Standart İhâle Türleri

Standart ihâle türleri dört tanedir: artan-fiyat teklifli ihâle, (ayni zamanda açık, sözel veya İngiliz usûlü olarak da adlandırılmaktadır), azalan-fiyat teklifli ihâle, (Hollanda da çiçeklerin satışında kullanılmıştır ve ayni zamanda iktisatçılar tarafından Hollanda –Dutch- usûlü olarak da adlandırılmaktadır), birinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâle ve ikinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâle, (ayni zamanda iktisatçılar tarafından Vickrey usûlü olarak da adlandırılmaktadır).¹⁵⁶

4.3.1 İngiliz Usûlü veya Artan Fiyat Teklifli İhâle

Artan ihâle usûlü veya ayni şeyi ifade etmek üzere İngiliz usûlü ihâle (English Auctions), malların satışına yönelik, en yaygın olarak kullanılan ihâle usûlüdür. İngiliz usûlü ihâlede, fiyat sadece bir teklif sahibi kalıncaya kadar arttırılmaktadır. Bu, bir mezat tellalının (auctioneer) fiyatları ilân etmesiyle veya teklif sahiplerinin fiyat tekliflerini şifahi olarak ifade etmeleriyle veya fiyat tekliflerinin elektronik olarak o ânlık en iyi fiyat teklifinin ilân edilerek arz edilmesiyle yapılabilmektedir.

İngiliz usûlü ihâlenin esas özelliği, zamanın herhangi bir ânında, her teklif sahibinin o ânlık en iyi fiyat teklifinin seviyesini bilmesidir. Bu sebeple meselâ, antikalar ve sanat eserleri mütemadiyen İngiliz usûlü ihâle ile satılırlar.¹⁵⁷

155 Klemperer, P., “Auction Theory: A Guide to the Literature”, Journal of Economic Surveys, 13, 1993, s.227–228.

156 Klemperer, a.g.m., s.229.

157 McAfee, - McMillan, a.g.m., s.702.

İngiliz usûlü ihâle, en eski ve belki de en çok kullanılan ihâle şeklidir. Az önce bahsettiğimiz üzere, İngiliz usûlü ihâlede satış, düşük bir fiyat şifahi olarak ilan edilerek başlamakta ve bundan sonra en az iki ilgili veya istekli teklif sahibi olduğu müddetçe, tipik olarak küçük artırım dilimleriyle fiyatı yükselten bir mezat tellalı tarafından idare edilmektedir. Bu ihâle, istekli olan sadece bir teklif sahibi kaldığında bitmektedir.

Oyunun temelini teşkil eden modeli şekil olarak kurmanın bir yolu, fiyatın sürekli bir şekilde yükseldiğini ve her bir teklif sahibinin tümüyle kolaylıkla görülür bir tarzda;

meselâ, el kaldırarak, cârî fiyattan satın almayla ilgilendiğini gösterdiğini kabûl etmektir. Bir teklif sahibi, fiyatı çok yüksek bulunca, elini indirerek daha fazla istekli olmadığının işaretini verir. Bu ihâle, sadece bir teklif sahibi hâlâ istekli olmaya devam ettiğinde bitmektedir. Bu teklif sahibi, ihâlesi yapılan nesneyi elde eder ve tellala ödemek üzere teklif ettiği fiyata eşit bir meblağı öder.¹⁵⁸

Özet olarak, artan ihâle usûlünde, fiyat sadece bir teklif sahibi kalıncaya kadar silsile halinde arttırılmaktadır ve bu teklif sahibi, nihaî fiyattan nesneyi kazanmaktadır.

Bu ihâle, satıcının fiyatları ilân etmesiyle veya teklif sahiplerinin fiyatları birbirlerine şifahi olarak bildirmesiyle veya elektronik olarak en iyi cârî fiyatı postalayarak önerilen fiyat teklifleriyle işletilebilmektedir.

Ayrıca ihâle teorisyenleri tarafından en yaygın olarak kullanılan modelde, (çoğu kez Japon usûlü ihâle olarak adlandırılmaktadır) teklif sahipleri tedrici olarak ihâleden ayrılırken, fiyat sürekli olarak arttırılmaktadır. Burada teklif sahipleri râkiplerinin ne zaman ayrılacaklarını dikkatle takip etmektedirler ve herhangi birisi bir kere ayrılınca, onun tekrar geri dönmesine izin verilmemektedir. Birisinin, önceden belirlenmiş satış dilimlerinin oldukça üzerinde olan, büyük bir “sıçrayan fiyat teklifi” (“jump bid”) vererek ihâle sürecini etkisiz kılma ihtimâli yoktur.¹⁵⁹

158 Krishna, a.g.e., s.2–3.

159 Klemperer, a.g.m., s.229.

4.3.2 Hollanda Usûlü veya Azalan Fiyat Teklifli İhâle

Azalan (eksiltme) ihâle usûlü veya ayni mânâya gelecek şekilde Hollanda usûlü ihâle (Dutch Auctions), İngiliz usûlü ihâlenin tersidir. Mezat tellalı, başlangıçta yüksek bir fiyatı şifahi olarak bildirir ve bundan sonra bir teklif sahibi o ânlık fiyatı kâbul edinceye kadar fiyatları düşürür. Hollanda usûlü ihâle, meselâ Hollanda’da kesilmiş çiçek satışına, İsrail’de balık satışına ve Kanada’da tütün satışına yönelik olarak kullanılmaktadır.¹⁶⁰

Diğer bir ifadeyle Hollanda usûlü ihâle, İngiliz usûlü ihâlenin açık azalan fiyatlı kopyasıdır. Bu usûl, uygulamada yaygın olarak kullanılmamaktadır fakat biraz kavramsal alâka uyandırmaktadır. Burada tellal, herhangi bir alıcının muhtemelen bu fiyattan nesneyi almayla ilgilenmeyecek kadar kâfi yükseklikteki bir fiyatı ilân etmesiyle başlar. Bu fiyat, tedricen bir teklif sahibi istekliliğini işaret edinceye kadar düşürülür. Nesne bu durumda verilmiş fiyattan bu teklif sahibine satılır.¹⁶¹

Tellalın azalan silsileyle fiyatları ilân ettiği “Hollanda usûlü ihâle” olarak adlandırılan ihâlenin, yine tellalın bu kez artan silsileyle fiyatları ilân ettiği “İngiliz usûlü ihâle” ile ters düşmesi ilginçtir. Bu prosedürün mekanikleştirilmiş bir şekli, hakîkaten Hollanda’da çiçek toptan satış piyasasında kullanılmaktadır ve bunun zaman ile emek adına çok ekonomik olduğu kanıtlanmıştır.¹⁶²

Özet olarak Hollanda usûlü ihâle, İngiliz usûlü ihâleyle mukayese edildiğinde, tam olarak aksi tarzda işlemektedir: mezat tellalı, çok yüksek bir fiyattan başlamaktadır ve bundan sonra fiyatı sürekli olarak düşürmektedir. Cârî fiyatı kabûl edeceğini şifahi olarak ilk bildiren teklif sahibi, bu fiyattan nesnenin sahibi olmaktadır. Meselâ, Hollanda usûlü çiçek ihâlelerinde, tüm potansiyel alıcılar, bir odadaki odanın ön cephesindeki bir elektronik göstergeyle bağlantılı olan sinyal verici bir âlete sahip bir masada otururlar. Göstergenin içinde, satılmakta olan şey ve ihâlenin başladığı fiyat

160 McAfee, - McMillan, a.g.m., s.702.

161 Krishna, a.g.e., s.2–3.

162 Vickrey, a.g.m., s.14

hakkındaki enformasyon bulunmaktadır. İhâle başlayınca, göstergenin yan tarafındaki bir dizi ışık, malın orijinal sunulan fiyatının yüzde kaç düştüğünü belirtmektedir. Sadece bir teklif sahibi fiyat verir vermez, göstergenin işaret ettiği fiyattan çiçekleri elde etmektedir. Daha önce belirtildiği üzere, Kanada tütün ve İsrail’de balık buna benzer şekilde satılmaktadır.¹⁶³

4.3.3 Birinci Fiyattan Kapalı Zarf Usûlü İhâle

Birinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâleyle, potansiyel alıcılar kapalı zarflarda fiyat tekliflerini sunarlar ve en yüksek teklif sahibi yaptığı teklifin fiyatından nesneyi alır.

Birinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâle ile İngiliz usûlü ihâle arasındaki temel fark;

İngiliz usûlü ihâlede, teklif sahiplerinin râkiplerinin fiyat tekliflerini müşahede edebilmeleri ve münasip bir şekilde, eğer isterlerse, kendi fiyat tekliflerini revize edebilmeleri, birinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâlede ise, her teklif sahibinin sadece bir fiyat teklifi sunabilmesidir.¹⁶⁴ Bunun sebebi, birinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâlede, her teklif sahibinin bağımsız olarak, ötekilerin fiyat tekliflerini görmeksizin, sadece bir fiyat sunması ve nesnenin en yüksek fiyat teklifini veren teklif sahibine satılmasıdır.

Kazanan kendi fiyat teklifini ödemektedir. Burada fiyat, en yüksek veya diğerlerine nazaran “birinci gelen” fiyat teklifidir.¹⁶⁵

Birinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâle, devlet mülkiyetindeki arâzîlerde maden kullanım imtiyazlarının ihâle edilmesinde ve bazen sanat eserleri ile mülklerin (real estate) ihâle edilmesinde kullanılmaktadır.¹⁶⁶ Bu usûl, hükümetin mal ve hizmet tedariklerinde de bir hayli kullanılmaktadır. Meselâ, bir kurumun inşaatının yapılmasına yönelik bir ihâlede, râkip müteahhitler fiyat teklif etmekte, en düşük teklif sahibi kazanmakta ve mukaveleyi yerine getirmeye yönelik teklif ettiği fiyatı kabûl etmektedir.¹⁶⁷

163 Klemperer, a.g.m., s.266

164 McAfee, - McMillan, a.g.m., s.702.

165 Klemperer, a.g.m., s.229–230.

166 McAfee, - McMillan, a.g.m., s.702.

16722

Klemperer, a.g.m., s.266.

Özet olarak, birinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâle, diğer bir yaygın türdür. Bu usûl gayet pürüzsüz ve net bir şekilde işlemektedir: teklif sahipleri kapalı zarflarda fiyatlarını teklif etmekte, en yüksek fiyat teklifini arz eden kişi ihâleyi kazanmakta ve kabûl ettiği fiyat teklifini ödemektedir.¹⁶⁸

4.3.4 İkinci Fiyattan Kapalı Zarf Usûlü İhâle

İkinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâle şartlarında, teklif sahipleri, en yüksek teklif sahibinin ihâleyi kazanacağını, fakat kendi teklifini değil, ancak ikinci en yüksek fiyat teklifini ödeyeceğini bildiren kapalı zarf tekliflerini sunarlar. Bu ihâle usûlü faydalı teorik özelliklere sahiptir, fakat uygulamada nâdiren kullanılmaktadır.¹⁶⁹

Bu ihâle usûlü bazen, ihâleler üzerine daha sonraki gelişmeler için tohumlar taşıyan çalışmayı yapan William Vickrey’den (1961) sonra, Vickrey usûlü ihâle olarak adlandırılmaktadır. ¹⁷⁰

Özet olarak, isminin belirttiği gibiikinci fiyattan kapalı zarf usûlü ihâlede de teklif sahipleri fiyat tekliflerini yine kapalı zarfta sunmakta, yine en yüksek fiyat teklifini öneren kişi ihâleyi kazanmakta ve fakat bu kez önerdiği fiyat teklifini değil, ancak ikinci en yüksek fiyat teklifini ödemektedir.¹⁷¹