C- Kaydi payların paraya çevrilmesi
5. SPKn m 10/A hükmünde anılan bildirimin kaydileştirilmiş rehinli payların satışında
Yukarıda da belirtildiği üzere, SPKn m. 10/A f. 3 uyarınca, kaydileştirilmiş sermaye piyasası araçları üzerinde tesis edilen hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesinde MKK’ya yapılan bildirim tarihi esas alınır. Dolayısıyla, kaydileştirilmiş paylar üzerinde kurulan rehnin üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesinde esas olan tarih bu rehnin MMK’ya bildirildiği tarih olacaktır. Ancak yine daha önce belirtildiği üzere MKK kayıtlarının kurucu değil açıklayıcı
nitelikte olduğu kabul edilmektedir. Diğer bir deyişle, MKK kayıtları kurucu olmadığından, kaydi pay üzerinde rehin, TMK kapsamında taraflar arasında yapılacak rehin sözleşmesi ile kurulmuş olacak; MKK’ya yapılan bildirim rehnin kurulması bakımından değil, üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi bakımından etki gösterecektir. Bu durumda, kaydileştirilmiş pay üzerinde önce geçerli bir rehin hakkının kurulması ve fakat bu ilk rehin hakkının MKK’ya bildirilmeksizin aynı pay üzerinde ikinci bir rehin hakkı kurulması ve bu ikinci rehin hakkının MKK’ya bildirilmesi durumunda ilk ve ikinci rehin hakkı sahiplerinin birbirlerine öncelik durumları ve hakları ile sorumlulukları incelenmelidir.
Rehnedilmiş olan bir hak veya alacak üzerinde yeni bir rehin hakkı kurmak mümkündür. Bu yeni rehin hakkına “art rehin” denilmektedir. TMK m. 958 uyarınca, rehinli bir hak veya alacak üzerinde yeni bir rehin hakkının kurulması için rehin verenin veya ikinci rehin hakkı sahibinin durumu ilk rehin hakkı sahibine yazılı olarak bildirmesi gereklidir433. Yazılı bildirim, art rehnin kurulması için bir geçerlilik şartıdır434. Dolayısıyla, anılan hukuki sorunun çözümünde art rehin hükümlerine435 ve SPK m. 10/A f. 3 hükmüne birlikte başvurulmalıdır.
Kaydi pay üzerinde ikinci rehin hakkına sahip olan kişi, art rehnin kurulduğunu, rehin hakkı MKK’ya bildirilmemiş ilk rehin hakkı sahibine yazılı olarak bildirirse, bu durumda geçerli olarak kurulmuş iki rehin hakkı bulunacaktır. Her ne kadar ilk rehin hakkı sahibinin hakkı MKK’ya bildirilmemiş ise de, bu durum ancak hakkın üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi bakımından anlam ifade edecek, rehnin geçerli olarak kuruluşunu etkilemeyecektir. Zira MKK kayıtları kurucu niteliği haiz değildir. Bu durumda, rehin hakkı MKK’ya bildirilmiş olan ikinci rehin hakkı sahibi rehni paraya çevirdiğinde, ilk rehin hakkı sahibine karşı bir sorumluluğunun doğmaması gerekir. Her ne kadar, ikinci rehin hakkı sahibi, ilk
433 Yazılı bildirimin ilk rehin hakkı sahibine ulaştığı tarih art rehnin kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir. Bkz. Sirmen, s. 108
434 Oğuzman/Seliçi/Özdemir, s. 802; Sirmen, s. 105; Seda İrem Çakırca, Adi Alacakların Rehni, İstanbul 2006, s. 57
rehin hakkını bilmesine rağmen rehni paraya çevirdiği için ilk rehin hakkı sahibine karşı rehin verenle birlikte sorumlu olabileceği düşünülebilirse de, TMK’ya göre özel bir kanun olan, iyiniyetin korunmasına dair bir düzenlemeye yer vermeyen ve MKK’ya kaydın hakkın üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesinde esas olduğunu açıkça belirten SPK m. 10/A f. 3 karşısında MKK’ya bildirilmiş rehin hakkını paraya çeviren ikinci rehin hakkı sahibinin hakkı MKK’ya bildirilmemiş olan ilk rehin hakkı sahibine karşı sorumlu olmaması gerekir436.
Başka bir olasılık olarak, ikinci rehin hakkı sahibi, kaydi paylar üzerinde daha önce bir rehin hakkı kurulduğunu bilmiyorsa ve bu nedenle ikinci rehin hakkını ilk rehin hakkı sahibine bildirmeden MKK’ya bildirirse önceliğin kimde olacağı sorunu ortaya çıkacaktır. Yukarıda belirtildiği gibi, TMK m. 958 uyarınca, ilk rehin hakkı sahibine yazılı bildirim art rehnin kurulması için geçerlilik şartıdır. Ancak bu durumda, ikinci rehin hakkı sahibi, ilk rehin hakkından haberdar edilmemiştir ve haberdar olabilecek durumda da değildir. TMK m. 988 uyarınca, bir taşınırın emin sıfatıyla zilyedinden o taşınır üzerinde iyiniyetle mülkiyet veya sınırlı bir ayni hak iktisap eden kişinin bu kazanımı, zilyedin böyle bir tasarrufta bulunma yetkisi olmasa da korunur. Anılan hükmü gereğince, rehin konusu kaydi pay üzerinde daha önceden kurulmuş bir rehin olsa dahi üçüncü kişi bu rehin hakkını bilmeden ve bilmesi de gerekmeden ikinci bir rehin hakkı edinirse bu rehin hakkı ilk rehin hakkından önce gelir437. Dolayısıyla, paylar üzerindeki ilk rehinden haberdar olmadığı veya olamayacak durumda olduğu için ilk rehin hakkı sahibine yazılı bildirimde bulunamayan iyiniyetli ikinci rehin hakkı sahibinin TMK m. 988 uyarınca korunması gerekecektir. Bu bağlamda, paraya çevirme bakımından, öncelik SPKn m. 10/A f. 3 uyarınca ikinci rehin hakkı sahibinde olacaktır. Ancak rehin verenin, durumu ikinci rehin hakkı sahibine bildirmediği
436 Urkan, s. 26
veya ilk rehin hakkı sahibine yazılı bildirimde de bulunmadığı438 için ilk rehin hakkı sahibine karşı onun zarar ve zıyanından ötürü sorumlu olması gerekir439.
Diğer bir olasılık olarak, ikinci rehin hakkı sahibi, ilk rehin hakkı sahibini bilmesine rağmen ona bildirimde bulunmadan kendi rehin hakkını MKK’ya bildirebilir. Bu durumda, ilk rehin hakkından haberdar olduğu için TMK m. 988 kapsamında iyiniyetli olmayacaktır. Ayrıca, ikinci rehin hakkı sahibi, ilk rehni bilmesine rağmen ilk rehin hakkı sahibine TMK m. 958 kapsamında yazılı bildirimde de bulunmadığı için ikinci rehin hakkı kurulmamış olacaktır. Dolayısıyla, böyle bir durumda, ikinci rehin hakkı sahibi her ne kadar MKK’ya bildirimde bulunmuş olsa da aslında rehin hakkının kurulmadığının paraya çevrilme aşamasında dikkate alınması gerekir. Zira, rehin hakkı TMK uyarınca yazılı rehin sözleşmesi ve art rehin durumunda ilk rehin hakkı sahibine yapılacak yazılı bildirim ile kurulmakta olup440 MKK’ya bildirim sadece hakkın üçünce kişilere karşı ileri sürülebilmesi bakımından anlam ifade etmektedir441.
Yukarıdaki bilgiler ışığında, ikinci rehin hakkı sahibi, ilk rehin hakkını bilmiyorsa ve kendi rehin hakkını da MKK’ya bildirmediyse, rehin hakkı sahiplerinden hangisi paraya çevirme için önce MKK’ya başvurursa öncelik hakkı onda olacaktır. Nitekim pay kaydileştirilmiş olduğu için satışı için mutlaka MKK’ya bildirim gerekmektedir. Dolayısıyla, hakları MKK’ya bildirilmemiş olan ilk rehin hakkı sahibi ve iyiniyetli ikinci rehin hakkı sahibi arasından önce paraya çevirme yoluna gidenin rehin hakkı öncelikli olacaktır. Bu durumda da, rehin verenin ilk rehin hakkı sahibine karşı sorumluluğu söz konusu olacaktır.
438 Zira TMK m. 958 uyarınca, rehin veren de ilk rehin hakkı sahibine söz konusu yazılı bildirimi yapabilir.
439 Urkan, s. 26-27 440 Çakırca, s. 56
441 Buna karşılık Urkan, bu durumda da ikinci rehin hakkının kurulmuş olacağını ve MKK’ya bildirildiği için paraya çevrilme bakımından ilk rehin hakkına nazaran öncelikli olacağını ancak iyiniyetli olmayan ikinci rehin hakkı sahibinin ilk rehin hakkı sahibine karşı sorumlu olacağını belirtmektedir. Bkz. Urkan, s. 27