SULTAN ABDÜLAZİZ’İN ZAMANI

Sultan Abdülmecit’in yerine küçük biraderi Sultan Abdülaziz geçti. Kuvvetli, şahlevent bir şehzâde olduğu için halk kendisini pek severdi. Bu sırada da Hersek’te ihtilâl çıkmış, iş büyümüş idi. Hersek ihtilâlının başı Rusya idi. Çünkü Rusya’da Panslavist namı ile bir cemaat teşkil edilmiş. Bütün Slavları Rusların, Rusya’nın idaresi altında birleştirmek, bu cemaate mefkûre olarak kabul olunmuş idi. Rusya sefirlerinin, Rusya hükümetinin himayesi altında olan bu cemaatin memurları her yerde geziyor, Bulgarları, Sırpları, Hırvatları ittihada kendi maksatlarını amale teşvik ediyorlardı.

Devlet, Hersek ihtilâlını bastırmaya çalışırken işe Karadağlılar karıştılar. Bunun için buraya da asker gönderilip terbiye edildiler. Hersek ihtilâlı, Karadağ isyanı bastırıldı. Fakat Panslavistler yine çalışıyor, o fikir sönmüyordu. 1279 senesinde(M.1872) Varna-Rusçuk Şimendifer hattı inşa edilmeye başlanmıştır.

Vidin, Silistre ve Niş vilayetleri birleştirilerek Tuna vilayeti namıyla bir vilayet teşkil edildi. Valiliğine Rusçuklu meşhur Mithat Paşa tayin olundu. Paşa üç buçuk sene zarfında bu vilayette pek çok ıslahat yapmış, ezcümle Şose Yolları o zaman yapıldığı gibi Menâfi Sandığı namı ile şimdiki Ziraat Bankasının da temeli o zaman atılmış, Islahhane namıyla bir Dâru’l-Eytam açılmış, Rusçuk yanında ki Numûne Çiftliği tesis edilmiştir.

162

Meşhur İgnatiyef İstanbul’a sefir teyin edilmesi de bu zamandadır. 1283’de(M.1866) ilk Bulgar ihtilâlcıları Stefan, Karaca ve Hacıdimitri nâm ve voyvodalıkların riyaseti altında ve Panslavist cemaatının himayesi ile Ziştovi’de Tuna’yı geçmişler ve önlerine gelen Müslümanları öldürerek Tırnova’ya doğru inmişler ise de Mithat Paşa serian bunların üzerine yürüyerek mahvetti.

Bu sırada da Romanya’da da prense karşı isyan çıktı. İhtilâl büyüdü. Nihayet Romanya prensi istifaya mecbur oldu. Yerine Prusya handan hükümdarıyesinden Prens Şarl intihap olundu.

1284’te(M.1867) Girit ihtilâlı çıktı. Devlet bununla da hayli uğraştı. Fransızlar ile Ruslar Yunanları himaye ediyor idi. Nihayet Girit Adası ahâlisine de bazı imtiyazlar verilerek kavga yatıştırıldı ve yine bu esna meşhur Türk ediplerinden Ziya Paşa ile Namık Kemal Bey Avrupa’ya kaçtılar. Hükümet-i Osmaniye’nin de meşrutiyeti kabul etmesini istiyorlar idi. Avrupa’da gazeteler çıkardılar. Bu gazeteleri okuyanlardan birçok aklı eren adamlar Ziya Paşa ve Namık Kemal Bey ve arkadaşlarına taraftar oluyorlar, meşrutiyet istiyorlar idi.

Kezalik Sultan Abdülaziz, 1284’te (M.1864) Avrupa’ya seyahat etti. Avrupa hükümdarları ile görüştü. Avrupa payitahtlarını onlarda ki intizam ve terakkiyi gördü. Bu seyahatte pek çok paralar sarf ederek Rusçuk-Varna tarikiyle İstanbul’a döndü. Reşit Paşa’nın yetiştirmeleri olan Ali ve Fuat Paşalar sağ oldukça memleketin idaresi oldukça yolunda gitse de onların vefatından sonra memleket idare olunamadı.

Filhakika Sultan Abdülaziz asker ve donanmaya iyi bakıyor idi. Lakin olmayacak yerler de pek çok paralar sarf ve harç ediyor adeta devleti borca batırıyor idi. O esnada Rusya’nın İstanbul sefiri olan İgnatiyef ise Sultan Abdülaziz’e çatmış, sarayda pek büyük bir nüfus kazanmış istediğini yaptırmaya başlamış. Bundan Bulgarlar da istifade ederek Bulgaristan’da pek kuvvetli teşkilat yapmışlar idi.

O zamanlar Tuna Vilayetinde Türklerin yalnız Rüştiye mektepleri olduğu halde Bulgarlar iptidaiyelerini rüştiyelerini yoluna koyduktan sonra Gabrova’da bir de Îdâd- i Mektebi açmışlar idi.

163

Bükreş’te çıkarılan Bulgarca ihtilâl gazeteleri mükemmel teşkilat sayesinde pek kolay her tarafa dağılıyor, Bulgarlar, Bulgar efkâr-ı umûmisi ihtilâla hazırlanıyor idi.

Ahâli-i İslâmiye ise cahil kalmış âlemin ahvalinden bîhaber idi. Bulgarlar seviye-i ilmiyece yükselince ticaret ve sanayide de ileri gittiler. 1287’de(M.1870) Fransa ile Prusya arasında muhârebe oldu. Muhârebeyi Prusyalılar kazandılar. Hatta Fransa’nın payitahtı olan Paris Şehrini muhâsara ettikleri gibi Fransa İmparatoru olan meşhur Üçüncü Napolyon’u da esir ettiler.

Fransa’nın mağlubiyeti Rusya’nın ekmeğine yağ sürüyordu. Bu sırada İngiltere’de Gladiston namında Müslüman düşmanı biri başvekil olmuş idi. Bunun için Ruslar cesaret aldılar. Paris Muâhedesini bitirdiler. Oradaki taahhütlerini unuttular ve Karadeniz’de donanma yapmaya başladılar. Sultan Abdülaziz ise istediğine aklına geleni yapan bir padişah olmuş idi. Dilediğini sever, dilediğini sorar idi. Ali Paşa’nın vefatından sonra İgnatiyef’in tesir ve nüfusu ile Bulgar Kilise’si Rum Kilisesi’nden ayrıldı. Bulgarlar bergüzâr halk tesis etmişler ve senelerden beri istediklerine nail olmuşlar idi. Sene 1292.(M.1885)

Abdülaziz bundan sonra sık sık sadrâzam değiştirmiş, sadarete geçenler de ne yapacaklarını şaşırmıştır. 1292de(M.1885) yine Hersek ihtilâlı çıktı. Devlet bu ihtilâlı bastırmaya uğraşırken Sırbistan ve Karadağlılar da Rusların panslavistlerin teşvik ve himayeleri ile isyan emareleri göstermeye başladılar.

Tuna vilayetinde de Bulgarlar ihtilâl çıkarmışlar, bir taraftan da Türkler Hıristiyanları kesiyor diye feryat çıkarıyorlar, Avrupa gazetelerinde bastırıyorlar idi. Avrupa efkâr-ı umûmiyesi Türklerin aleyhine döndü. Bundan müteessir olarak İstanbul’da efkâr-ı umûmiye de galeyân hâsıl oldu.

Sultan Abdülaziz o zaman Rus politikasının en birinci merci olan Mahmud Nedim Paşa’yı azl ile Reşit Paşa’yı sadarete getirdi. Mithat ve Hüseyin Avni Paşalar da kabine de idiler. Sultan Abdülaziz’in hâl’in lazım olduğu bunlarca anlaşılmış idi. Bunun için şeyhülislamdan fetva alınarak 1293 senesi(M.1886) padişah hâl olundu. Abdülaziz buna dayanamadı, üç gün sonra intihar etti. Pederi türbesinde meftundur.

164

Ali ve Fuat Paşalar ile yine Reşit Paşa yetiştirmelerinden Cevdet Paşa, Ziya Paşa, Namık Kemal Bey, Mithat Paşa ve Hüseyin Avni Paşa bu zamanın meşhur ricâlindendirler.

Sualler

Sultan Abdülmecit’in yerine kim geçti? Hersek ihtilâlının başı nerede idi? Panslavist cemaati nedir?

Karadağlılar ne oldular?

Varna-Rusçuk Şimendifer Hattı ne vakit yapılmaya başlandı? Tuna vilayeti hangi vilayetlerden teşkil olundu?

İlk valisi kim oldu? Ve ne yaptı? İgnatiyef kimdir?

İlk Bulgar ihtilâlcıları ne vakit ve nereden Bulgaristan’a geçtiler? Romanya’da ne oldu?

Girit ihtilâlı ne vakit çıktı? Ve nasıl bastırıldı? Ziya Paşa ile Namık Kemal Bey nereye kaçtılar? Ne istiyorlar ve ne yapıyorlar idi?

Sultan Abdülaziz 1284 de (M.1867) nereye gitti? Ne tarikiyle döndü?

Ali ve Fuat Paşalar kimlerdir?

165 Müsrif mi idi?

İgnatiyef ne yapıyor idi? Bulgarlar ne yapıyorlar idi?

Bulgaristan’da ki Müslümanlar ne haldeydiler? 1287’de ne oldu?(M.1880)

Fransa’nın mağlubiyetinden kimler istifade etti? İngiltere’de iş başına kim geldi?

Ali Paşa’nın vefatından sonra ne oldu? Bulgarlar İstanbul’da ne tesis ettiler? 1292’de(M.1885) Hersek de ne çıktı? Tuna vilayetinde ne oldu?

Avrupa gazetelerinde neler basılıyor idi? Abdülaziz kimi azl ve kimi sadrazam yaptı? Abdülaziz’i ne yaptılar?

Bundan sonra Abdülaziz ne yaptı?