Statülerine Göre Denetim Türleri

Denetçi, mesleki bilgi birikimine ve deneyime sahip, denetimini yaptığı firmadan bağımsız olarak denetim faaliyetini bizzat yürüten kiĢidir. Mesleğinde uzmandır ve ahlakî nitelikleri de yüksektir. Denetim faaliyeti, denetim hizmetini sunan kiĢilerin statülerine göre bağımsız denetim, iç denetim ve kamu denetimi olmak üzere gruplandırılmaktadır.

Statülerine göre denetim üçe ayrılır.

a.) Ġç Denetçiler b.) Kamu Denetçileri c.) Bağımsız Denetçiler

1.1.3.2.1. Ġç Denetçiler

ĠĢletme içindeki denetim birimi tarafından yapılan denetimi ifade etmektedir. ġirketteki iç kontrol sisteminin etkinliğini ölçmeyi ve sonuçlarını değerlendirmeyi

hedefleyen faaliyettir. Özünde yönetimin kontrol aracıdır ve öncelikli hedefi, iĢletme varlıklarının her tür zararlara karĢı korunmasıdır.

Ġç denetim, iç kontrolün en önemli boyutunu oluĢturmaktadır. Türkiye Ġç Denetim Enstitüsü22

iç denetim faaliyetini „‟Bir kurumun faaliyetlerini geliĢtirmek ve onlara değer katmak amacını güden bağımsız ve objektif bir güvence ve danıĢmanlık faaliyeti‟‟ olarak tanımlamıĢtır. Bu faaliyetin „‟kurumun risk yönetim, kontrol ve yönetiĢim süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliĢtirmek amacına yönelik sistemli ve disiplinli bir yaklaĢım getirerek kurumun amaçlarına ulaĢmasına yardımcı olacağı23_{‟‟özellikle}

belirtilmiĢtir.

Ġç denetçilerin faaliyetleri sonucunda elde edilen sonuçlar, doğrudan doğruya yönetim kuruluna rapor edildiğinden sorumlulukları da yönetim kuruluna karĢıdır. ÇalıĢmalarında tüm bilgilere eriĢebilmeleri gerekir. Ġç denetçiler tarafından yapılan çalıĢmalar aynı zamanda bağımsız denetçiler tarafından da kullanılmaktadır.

ġirketlerin kendi bünyelerinde oluĢturdukları iç denetim birimi aracılığı ile bilgilerin güvenilirliğinin sağlanmaya çalıĢılması riskleri bertaraf etmek açısından önemli bir faaliyet olarak nitelendirilebilir. Ancak iç denetçilerin denetim yaptıkları Ģirkette bir ücret karĢılığı çalıĢıyor olmaları ve bir çıkar iliĢkisinde bulunmaları nedeniyle bağımsız denetçilere vereceği bilgiler gerçeği yansıtmayabilir. Bu nedenle bağımsız dıĢ denetçiler, kendilerine sunulan bilgilerin doğruluğundan kuĢku ederler ve etmelidirler. (Özyürek, 2012)

1.1.3.2.2. Kamu Denetçileri

Kamunun çeĢitli gereksinimlerine karĢılık vermek üzere yetkilerini yasalardan alan ve kamu adına denetim yapan kiĢiler tarafından gerçekleĢtirilen denetimdir. Denetim görevleri yapan kamu kurumları Maliye Bakanlığı, Gümrük Bakanlığı, SayıĢtay, BaĢbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Düzenleyici KuruluĢlar ( Sermaye Piyasası

22 _{Ġç denetçilerin meslek örgütü olarak 1995 yılında kurulan Türkiye Ġç Denetim Enstitüsü (TĠDE), iç denetim}

uygulamalarında uluslararası standartlar çerçevesinde meslekdaĢlar, kurumlar ve toplum için referans ve güvence kaynağı olarak katma değer yaratma misyonuyla mesleğin geliĢimi için sertifikasyon, uluslararası standartlar, eğitim, ulusal kongreler, yayıncılık, araĢtırma, kariyer geliĢimi ve rehberlik gibi çok çeĢitli hizmetler sunmaktadır. (http://www.tide.org.tr/page.aspx?nm=anasayfa, EriĢim 11 Nisan 2014)

23

Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) ve benzerleridir.

Kamu denetçileri, kamu ve özel sektör iĢletmelerinin faaliyetlerine iliĢkin olarak, yürürlükte olan mevzuat hükümlerine, devletin ekonomi politikasına ve kamu yararına uygunluk düzeylerini de araĢtırmakta ve denetlemektedirler. (Tamer, 2013)

1.1.3.2.3. Bağımsız Denetçiler

Bağımsız denetim, serbest meslek sahibi olarak kendi adına çalıĢan veya bir denetim firmasına bağlı olarak faaliyet gösteren denetçi / denetçiler tarafından, iĢletmenin talebi ile bir denetim sözleĢmesi çerçevesinde, iĢletmelerin finansal tablolarının denetimi ile uygunluk ve performans denetimlerini de kapsayan profesyonel bir hizmettir. Bağımsız denetimde asıl amaç finansal denetimdir24

. Bu iĢi fiili olarak icra eden kiĢilere ise „‟bağımsız denetçi‟‟ denilmektedir. Bağımsız denetçiler, bağımsız denetimi yürüten kiĢi ve kiĢileri veya denetim Ģirketini / Ģirketlerini ifade etmektedir.

Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu25

(KGK) ise, bağımsız denetçiyi:

„‟Bağımsız denetim yapmak üzere, 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali MüĢavirlik ve Yeminli Mali MüĢavirlik Kanununa göre yeminli mali müĢavirlik ya da serbest muhasebeci mali müĢavirlik ruhsatını almıĢ meslek mensupları arasından Kurum tarafından yetkilendirilen kiĢi26_‟‟

olarak tanımlanmıĢtır. Yine aynı yönetmeliğe göre bağımsız denetim faaliyeti ise;

„‟Finansal tablo ve diğer finansal bilgilerin, finansal raporlama standartlarına uygunluğu ve doğruluğu hususunda, makul güvence sağlayacak yeterli ve

24

Hesap Kontrolörleri Derneği, http://www.hazine.org.tr/tr/index.php/denetim?showall=, EriĢim 6 ġubat 2015

25 _{2 Kasım 2011 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Kamu}

Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, ülkemizde bağımsız denetim sınavlarını yapan ve bağımsız denetim lisanslarını veren tek kurumdur.

26

uygun bağımsız denetim kanıtlarının elde edilmesi amacıyla, denetim standartlarında öngörülen gerekli bağımsız denetim tekniklerinin uygulanarak defter, kayıt ve belgeler üzerinden denetlenmesi ve değerlendirilerek rapora bağlanması,‟‟

olarak ifade edilmiĢtir.

Özünde bir serbest meslek faaliyeti olan denetim mesleğinin icra edilmesinde ilk koĢul hizmetin sunulduğu iĢletme ile herhangi bir çıkar iliĢkisinin olmaması yani faaliyetin bağımsız olarak icra edilmesidir. ĠĢletmenin finansal tablolarına dayanarak kararlar alan gerek iĢletme içindeki, gerekse iĢletme dıĢındaki bilgi kullanıcılarının öncelikli amacı doğru ve güvenilir bilgi edinmektir. Bu bilgileri ise bağımsız denetçiler tarafından denetlenmiĢ finansal tablolar sağlamaktadır.

Bağımsız denetçiler, yapmıĢ oldukları çalıĢmalar sonrasında finansal tabloların doğruluğuna iliĢkin kendi görüĢlerini yansıtan bir rapor hazırlayıp yönetime sunarlar. Bağımsız denetimden geçmiĢ ve olumlu görüĢ27

verilmiĢ finansal tablolar güvenilir ve doğru finansal tablolardır. Bu sayede iĢletme yöneticisi daha sağlıklı ve doğru karar alabilme olanağına sahip olmaktadır. Ayrıca denetim faaliyeti sonucunda yöneticiler iĢletmede var olan yolsuzluklar, yanlıĢlık ve eksiklikler ile uluslararası muhasebe standartlarına uyumsuzlukları da zamanında öğrenme olanağı bulabilecektir. Finansal tabloları, bağımsız bir dıĢ denetçi tarafından denetlenmiĢ olan Ģirketler, gerek alım satım iliĢkisinde bulundukları Ģirketler açısından ve gerekse iliĢkide bulunacakları para ve sermaye piyasası kuruluĢları açısından finansal tabloları bir bağımsız dıĢ denetçi tarafından denetlenmemiĢ olan Ģirketlere kıyasla önemli avantajlar sağlamaktadır. Bağımsız dıĢ denetimden geçmiĢ ve finansal tabloları onaylanmıĢ Ģirketler, denetim raporunda belirtilen kayıt ve koĢullar çerçevesinde güvenilir Ģirketlerdir. Ayrıca bağımsız dıĢ denetimin tamamen tarafsız kiĢilerce yürütülen bir faaliyet olması baĢta yönetimde yer almayan ortakların olmak üzere tüm ortakların hakları daha iyi korunmuĢ olmaktadır. (Hesap Uzmanları Derneği, 2002)

27 _{Bağımsız Denetim sonucunda düzenlenen raporlarda belirtilen görüĢlere göre 4 farklı rapor türü}

bulunmaktadır. Bunlar Olumlu GörüĢ, Olumsuz GörüĢ, ġartlı GörüĢ Bildirme ve GörüĢ Bildirmekten Kaçınma