ÜÇÜNCÜ SULTAN MEHMET’İN ZAMANI

Üçüncü Sultan Mehmet yirmi dokuz yaşında cülus etti. Koca Sinan Paşa’yı azil ile Ferhat Paşa’yı sadrazam tayin etti. Yetişmiş on dokuz biraderini haksız yere şehit ettiği gibi artık şehzâdelerin valilik etmek üzere sancağa çıkmaları âdet-i müstahsenesini de kaldırdı.

Bundan sonraki şehzâdeler sarayda yaşayacaklar bir nevi mahpus olacaklar idi. Eflak Voyvodası Mihâl gemi azıya almış, Tuna ve Karadeniz boylarında etmediği zulüm ve şenaât kalmıyor idi.

Yeni sadrazam Ferhat Paşa, orduyu alıp Eflak üzerine yürüdü. Koca Sinan Paşa ise sarayda ve hariçte türlü entrikalar çıkardı, türlü iftiralarla Ferhat Paşa’yı azil ve katlettirdi. Yine sadrazam olarak Rusçuk’ta orduya yetişti. Tuna’yı geçerek Bükreş’i ve Targovişte’yi aldı. Mihâl ise geri çekiliyor fırsat zamanını kolluyor idi. Bir bataklıkta Sinan Paşa’nın üzerine saldırdı. Asker bozuldu, Mihâl, Targovişte’yı ve Bükreş’i alarak Tuna kenarına indi. Yergöğü Kalesi’ni de alarak Tuna’nın öte yanında kalan pek çok Osmanlı askerini telef etti. Sinan Paşa bu muvaffakiyetsizlik üzerine azil olundu ise de yerine geçen Mehmet Paşa’da bir hafta sonra vefat ettiğinden Koca Sinan Paşa tekrar sadrazam tayin olundu.

Harp pek fena gidiyor idi. Sinan Paşa başta olduğu halde bütün devlet ricali padişahı harbe gitmeye teşvik ettiler. Bu suretle millete yeni bir gayret vermek istiyorlardı. Bu sırada da Koca Sinan Paşa’da vefat ettiğinden yerine Damat İbrahim Paşa sadrazam tayin olundu.

Mehmed-i Sâlise büyük bir ordu ile İstanbul’dan kalktı. Belgrat’tan Tuna’yı geçti. Macaristan’da Eğri Kalesi’ni sardı. Filhakika padişahın beraber bulunmasından asker gayrete gelmiş, dini, milleti uğrunda icap eden fedakârlığı ediyordu. Eğri Kalesi Türk gücüne dayanamadı, teslim oldu. Haçova denen yerde Arşidük Maksimilya kumandası altında büyük bir ehli salîp Ordusu ile karşılaştı. İşte o meydanda gayet büyük ve kanlı bir kavga oldu. Muharebeyi iptida Türkler gaip etmiş idiler. Sultan Mehmet Hoca Sadettin Efendinin tavsiyesi ile sebat gösterdi. Düşman askerleri ise ganimet sevdası ile dağılıp çadırlara girdiler. Fakat çadıruşaklarının fedâkarâne savleti ve bilahare geri çekilen askerin yeniden hücumu üzerine galip düşman mağlup oldu.

99

Osmanlılar o gün düşmandan yüz elli bin kişi telef ettiler. Maksimilyanus başını zor kurtardı. Sultan Mehmet muzafferan İstanbul’a döndü ve Eğri Fatihi namını aldı. Bu harpten sonra Çağlazâde Sinan Paşa sadarete geçti. Lüzumsuz ve şiddetli siyaseti pek çok askerin Anadolu’ya kaçmasına hükümete isyan etmesine, memlekette eşkıya türemesine sebep olmuştur. Eğri fethinden ve Haçova galebesinden sonra düşmanın arkasından gidilip, düşman tamamı ile ezileceği, harbe nihayet verileceği yerde padişahın ve ordunun geriye dönmesi bu büyük galebeden bir faide görülmemesine sebep oldu.

Padişahın dalkavukların ağzına bakması da memleketi harap ediyordu. Bu sırada Kırım’da karışıklık çıkmış hanlar İstanbul’un tedbirsizliği yüzünden birbirlerine düşmüş, nâhak yere birçok Müslüman kanı akıtılmış idi.

Avusturyalılar ise o kış huduttaki kalelere musallat olarak birkaçını aldılar. Eflak karışıklığı da elân devam ediyor idi. Üçüncü defa sadarete gelen Damat İbrahim Paşa, yine Avusturya üzerine giderek mühim birkaç kale aldı. Mukadder adamlara o kalelerin muhafızlığı tevcih etti. Macarlara vesair ahâliye güzel muamele ederek onları hükümete ısındırdı. İbrahim Paşa’nın vefatından sonra İstanbul’da işler yine karıştı. İranlıların da muâhedeyi bozmaları dağ üstüne dağ oluyordu.

Avusturya Arşidükü Maksimilyanus o kış büyük bir ordu ile Kanije Kalesi’ni muhâsara etmiş. İmdadına gelen orduları bozmuş ise de kale muhafızı Tiryaki Hasan Paşa’nın gösterdiği sebat ve maharet sayesinde mağlup ve perişan oldu. Fakat harp yine bitmedi.

İran Şahı Şah Abbas’da vakitle bu kadar kavgalar himmetler ile alınan yerleri elde ediyor, Karayazıcı namı ile Anadolu’da türeyen bir şâki herifi himaye eyliyor, hatta Almanlar ile de Osmanlı Devleti aleyhine ittifak akdine çalışıyordu.

Yemen ahvâli de karışmış, orduları Zeydîlerin eline geçmiş. Trablusgarp dayıları azmış. Erzurum vilayeti de bir takım edepsizlerin zulmü ile yanmış yıkılmış, velhasıl bütün memleketin üzerinde kara bulutlar toplanmış, devlet inkırâza doğru gidiyordu.

100

Sultan Mehmet dokuz sene padişahlık ettikten sonra işte bu hengâmede irtihal etti. Pek ziyade ağza bakar, dalkavuklara inanır, safdil bir padişah idi. Ayasofya civarında meftundur.

Damat İbrahim Paşa, Tiryaki Hasan Paşa, Şeyhülislam Sun’ulllah Efendi bu zamanın ricâlindendirler.

Sualler

Üçüncü Sultan Mehmet kimi sadrazam yaptı? Kaç kardeşini ve niçin öldürdü?

Hangi âdeti kaldırdı?

Sinan Paşa ne yaptı da yine sadrazam oldu? Sinan Paşa nereleri aldı ve sonra ne yaptı? Cezasız kaldı mı?

Tekrar sadrazam olunca padişahı neye teşvik etti? Sultan Mehmet neresini aldı?

Haçova’da ki muhârebe nasıl oldu? Muhârebe bitti mi?

Çağlazâde ne yaptı? Kırım’da ne oldu?

Avusturyalılar ne yapıyorlar idi?

İbrahim Paşa sadârete gelince nasıl bir hattıhareket tayin etti? İranlılar ne yaptılar?

101 Şah Abbas ne yapıyordu?

Yemen’de, Trablusgarp’ta, Trabzon’da neler oldu? Sultan Mehmet kaç sene padişahlık etti?

Nasıl bir padişah idi?