romanın kurgusunu ön plana çıkartmaktadırlar. Bu açıdan bakıldığında polisiye roman kurgusunun ayrı bir başlık altında ele alınması gerekmektedir.