Önemli YanlıĢlık Riskleri ve Değerlendirilmesi

Önemli yanlıĢlık risklerine sebep olabilecek durum ve olaylar „‟ĠĢletme ve çevresini Tanımak Suretiyle „‟Önemli YanlıĢlık‟‟ Risklerinin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi Standardı (BDS 315)‟nin 2 nolu ekinde maddeler halinde sıralanmıĢ, ancak burada sayılan iĢlemlerin genel olduğu ve denetimlerin tümüyle ilgili olmadığı, tüm durumları kapsamadığı açıkça ifade edilmiĢtir134

.

Denetçi, risk faktörlerini ve finansal tablolarda oluĢabilecek yanlıĢ beyan türlerini belirledikten sonra, bu risklerin önemliliği hakkında değerlendirmelerde bulunur ve derecelendirir. Bu kapsamda yapılacak olan çalıĢmalar

1.) Riskin meydana gelme olasılığının değerlendirilmesi ve

2.) Riskin gerçekleĢmesi halinde parasal etkinin ne olacağının belirlenmesidir.

Denetçi öncelikle ilgili finansal tablo kalemlerine iliĢkin riskleri belirler. Daha sonra belirlemiĢ olduğu risklerin meydana gelme olasılığını denetim kanıtlarına, mesleki tecrübelerine dayanarak değerlendirir ve bir olasılık belirler. Olasılıkları birden(1) beĢe (5) kadar numara vermek suretiyle derecelendirir. Bir en düĢük beĢ ise en yüksek gerçekleĢme olasılığını ifade etmektedir. Ardından bu olasılığın parasal etkisini değerlendirir ve olasılık için parasal etkinin büyüklüğüne göre birden(1) beĢe (5) kadar numara vermek suretiyle derecelendirir. Bir en düĢük parasal etki ve beĢ ise en yüksek parasal etki anlamına gelmektedir. Buradaki iki verinin çarpımı suretiyle birleĢtirilmiĢ olasılık derecesi elde edilir. Bu birleĢtirilmiĢ olasılık derecesi temel eĢik olarak varsayılır. ĠĢletme için sektör ortalamaları mesleki tecrübe ile birleĢtirilerek belirli bir puanın üzerindeki finansal tablo kalemleri önemli risk olarak belirlenir.

134

Örneğin elektronik kart (devre) üreten bir üretim iĢletmesinde vida, somun, pul gibi montaj parçalarından ürün maliyeti içerisinde %1 oranında payının olduğunu, sorumlu olan depo personelinin, depo haricinde üretimde de fiili olarak yer alması nedeniyle üretime vermiĢ olduğu stokları düzenli olarak takip edemediğini, genellikle %50 civarında sapmaların söz konusu olduğunu ve iĢletmenin bu sapmayı sadece dönem sonlarında fiili sayım sonuçlarından yola çıkarak düzelttiğini varsayalım. Bu durumda ilgili iĢlemin gerçekleĢme olasılığı yüksektir ve iĢletme buna dört (4) puan vermiĢtir. Ancak ilgili parçaların kullanım oranları düĢük olduğundan parasal etkisi de düĢük olmaktadır. Denetçi, iĢlemin parasal etkinin küçüklüğü nedeniyle bu iĢleme bir (1) puan (en düĢük) vermiĢ olsun. Bu durumda toplam birleĢtirilmiĢ puanı dört (4x1=4)puan olarak hesaplanacaktır. BirleĢtirilmiĢ olasılığın on beĢ (15) olarak belirlendiğini varsayılarak denetçi, kritik eĢiğin altında kalınması nedeni ile bu finansal tablo kaleminde önemli yanlıĢlık riskinin olmadığına karar verecektir. Ancak sektörde bir daralmanın olduğunu ve iĢletmenin de üzerinde ciddi tutarlarda kredi riski bulunduğunu varsayalım. Burada ise kredilerin zamanında ödenememesi halinde diğer kredilerin bankalar tarafından geri çağrılmasının söz konusu olduğu göz önüne alınmalıdır. Denetçi tarafından, piyasalardaki daralma nedeniyle iĢletmenin borçlarının ödeyememe olasılığı yüksek olarak (%60) dört (4) puan, parasal etkisinin ise beĢ (5) puan olarak belirlendiğinde ise birleĢtirilmiĢ puan yirmi (4x5=20) puan olarak hesaplanacaktır ki bu iĢletme faaliyeti açısından önemli bir risktir.

Önemli yanlıĢlık risklerine iĢaret edebilecek durum ve olaylar:

1.) Ekonomik istikrarsızlıklar ve yüksek enflasyonlu ekonomiler. 2.) Vadeli iĢlemler gibi oynak piyasalara maruz kalan faaliyetler. 3.) KarmaĢık düzenlemelere tabi olan faaliyetler.

4.) ĠĢletmenin sürekliliği ve likidite ile ilgili sorunlarının olması 5.) Sermaye ve kredilere eriĢim üzerindeki kısıtlamalar.

6.) ĠĢletmenin faaliyet gösterdiği sektördeki değiĢiklikler. 7.) Tedarik zincirindeki tekeller ve benzer kısıtlayıcı koĢullar 8.) Yeni ürün veya hizmetler sunulması, yeni iĢ alanlarına girilmesi 9.) Büyük iĢletme satın alım, birleĢme gibi yeniden yapılanmalar 10.) KarmaĢık iĢ birliktelikleri ve iĢ ortaklıkları.

11.) ĠliĢkili taraflar135la yapılan önemli iĢlemler.

12.) Uygun nitelikte muhasebe ve raporlama personelin bulunmaması. 13.) Kilit yöneticilerin ayrılması gibi personel değiĢiklikleri.

14.) Ġç kontrol sisteminde dikkate alınmayan, göz ardı edilen eksiklikler. 15.) ĠĢletmenin BiliĢim Teknolojisi (BT) stratejisi ve eriĢim yetkileri

16.) Mali veya düzenleyici kurumlar tarafından iĢletme faaliyetlerinin sorgulanması. 17.) GeçmiĢ dönemlerdeki yanlıĢlık, hatalar ve düzeltmelerin çokluğu.

18.) Dönem sonlarında Ģirketler arasında yapılan yüksek tutarlı hâsılat iĢlemleri 19.) Borcun yeniden yapılandırılması gibi yönetimin niyetiyle alakalı iĢlemler. 20.) Yeni muhasebe düzenlemeleri ve karmaĢık muhasebe ölçümleri.

21.) Muhasebe tahminleri dâhil, önemli ölçüm belirsizliği içeren iĢlem veya olaylar. 22.) SatıĢ garantileri ile devam etmekte olan dava ve koĢullu borçlar.‟‟

olarak örneklendirilmiĢtir.

Denetçi, yukarıda örneklenen iĢlem grupları itibarı ile önemli yanlıĢlık risklerini değerlendirir ve iĢletmenin „‟tahmin belirsizlik derecesi136_{‟‟ hakkında bilgi edinmeye}

çalıĢır. Tahmin belirsizlikleri bir takım değiĢkenlere bağlıdır. Örneğin tahminlerde kiĢisel yargı derecesi arttıkça, tahminler de sübjektif hale geleceğinden belirsizlik derecesi artacaktır. Benzer biçimde tahmin belirsizliği, varsayımlardaki değiĢikliklere duyarlı hale geldikçe, her bir varsayıma bağlı olarak tahminler değiĢiklik göstereceğinden tahmin belirsizlikleri de artmıĢ olacaktır. Gözlemlenebilir girdiler ile gözlemlenebilir olmayan girdilerin karıĢık kullanıldığı tahminlerde ise, gözlemlenebilir olmayan girdilerin daha çok kullanılması aynı biçimde tahmin belirsizliğini arttıracaktır.

Denetçi, iĢletme hakkında önemli yanlıĢlık risklerini değerlendirirken, tahminin büyüklüğü ile birlikte, kendi tahminleri ile iĢletme yönetimi tarafından tahmin edilen tutar arasındaki farkın fazla olup olmadığı, yönetimin uzmandan faydalanıp faydalanmadığı veya önceki dönemlere iliĢkin muhasebe tahminlerini göz önünde bulundurmalı ve önemli yanlıĢlık risklerini değerlendirirken dikkate almalıdır.

135_{http://www.kgk.gov.tr/contents/files/TFRS_2015/TMS/TMS24.pdf, madde 9, EriĢim 1 Mayıs 2015} 136