ÜÇÜNCÜ SULTAN MUSTAFA’NIN ZAMANI

Sultan Osman’ın yerine Amcazâdesi Sultan Mustafa kırk iki yaşında olduğu halde geçti. Ragıp Paşa sadârete ibka olundu. Koca Ragıp Paşa, pek okumuş ve mukadder bir zât idi. Devletin yıkılmakta olduğunu görüyor, lakin esaslı ıslahat’tan sakınıyor, muvakkat tedbirler ile zamanını geçiriyor idi. Bazı müverrihler, Ragıp Paşayı bunun için beğenmezler.

139

Sultan Mustafa ise milletini sever, şan ve şöhret hırslı bir padişah idi. Devletin yine eski padişahlar zamanında olduğu gibi kuvvet ve kudret sahibi olmasını ister, büyük fütuhata nail olmayı kurar idi.

Hâlbuki eski zaman ile yeni zaman arasında pek çok fark var idi. Osmanlıların ilk zamanlarında millet uyanık, fedakâr, asker mükemmel, muntazam, zabıtan ve ümerâ mukadder idi. Düşmanlar ise malumatça geri, ahlakça bozuk ve aralarında birlik yok idi.

Şimdi artık iş bir aksi olmuş, devlet millet düşünülmüyor, şahsi emellere hizmet olunuyordu. Ahali cahil kalmış, asker intizam ve inzibatını kayıp etmiş, iş başlarına nâ-ehiller geçmiş, rüşvet, irtikâp meydana çıkmış idi.

Ragıp Paşa sağ olduğu kadar devlet şan ve şevketini muhafaza etti. Sultan Mustafa da işlere karışamadı. Fakat Ragıp Paşa’nın yerine geçenler Babıâli’nin nüfuzunu muhafaza edemediler. Devletin her işini artık sultan Mustafa kendi eline aldı.

O zaman Rusya’da meşhur Deli Petrow’un torunu Petrow hükümdar idi. Bunun karısı Katerina vükelâyı elde ederek kocasını tahtan indirdi. Ve kendisi imparatoriçe oldu. Bu kadın ahlakça bozuk olduğu kadar akıllı, şan ve şöhret hırslı idi. Ruslar nazarında bütün ayıplarını örttürmek için büyük fütuhatta bulunmak istiyor idi. Zaten Deli Petrow’un vasiyetnamesi de Rusları cihangirliğe teşvik ediyor idi.

O zamanlar Prusya tahtında büyük Frederic bulunuyordu ki buda devletini büyütmek için her fedakârlığı göze alır idi.

Lehistan ise pek karışık idi. O aralık kralları ölmüş, yerine yenisi intihap olunacak, lakin Lehliler birleşemiyorlar idi.

Katerina Avusturya ile anlaştı. Kendi adamlarından Ponyatovski isminde birini zor ile Lehistan’a Kral yaptı. Leh beyleri Rusların müdahalesine karşı koyacak oldular. Fakat Rus ordularının elinde zâr ve zebûn kaldılar.

140

Doksan bin imzalı bir mazbata ile Sultan Mustafa’ya müracaat ettiler. Büyük Frederic’te Lehistan’dan hisse kapmak istiyor idi. O da sultan Mustafa’yı Ruslarla harbe teşvik etti. Sultan Mustafa ise Rusya ile Avusturya’nın ittifakını bilmiyor idi.

Muhzırları(uyarıları) aldığı gibi ilân-ı harbe meyil etti. Sadrazam Muhsinoğlu Mehmet Paşa hiç olmazsa acele edilememesini tavsiye etti. Fakat dinlenmedi. Azl olunarak yerine Hamza Paşa isminde biri getirildi. Ve vakitsiz ilân-ı harp edildi.

Katerina ise daha evvelden bunları hesap ederek hazırlandığı için mükemmel orduları ile Osmanlı hududunu zorladığı gibi, donanması da Bahr-ı Muhit Atlasını dolaşarak Akdeniz’e getirdi, Adalar Denizine kadar geldi. Tayin ettikleri memurlar vasıtasıyla Sırbistan’da, Karadağ’da, Yunanistan’da, Romanya’da Hıristiyanları devlet aleyhine isyana teşvik ediyor idi. Hotin Kalesi de Rusların eline düştü.

Osmanlıların büyük bir ordu ile Kartal Sahrasında, otuz bin kişilik bir Rus Ordusuna zavallıca mağlup oldu. Bu muhârebe de elli bin Türk telef olmuş idi.

Akdeniz’e geçen Rus donanması da daha evvelce Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmış idi. Karadağ’da, Sırbistan’da, Yunanistan’da çıkan isyanlar bir hayli askerin orada bulunmasını icap ediyor idi.

Mısır’da Bulut Kapan Ali Bey, Akka’da Şeyh Tahir isminde iki derebeyi türemiş, bu hamiyetsizler de devlet aleyhine Ruslar ile birleşmişler idi. Ruslar Romanya’yı elde ettikten sonra Tuna’ya geçtiler. Baba Dağını aldılar. Her gün ilerliyorlar idi.

Bir tarafta ise her gün sadrazamlar, serdarlar değiştiriliyor fakat müspet bir netice alınamıyor idi. En sonra Muhsinoğlu Mehmet Paşa’yı tekrar sadarete getirdiler. O Şumnu’yu tahkim ederek ordugâha ittihaz etti. Fakat Osmanlı ordusu pek bozulmuş, dünyanın en birinci askeri olan Yeniçeriler bu muhârebelerde hiç işe yaramıyorlar idi.

Düşmana karşı, memleketi, ahâliyi korumakla mükellef olan bu hainler, memleketi harap ediyorlar, ahaliyi soyup soğana çeviriyorlar idi. Rus donanması Çeşme muzafferiyetinden sonra Çanakkale Boğazına saldırdı. Cezayirli Hasan Paşa onları yendi ve kovaladı.

141

Bir diğer Rus Ordusu da Kafkasya’ya geçmiş oradaki Ermenileri, Gürcüleri elde ederek Cenûb-ü Kafkasya’da el uzatmış idi.

Prens Dolgorvki isminde ki Rus Generali ise Kırım üzerine yürüyerek, Tugayları elde ettiği gibi Kırımlılara da istiklâl vaat etti. Vâverkapı’yı alarak Kırım’a girdi.

Muhsinoğlu Mehmet Paşa zaten sulh taraftarı idi. O aralık Ruslarda sulha yanaştıklarından mütâreke edildi. Bir muâhede hazırlandı. Sadrazam Rusların şerâiti sulh-iyesini kabul ediyor, fakat İstanbul’un ne diyeceği bilinemiyordu. İstanbul kabul etmedi. Şerâiti pek ağır buldu. Muhârebeler yine başladı. Ruslar, şiddetle Silistre’ye Varna’ya, Rusçuk’a yönlendiler. Lakin mağlup oldular. Kırım’da da halkın aklı başına gelmiş, fakat ne çare ki iş işten geçmiş idi.

Sultan Mustafa, Osmanlı ordularının mağlubiyetlerine dayanamadı, elli sekiz yaşında iken nüzulü isabetle vefat etti. Sene 1187.(M.1773) Lale Cami-i Şerifi onundur. İlmi, ulemayı sever, israftan pek sakınır idi. Eğer Rusya Harbi ile uğraşacağına o himmeti ve parayı maârif İbtidaiye neşre sarf etseydi şüphesiz ki haris olduğu şan ve şöhreti kendi kazanmasa bile pek sevdiği ve ismini Selim koyduğu şehzâdesi kazanırdı.

Sualler

Üçüncü Sultan Osman’ın yerine kim geçti? Koca Ragıp Paşa kimi ve nasıl adam etti? Kanaati ne idi?

Sultan Mustafa nasıl bir padişah idi? Ne kuruyor idi?

Eski zaman ile yeni zaman arasında ne fark var idi? Ragıp Paşa sağ iken, Sultan Mustafa bir işe karışır mı idi?

142 Rusya’da hükümdar kim idi?

Katerina kim idi ve nasıl bir kadın idi? Büyük Frederic kim idi?

Lehistan’da ne oluyor idi? Katerina ne yaptı?

Lehliler kime müracaat ettiler? Sultan Mustafa niçin ilanı harp etti? Osmanlılar harbe hazır mıydılar? Ruslar nasıl idi?

Kartal Muhârebesini kim kazandı? Rus donanması nereye geldi ve ne yaptı? Ruslar Mısır’da Akka’da kimleri ele aldılar? Romanya’yı zapt ettikten sonra nereye geçtiler? Yeniçeriler bir işe yarıyorlar mı idi?

Kafkasya’da ne oldu? Kırım ne oldu?

En sonra sadârete kim geçti? Muhsinoğlu ne taraftarı idi? Sulh akit olundu mu? Niçin kabul edilmedi? Ruslar nereye yöneldiler?

143 Sultan Mustafa neden öldü?

Rusya ile harp etmeye idi daha iyi mi idi?