İKİNCİ SULTAN BEYAZIT DEVRİ

Fatih Sultan Mehmet’in iki oğlu kalmış idi: Büyüğü Sultan Beyazıt, küçüğü Sultan Cem. Vükelânın bir kısmı, Sultan Cem’i tahta geçirmek istediklerinden Konya’ya kendisine acele İstanbul’a gelmesi için haber göndermişler idi. Diğer yandan Sultan Beyazıt’a da haber gitmiş idi.

Asker padişahın vefatını vükelânın niyetini öğrendi. İstanbul’da müthiş bir ihtilal çıktı. Sadrazam Karamanlı Mahmut Paşa’yı yaraladılar. Devlet pek fena günler yaşadı. Sultan Beyazıt yetişerek cülus etti. O zaman otuz beş yaşında idi.

İstanbul da asayiş henüz yoluna girmiş idi ki, Sultan Beyazıt kardeşi Cem’in Bursa’ya geldiğini orada padişahlığı ilan ettiğini öğrendi. Orduyu alıp kardeşi üzerine gitti. Yenişehir önünde cenk ettiler. Sultan Cem bozuldu. Konya’ ya ve oradan da Mısır’a kaçtı. Mısır Sultanı Cem’e çok hürmet etti. Cem, Mısır’dan hac zamanın da Mekke-i Mükerreme’ye gitti. Haccı edâdan sonra da yine Konya taraflarına geldi. Biraz halk üşüştü ise de Sultan Beyazıt’ın askeri üzerlerine gelince dağıldılar.

77

Cem bu defa Rodos şövalyelerine iltica etti. Şövalyeler Sultan Beyazıt’tan birçok paralar aldılar ve şehzâdeyi Fransa’ya götürüp Fransa’da bir şatoya hapsettiler. Cem orada yedi senelik acıklı bir hayat yaşadı. Sonra zavallıyı o zaman papa olan Alexandır Borciya’ya verdiler. Altı sene de orada durduktan sonra zavallıyı zehirlediler. Cem gayet okumuş bir şehzâde idi. Pek güzel şiirler söylerdi. Cenazesi Bursa’da meftundur.

Sultan Beyazıt Cem’i Rodos’a kaçırdıktan sonra isyan eden Boğdan Voyvodası üzerine gitti. Tuna ağzında ki Kili kalesini aldı. Boğdan memleketini vurdu. Boğdanlıları emâna düşürdü.

890 tarihinde(M.1485) Gırnata ahâlî-i İslâmiye’sinden feryatnâmeler geldi. Yardım istiyorlardı. Meşhur Derya Kaptanı Kemal Reis donanma ile imdâda memur oldu. Biraz yardım yapıldı. Fakat Gırnata kurtarılamadı. O mühim İslâm beldesi biraz sonra İspanyolların eline geçmiştir.

Mısır Sultanı Katıbay Sultan Cem’e güzel muamele etmesi Sultan Beyazıt’ı kızdırmış idi. Bir iki mesele daha zuhur etti. Bu iki Müslüman hükümeti arasında harp çıktı. Kavga senelerce sürdü kâh Osmanlılar kâh Mısırlılar galip geliyorlar idi.

Nihayet Tunus hükümdarı araya girerek iki padişahı barıştırdı. Lehliler Osmanlı memleketine ettiklerinden üzerlerine ordu gönderildi. Bütün Lehistan çiğnendi. Hem Osmanlılara, hem Kırım hanlarına vergi vermek üzere sulh istemeye mecbur oldular.

Rusya ile ilk münasebette İkinci Beyazıt zamanında başlar. Yine bu zamanda idi ki Kemal Reis Akdeniz’de bir ehli salîp donanmasını mağlup ve perişan etmiş, Osmanlılar donanmaları ile de bütün dünyaya meydan okumaya başlamışlar idi.

Yine o zaman da Uzun Hasan’ın kızının oğlu İsmail Safevî şeyhliği şahlığına bozmuş. İran’da bir devlet kurmuş idi. Devleti için Şia mezhebini resmi mezhep olarak kabul etmiş. O tarafa birçok şeyhler göndererek, yeni mezhebini neşre çalışıyor ve bu vasıta ile devletini, memleketini büyütmeye çalışıyor idi.

78

Sultan Beyazıt ise artık ihtiyarlamış, hükümet işlerinden el çekmiş, sarayın da ibadet ile meşgul idi. Hatta bir aralık padişahlığı da bırakmaya kalktı. O zaman Sultan Beyazıt’ın üç şehzâdesi var idi. Korkut, Ahmet, Selim. Korkut okumuş bir şehzâde idi. Lakin evladı yok idi. Ahmet’in şehzâdeleri olduğu gibi yumuşak huylu çokluk hükümet işlerine karışmaz ve zevk sefaya düşkün olması vükelanın işine geldiğinden Sultan Beyazıt’a tahtı Ahmet’e terk etmesini söylüyorlardı. Sultan Beyazıt’ta buna mail idi.

Trabzon Valisi olan küçük şehzâde Sultan Selim, bunları öğreniyor. Babası ihtiyarlayalı beraber devletin girdiği hali görüyor. İran’da paşalık kuran Şah İsmail’in meramını seziyor ve bu Osmanlı Devleti’ne bir kurtarıcı lazım olduğunu anlıyor idi.

Filhakika Sultan Beyazıt’ta son zamanlarında, yani idareyi tamamıyla vükelâya bıraktığından kanunlara riayet edilmez olmuş, ahâliye zulüm edilmeye başlamış, idare çığırından çıkmış idi.

Şah İsmail’de Osmanlı Devleti’nin bu halini görerek resmen Sultan Beyazıt’a karşı pek ihtiramkâr olduğu halde, gizlice Osmanlı memleketine birçok adamlar gönderiyor, Osmanlı ülkesinde kendi mezhebini neşre çalışıyor ve bu suretle kendine birçok taraftar hazırlıyor ve alttan alta entrikalar çeviriyordu. Yalnız Sultan Selim bunları anlamış, öğrenmiş, babasına da yazmış ise de anlatamamış, işittirememiş idi. Sultan Selim babasıyla görüşerek işi anlamak fikrine düştü. Kırım’a oradan da Rumeli’ne geçti.

Vükelâ Selim’in babası ile görüşmesine razı olmadılar. Askerle Sultan Selim’e karşı çıktılar. Muhârebe oldu. Sultan Selim aslan gibi dövüştü ise de askeri az olduğundan Yeniçerilerle başa çıkamadı. Kayınpederi Kırım Hânı’nın yanına kaçtı.

Vükelâ tekrar Sultan Beyazıt’ı şehzâde Sultan Ahmet’e padişahlığı terk etmeye teşvik ettiler. O da artık bırakacak idi. Fakat bu defa Yeniçeriler razı olmadılar. Çünkü Sultan Ahmet’in Anadolu’da o günlerde türeyen Şeytan Koluna karşı muvaffakiyetsizliğini gördükleri gibi Sultan Selim’i de görmüşler. Onun ile dövüşerek, onun aslanlığına, mertliğine nail olmuşlar idi. Biz yiğit padişah isteriz, biz Sultan Selim’i isteriz diye ayak dirediler.

79

Kırım’dan Sultan Selim davet olundu. Sultan Beyazıt’ta ister istemez, tahtı oğlu Yavuz Sultan Selim’e bıraktı. Sene 918.(M.1512)

Sultan Selim Dimetoka’ya çekilecek, ömrünün sonunu orada geçirecek idi. Sultan Selim babasını kaçırdı. Elini öperek hayır duasını aldı. Beyazıt ise yolda, Çorlu civarında hastalanarak öldü. İstanbul’da yaptırdığı cami-i şerif civarında meftundur.

Sultan Beyazıt otuz iki sene padişahlık etti. Yumuşak huylu, iyiliği, adaleti sever. Hükümet işlerinde çokluk hoşlanmaz, ibadet düşkünü bir zat idi. İstanbul’un bir Müslüman şehri olması onun zamanındadır. İlim ve sanatta o zaman çok ilerlemiş idi. Zamanında yetişen ulemâ ve fûdalâ çoktur.

Sualler

Fatih’in kaç oğlu var idi?

Vükelânın bir kısmı ne düşündüler? Ne oldu? Kim cülus etti?

Sultan Cem padişahlığını nerede ilan etti? İki kardeş nerede kavga ettiler?

Cem nereye kaçtı? İkinci defa ne oldu? Bu defa nereye iltica etti? Cem’in başına neler geldi? Boğdan Seferi nasıl oldu?

Sultan Beyazıt’tan kim yardım istemiş idi? Nasıl yardım edildi?

80 Muhârebe nasıl bitti?

Leh Seferi nasıl oldu?

Rusya ile ilk münasebet ne vakit başladı? Kemal Reis Akdeniz’de ne yaptı?

Şah İsmail kimdir? Ne yaptı? Mefkûresi ne idi?

Sultan Beyazıt ihtiyarlığında ne ile meşgul idi? Kaç şehzâdesi var idi?

Tahtı hangisine bırakmak istiyor idi? Şehzâde Selim ne fikirde idi?

Devletin idaresi ne halde idi?

Selim ne yapmak istedi? Buna kim mani oldu? Nihayet arada ne oldu?

Şehzâde Süleyman nereye kaçtı?

Sultan Beyazıt padişahlığı kime bırakmaya ve nasıl mecbur oldu? Beyazıt nerede vefat etti?

Kaç sene padişahlık etti? Nasıl bir zât idi?

Zamanında ilim ve sanat ilerledi mi?

81