Sosyometri Test

Moreno‟nun (1953) öncülüğünü yaptığı sosyometri, 1934 yılında yayınladığı kitapla birçok araĢtırmaya konu olmuĢ, insanların belli kriterler içinde, bir grupta, kimleri seçtiği ve reddettiğini ortaya çıkararak incelemiĢtir (Akt. Dökmen, 1987). Sosyometride bir zümrenin psikolojik vasıfları matematiksel bir metotla incelenir. (Moreno, 1953)

Sosyometri testi, teste katılan bireylerin seçimlerine bakarak, grubun yapısını ortaya çıkarmayı amaçlar. Herkesin istediği ve istemediği insanlar mevcuttur ve test sonucunda grupta en sevilen, en sevilmeyen, belki de dıĢlanmıĢ birey belirlenebilir. Sosyometri testleri birbirini tanıyan gruplara uygulanabilir (Dökmen, 1995). Yapılan tercihler kabul ya da reddetme yönünde olur ve grubun sosyometrik örüntüsü ortaya çıkar. Grupta kim kiminle daha yakın veya daha uzak belirlenir (Silah, 2000). Sosyometri testinin uygulanması grubun tercihlerini belirleyeceği gibi, sonrasında yapılan görüĢmelerle de tercihlerin sebepleri araĢtırılabilir.

55

Sosyometri, bireyin ya da bireylerin, bir grup içinde istenip istenmedikleri, kaç kiĢi tarafından seçildikleri, grubun yıldızı mı yoksa yalnız kalmıĢ bireyi mi olduğunu ortaya çıkarır. Bireyin grup içindeki sosyal statüsünü belirler. Moreno‟ya (1953) göre, sosyometri, birlik ve benliğin zayıf olduğu alanlarda, küçük zümrelerin hürlüğünü ve yaratıcılığını kaybetmeden, onları birliğe ulaĢtırmayı amaçlayan bir metottur.

Bireyin sosyal kabul düzeyini belirlemek amacıyla farklı sosyometrik teknikleri kullanmak mümkündür. Akran tercihi, akran derecelendirme ve akran değerlendirme en yaygın kullanılan sosyometrik tekniklerdir (Çolak, 2012).

Sosyometri uygulandıktan sonra oluĢturulan sosyogramlarda kullanılan sembollerin anlamlarını bilmek, sosyogramları yorumlayabilmek adına önemlidir. Moreno‟nun (1953) sosyogramlarda kullandığı bazı sembollere örnekler verilmiĢtir.

Yukarıda verilen sembollerde, kız, erkek, grup dıĢı erkek, grup dıĢı kız, Moreno (1953) tarafından oluĢturulan sembollerdir. Moreno, sembollerin durumlara göre farklılaĢabileceğinden bahsetmiĢtir. Görme yetersizliği olan bireyleri de grup içinden

56

ayrıĢtırmak, sosyogramlar içinde önemlidir. Bu nedenle, araĢtırmacı tarafından, görme yetersizliği olan öğrenciler yukarıdaki gibi gösterilmiĢtir.

Moreno‟ya (1953) göre, sosyogram bir keĢif metodudur. Sosyogramda, bireylerin zümreler içindeki durumunu ve birbirleriyle olan iliĢkilerini görebiliriz. Sosyogramları anlayabilmek içinse, sosyogramlarda kullanılan semboller bilinmelidir.

Üçgen ve daire sosyogramda cinsiyeti gösterir. Daire kızlar, üçgen erkekler için kullanılır.

Çift daire ya da üçgen bir bireyin, deneğin bulunduğu zümreden baĢka bir zümrede bulunduğunu gösterir.

Tek renkli sosyogramlarda her bir çizgi bir çekimi gösterir.

Kırmızı veya siyah renkler varsa; kırmızı bir çizgi çekimi, siyah çizgi itimi gösterir. Ortadan ikiye bölünmüĢ bir çizgi karĢılıklı çekim ya da itimi gösterir. Ġki bireyi birbirine bağlayan bu çizgi, iki birey arasındaki münasebeti gösterir.

Çok renkli sosyogramlarda her bir renk, baĢka münasebetleri gösterir. Oklu bir çizgi ise, tek yönlü münasebeti gösterir.

Bir kiĢinin zümre içindeki konumunu bilmek o kiĢi ve zümre hakkında yorum yapabilmek sosyogramla mümkündür. Moreno (1953) bir zümrenin içe dönük veya dıĢa dönük olmasının seçimlerle belirlenebileceğini belirtmiĢtir. Bir zümrenin bütün veya çoğunluğu oluĢturan üyeleri, beraber yaĢamaktan memnunlarsa bu zümre içe dönüktür. Ama üyelerin çoğu zümre dıĢından kiĢilere yöneliyorsa bu zümre dıĢa dönüktür ve zümrenin havası soğuktur. Ġçe dönük bir zümrede hava sıcaktır ve duygusal hayatla doludur. Eğer bir zümredeki kiĢiler hem kendi zümresine hem de zümre dıĢındakilere ilgisizse zümrede yalnızlar zümresidir. Eğer dıĢa dönüklük ve içe dönüklük denge halindeyse yapı dengelidir.

Zümrelerde bireylerin oluĢturduğu yapılar farklı farklıdır. Kimi yalnız kalmıĢtır, kimi birçok kiĢi tarafından istenmiĢtir. Kimi istenmeyen kiĢi olmuĢtur. Kiminin oluĢturduğu bir arkadaĢ grubu vardır. Zümrelerde beliren tipik yapılar ġekil 1‟de gösterilmiĢtir.

57

ġekil1: Zümrelerde beliren tipik yapılar

Zümrelerde beliren tipik yapılar 1. Birbirini çeken çiftler. 2. Yalnız kalmıĢ bireyler.

3. Üçgen meydana getirmiĢ, birbirini çeken çiftler. 4. Kare meydana getirmiĢ, birbirini iten çiftler.

58

5. Zümrede yalnız bırakılmıĢ birbirini çeken iki birey, yalnız bırakılmıĢ bir çift. Bir birey üç kiĢiyi çekiyor, ancak sempatisine karĢılık verilmiyor. Bir birey üç kiĢiyi itiyor, ancak buna karĢılık verilmiyor.

6. Zümrede itilen birey.Ġtimler bir merkezde toplanır.

7. Birey zümresi dıĢından dört kiĢiyi çekmekte, bir kiĢiyi itmektedir. Kendisini zümre dıĢından biri çekmekte, ancak kendisi bu sempatiye karĢılık vermemektedir. 8. Birbirini iten çiftler.

9. Ġtime karĢı ilgisizlik. 10. Ġtime karĢı çekim. 11. Çekime karĢı ilgisizlik.

12. Zümrede çekilen birey. Çekimler bir merkezde toplanır. En az beĢ kiĢi tarafından çekilen birey yıldızdır.

3.3.2.1. Akran Tercihi Formu

Akran tercihi, sosyometrik tekniklerden biri olup, bir grubun üyelerine kimlerle arkadaĢlık etmek istedikleri ve istemedikleri sorulur. Teste katılan bireylere belirli sayıda seçim hakkı verilir. Örneğin; sevdiği üç ismi ve sevmediği üç ismi yazmak gibi. Bireylerin kaç tercih yapacağı grubun büyüklüğü ile orantılı olmalıdır. Vazgeçilemeyecek en önemli kural, testin uygulanması sırasında tercihlerin bir ölçüte dayandırılması gerekir. Sevdiğiniz arkadaĢınızın adını yazın demek yerine kiminle ders çalıĢmak istersin Ģeklinde sorular yöneltmek önemlidir (Dökmen, 1995).

3.3.2.2. Liste Derecelendirme Ölçeği Formu

Liste derecelendirme ölçeği, sosyometrik ölçümlerde kullanılan baĢka bir tekniktir. Liste derecelendirme ölçeğinde, belli bir zümreye, zümrede bulunan kiĢilerin isimlerinin yazılı olduğu bir kağıt verilir ve kiĢiler he bir isimle ilgili görüĢlerini kağıda yazarlar. Örneğin; 35 kiĢilik bir sınıfta, grupta bulunan her bir üyenin eline, 35 kiĢinin isimlerinin

59

yazılı olduğu kağıtlar verilir. Kağıtta her bir ismin yanında belli ölçütlerde basamaklandırma yapılır. 1- Hiç istemem, 2- Pek istemem, 3- Kararsızım, 4- Kısmen isterim, 5- Çok isterim gibi. Her bir üyeden, isimlerle ilgili ne düĢündüklerini bu basamaklardan birini iĢaretleyerek belirtmeleri istenir. Burada da belli bir ölçüt belirlenir, soru sorulur, birlikte gezmeye gitmek vb., ölçüt dahilinde cevaplar istenir. Liste derecelendirme ölçeğini kullanmak, akran tercihindeki gibi kısıtlama yapılmasını engeller. Her bir üye için görüĢ bildirilir, bilgi kaybını önler (Dökmen, 1995).

AraĢtırma sonuçları, sosyometrik tekniklerin gelecekteki sosyal sonuçları kestirebilmek adına güçlü olduğunu söyler. Geçerlilik ve güvenirliğinin de yüksek olduğunu gösterir. Sosyometri, akran kabulü hakkında bilgi verir ancak bu teknik bireyin sahip olduğu sosyal becerilerini göstermez. Ancak hangi çocukların sosyal becerileri üzerine odaklanılması gerekir, hangi öğrenci düĢük sosyal kabul görmüĢ ve hangi öğrenci yetersiz sosyal beceriye sahip göstermektedir (Çolak, 2012).

Sosyometride edilen veriler sonucunda, ortaya çıkan dıĢlanmaları düzeltmek, bireyin gruptan soyutlanması durumunu tersine çevirmek ve gruba dahil etmek için ise, psikodrama yöntemine baĢvurulur. Psikodrama yöntemi ile, bireylerin empati kurma becerileri geliĢtirilir, kiĢinin duyguları açığa çıkar. Amaç insan varlığını korumak, yok olmasını engellemektir.

Bu araĢtırmada ise, sosyometri metodu gören ve görme yetersizliği olan öğrencilerin birlikte eğitim gördüğü kaynaĢtırma sınıflarındaki seçme ve seçilme durumlarını ortaya koymak amacıyla uygulanmıĢ, elde edilen veriler analiz edilmiĢ, görüĢme formu sorularına yön vermiĢtir.