SULTAN ABDÜLMECİT ZAMANI

Henüz on altı on yedi yaşlarında bir çocuk iken babası yerine tahta geçti. Mısır meselesinin vaktiyle çıkmasına sebep olan Koca Hüsrev Paşa yine sadrazam olmuş ise de artık devlet ricali arasında Mustafa Reşit Paşa gibi adamlar yetişmiş idi.

O aralık Avrupa’da bulunan Reşit Paşa İngiltere ve diğer Avrupa devletleri ricalini elde etmiş, İstanbul’a avdet ile bütün Avrupa efkâr-ı umûmisini Türkler tarafına almak için Tanzimat-ı Hatt-ı Hümâyununu ıstâr ettirmiştir. İşte bu sayede yalnız Mısır valiliği evveliyat şartı ile Mehmet Ali Paşa ve hânedânı uhdesinde kalmak üzere Mısır meselesi bitirildi.

Devlet tarafından Tanzimat-ı Hayriye ilan edilerek kanun nazarında bütün ahâliye müsavât verilmiş eski usul idarenin tebbedül-i taht kararı alınmış idi. Filhakika bundan sonra çalışarak memleketin ümranı için bir şeyler yapıldı. Fakat Maârif-i ibtidaiye’nin neşri hala kimsenin hatırına gelmiyor, maârifin neşri için Dârulfünûn inşasına başlanıyor idi. 1264’te Macaristan’da ihtilâl çıkmış, Avusturya hükümeti Macarların hakkından gelemeyince Ruslardan yardım almış, Macarlar hükümet-i Osmaniye toprağına ilticaya mecbur kalmışlar idi. Rusya ve Avusturya hükümetleri mültecileri istediler. Fakat o zaman sadârette bulunan Reşit Paşa her şeyi gözüne alarak vermedi. Osmanlı mertliğini, Türk büyüklüğünü bütün Avrupa’ya tasdik ettirdi. Nihayet Avusturya hükümeti aff-ı umûmi ilan etti de Macarlar da memleketlerine avdet eylediler.

157

Yavaş yavaş Osmanlı Devleti kuvvetleniyor, ordular ve donanma icabında vatanı koruyacak bir hale geliyor idi. Devletin hasm-ı canı olan Rusya hükümeti bit tabi bunu iyi görmüyor. Hükümet-i Osmaniye kuvvetlenmeden onu ezmek hiç olmazsa birkaç parça yer daha kavramak için bir bahane arıyor idi. Kudüs-i Şerifte kiliseler meselesi buna bir sebep oldu. Rusya hükümeti kiliselerin tamiri Ortodokslara aittir diye dava ediyordu. Reşit Paşa, Rusya’nın meramının ne olduğunu anladı. İngiltere ve Fransa devletlerini Osmanlı Devleti tarafına celp eylediği gibi Avrupa efkâr-ı umûmisini de kazandı. Bütün devletler nezdinde harp mesuliyetinin Rusya’ya ait olduğunu tanıttı.

Harp başladı. Ruslar var kuvvetleri ile Silistre Kalesi’ni muhâsara ettiler. Müdafaasına memur olan Musa Paşa fedakârına mukavemet etti, hatta muhârebe de şehit oldu.

Yerine geçen Rafet Paşa’da Rusları defeâtle mağlup etti. Sinop’ta da Osmanlı donanması Ruslar tarafından alçakçasına yakıldı. Bunun üzerine İngiltere ile Fransa hükümetleri açıktan açığa Devlet-i Osmaniye ile ittifak ettiler ve donanmalarını Karadeniz’e geçirdiler. Ruslar Silistre’den eli boş dönmüşler idi. Eflak ve Boğdan arazisini Osmanlı Devleti ile akit ettikleri mukâbele mucibince Avusturyalılar işgal ettiler.

Müttefikler ordularını Varna’dan Kırım’a nakil ile Sivastopol Kalesi’ni sardılar. Gayet kanlı muhârebeler oldu. Ruslar anûdâne(inatlaşarak) dövüşüyorlar, müttefikler de kavga da birbirleri ile yarışıyorlardı. Sivastopol’u müdafaada Tutleben namında bir Rus zâbıtı pek büyük nam aldı. Nihayet 322 gün pek şiddetli muhâsaraya dayandıktan, müttefiklere pek çok telefat verdirdikten sonra Ruslar şehri bırakıp kaçtılar.

Zaten biraz evvel Rusya İmparatoru meşhur Birinci Nikola ölmüş, yerine ikinci oğlu Aleksandır gelmiş idi. İmparator Aleksandır ise sulh taraftarı idi. Bu sırada Odesa’nın karşısında ki Kılburun Kalesi de alınmış ise de Ruslar da Anadolu’da ilerliyorlardı. Erzurum Kalesi Rusların eline düştü. Ruslar en sonunda sulha razı oldular. Paris Muâhedesi akt edildi. 1272.(M.1855) Yine bu esna Sultan Abdülmecit bir Islahat Fermanı verdi. 1274’te(M.1857)Sadrazam Reşit Paşa altıncı sadâretinde

158

vefat eyledi. Merhum Osmanlı ricâlinin büyüklerindendir. Devletin en tehlikeli zamanlarında pek güzel hizmetler etmiş, Ali Paşa gibi Fuat Paşa gibi büyük büyük şakirtler yetiştirmiştir. Eflak ve Boğdan Voyvodalıkları da Rusya’nın himayesi ile bu sırada birleşmişlerdir.

1276’da (M.1859)Cebel-i Lübnan meselesi çıktı. Bunda alttan alta Fransızların parmağı var idi. Fransız İmparatoru bulunan Üçüncü Napolyon Fransızların eskiden beri göze aldığı Suriye memleketini elde etmek için oradaki Hıristiyanları himaye ediyordu. Hıristiyanlar da Fransızlara güvenerek Müslümanlara sarkıntılık ediyorlardı. İşte bunun için arada kavga çıkmış, iş büyümüş pek çok kan dökülmüş idi.

Napolyon büyük bir gürültü kaldırdı. Kıtal her tarafa sirayet ediyordu. İşi bastırmaya Fuat Paşa memur oldu. Fuat Paşa çarçabuk bütün kıtal müsebbiplerini cezalandırdı. Fransa’nın bu müdahalesi o aralık kuvvetlenmiş olan Rusya’nın da hükümet-i Osmaniye işlerine karışmasına sebep oldu.

Filhakika vaktiyle Tanzimat’ın ilanından en ziyade Hıristiyanlar istifade etmiş idi. Memâlik-i Osmaniye’deki Rumlar, Ermeniler, Yahudiler uyanmışlar. Taraf taraf mektepler açmışlar idi.

Bu sırada o zamanlar Vidin ve Silistre vilayetleri namları ile anılan Bulgaristan’da Bulgarlar da yavaş yavaş mektepler açmaya başlamış idi. İlk Bulgar Mektebi Gabrova’da açılmış ve orada tahsil edip yetişenler bilâhare bütün Bulgaristan’a yayılarak muallimlik etmişlerdir.

Bulgaristan Sultan Muratd-ı Evvel zamanında istila edilmiş ve o tarihten itibaren Bulgaristan Osmanlı memleketlerinden olmuş idi. Hükümet-i Osmaniye zayıflamaya başladığı zaman Rumlar, Rum Patrikhanesi Bulgarları Rumlaştırmak fikrine düşmüş, Bulgar kiliselerine Rum papaları tayin ederek Rumca ayin dini icra ettirmiş, mekteplerinde de Rumca okutma okutturmaya başlamış idi.

Bulgarlar bundan memnun değildiler. Sultan Ahmed-i Sâlise’nin son zamanlarında Bulgaristan’da Pâisi namında bir keşiş yetişmiş, bir Bulgar tarihi yazmış bunu köy köy gezerek Bulgarlara okumuş. Onlara kendilerinin Bulgar olduklarını Rum olmadıklarını, Bulgarların da kendilerine mahsus tarihleri olduğunu, bir vakitler

159

Bulgar Krallığı olduğunu ve o Bulgar Krallarını Rumlar ile pek çok mücadeleler, muharebeler yaptığını anlatmış idi.

Pâisi’den sonra da bu tarih Bulgarlar arasında okunmuş, Bulgarlar arasında Rumlara, Rum papazlara karşı bir nefret uyanmış idi. İşte bunun için Bulgarlar evvela kilisece Rumlardan ayrılmaya çalıştılar İslavoyogof gibi Bulgar şairleri yazdıkları şiirlerle bu hususta Bulgarları ateşliyorlardı. Ruslar da bir taraftan Ortodokslara zulüm ediliyor diye, şikâyet ve müdahalede bulunmaya başladılar.

Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Paşa Bulgaristan’ı, Manastır’ı, Selanik’i dolaşmaya ve bazı eşkıyayı asmaya mecbur olmuş idi. 1277 zilhiccesinde(M.1860) Sultan Abdülmecit kırk yaşlarında irtihal buyurdular. Pek nazik, pek terbiyeli bir padişah idiler. Kan dökmeyi hiç sevmezlerdi. Sultan-ı Selim Cami-i civarında ki türbe de meftundur.

Sualler

Sultan Abdülmecit tahta geçtiği zaman kim sadrazam oldu? Reşit Paşa Avrupalıları nasıl elde etti?

Tanzimat-ı Hayriye ile ahâli’ye ne veriliyordu? Maârifin neşrine başlandı mı?

Macaristan ihtilâlı nedir? Macarlar nereye iltica ettiler? Türkler mültecileri verdiler mi? Türkiye Devleti kuvvetlendi mi? Buna kim iyi bakmıyordu?

Türklere muhârebe açmak için ne vesile buldu? Osmanlı Devleti buna karşı ne diyordu?

160

Ruslar neresini muhasara ettiler? Alabildiler mi? Sinop’ta ne oldu?

Devlet-i Osmaniye ile kimler ittifak ettiler? Müttefikler ordularını nereye nakil ettiler? Hangi kaleyi muhasara ettiler?

Ruslar nasıl müdafaa ediyorlar idi? Sivastopol Müdafiinin adı nedir? Kaç gün dayandı?

Birinci Nikola öldükten sonra yerine kim geçti? Yeni imparator ne taraftarı idi?

Ruslar nerede ilerliyorlardı?

Nihayet hangi muahede akit olundu? Islahat Fermanı ne vakit verildi? Reşit Paşa ne vakit vefat etti? Nasıl adam idi?

Eflak Boğdan Voyvodalıkları ne yaptı? Cebel-i Lübnan meselesi ne vakit çıktı? Bunda kimin parmağı vardı?

Fuat Paşa meselesi nasıl kapandı?

Türkiye’de ki ecnebi unsurları ne yapıyorlardı? Bulgarlar ne yapmaya başladılar?

161

Bulgaristan Türk idaresinde iken Rum Patrikhanesi Bulgarları ne yapmaya çalışıyordu?

Pâisi kimdir? Ne yapmış idi?

Hangi Bulgarlar ayrı bir Bulgar kilisesi için çalıştılar? Ruslar kimleri himaye ediyorlardı?

Sultan Abdülmecit ne vakit vefat etti? Nasıl bir padişah idi?