SERMAYE YETERSÝZLÝÐÝ
2.1.3 Sosyal Yapı .1 Eğitim ve Sağlık
Bölge illerinin hepsinde okuma yazma bilmeyenle-rin oranı bütün dönemlerde Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bölge içinde bu oranların en yüksek olduğu il Çorum, en düşük olduğu il ise Amasya’dır.
Bölgede kadın nüfusun dörtte biri hala okuma yazma bilmemektedir. 2001-2002 öğretim yılında Türkiye genelinde okul öncesi okullaşma oranı yüzde 6,2, bölgede ise yüzde 4,9’dur. İlköğretimde okullaşma oranı bölgede (yüzde 95,5) Türkiye orta-lamasına (yüzde 98) yakındır. Ortaöğretimde okul-laşma oranı (yüzde 35,3) ise Türkiye ortalamasının (yüzde 36,9) biraz gerisindedir. Mesleki ve teknik ortaöğretimde okullaşma oranı yüzde 19,7 olup, hem Türkiye ortalamasının, hem de komşu TR72, TR82 ve TR90 bölgelerinin altındadır. Bu durum mesleğe yönlendirilme konusunda eksikliğin oldu-ğunu, nitelikli işgücünün yetiştirilmesi konusunda ciddi eksiklikler bulunduğunu göstermektedir.
Bölgede, Samsun’da Ondokuzmayıs Üniversitesi (2003-2004 öğretim yılında 26 875 öğrenci) ve Tokat’ta Gaziosmanpaşa Üniversitesi (8 452 öğ-renci) bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Çorum’da Gazi Üniversitesi’ne bağlı fakülte ve yüksekokullar yer almaktadır. Ondokuzmayıs Üniversitesi’ne bağlı olarak Amasya’da 1 fakülte ve 3 yüksekokul bulunmaktadır (5 726 öğrenci Eğitim Fakültesi’nde, 3 366 öğrenci Amasya Meslek Yüksek Okulu’nda, 377 öğrenci Sağlık Yüksekokulu’nda, 499 öğrenci Merzifon Meslek Yüksek Okulu’nda).
Bölge sağlık göstergelerinin de Türkiye ortala-malarının altında olduğu görülmektedir. Yataklı sağlık kuruluşları gerek donanım gerekse kadro bakımından yetersiz durumdadır. Hekim başına düşen nüfus ortalaması 2000 yılı itibarıyla Türkiye için 787 iken bu sayı bölge için 1 061’dir. Özellikle ilçe devlet hastanelerinde yatak işgal oranları çok düşüktür; bu durum varolan kapasitenin yeterli kullanılmadığını göstermektedir. Sağlık ocakları, sayıca yeterli olmasına rağmen verimli
çalışma-maktadır. Sağlık insan gücü yeterli ve nitelikli değildir. Coğrafi dağılım dengesizdir. Bağışıklama çalışmaları genelde sağlık ocakları tarafından yü-rütülmekte olup, aşılama oranları teorik hedefl er-den uzaktır. Sigorta güvencesinde olmayan nüfus oranı oldukça yüksektir.
2.1.3.2 Kültür
Kültürel açıdan bölge, zengin bir tarih çizgisine sahiptir. Önemli ticaret yollarına ev sahipliği yapan bölgede, Asur ticaret kolonilerinden Selçuklular’a kadar pek çok medeniyete ve bu medeniyetlere ait eserlere rastlamak mümkündür. Bölge genelinde toplam on müze bulunmaktadır. Müzelerce tescil işlemleri tamamlanarak envanterlere geçirilmiş kültürel varlıkların bölge içindeki dağılımlarına bakıldığında ilk sırayı Tokat ve Samsun illeri al-makta, bunları Amasya ve Çorum izlemektedir.
Amasya’da 13, Çorum’da 18, Samsun’da 19 ve Tokat’ta 15 kütüphane bulunmaktadır. Ayrıca böl-gede çeşitli festivaller düzenlenmektedir.
Bölgede, varolan kültürel varlıkların korunması ve koruma bilincinin gelişmişlik düzeyi açılarından eksiklikler görülmektedir. Kentlerin çoğunda eski yapılar yerine yüksek katlı bina yapma eğilimi nedeniyle tarihi doku korunamamakta, koruma çoğunlukla bina ölçeği ile sınırlı kalmaktadır.
Bölge genelinde bakıldığında Amasya gelenek-sel kültürünü en fazla koruyabilmiş ildir. Koruma ve restorasyon çalışmaları ve kentin tanıtımı ile turizm potansiyeli canlandırılmaya çalışılmaktadır.
Yalıboyu evlerinin restorasyonu, geçmişte ruh ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği Bimarhane’nin restore edilerek belediye konservatuarının çalış-maları için kullanılması, Beyazıt Külliyesi’nin halk kütüphanesi olarak kullanılması önemli adımlar olarak görülebilir. Çorum pek çok dönemde önem-li bir merkez olması nedeniyle arkeolojik eserler açısından çok zengin bir ildir. Ancak Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait sivil mimari örnekleri yeni yapılaşma bölgelerinin içinde kaldığından ciddi bir tahribat söz konusudur. Ekonomik gelişme ve kentsel büyümeyle birlikte Çorum evlerinin büyük
A T E J İ V E Y E N İ D E N Y A P I L A N M A S E N A R Y O L A R I bir bölümü yok olmuş ya da çürümeye terk edilmiş
durumdadır. Bu evlerde özellikle alçı işlemenin çok güzel örnekleri bulunmaktadır.
Samsun’da geçmiş kültürlerin izleri yapı ölçeğinde kalmış, kentsel sit alanı olarak tarifl enebilecek büyüklükte bir alan korunamamıştır. Tokat’ta da koruma çalışmaları yapı ölçeğinde devam etmek-tedir. Bu il, geçmişte yolların kesişim noktasında bulunması nedeniyle Anadolu’nun en önemli mer-kezlerinden biriydi. Bu nedenle özellikle Osmanlı döneminden kalma pek çok han ve bedesten bu-lunmaktadır; ancak bunların büyük bir çoğunluğu bakımsızdır ve kullanılmamaktadır.
2.1.3.3 Kadın Sorunları, Yoksullar ve Dezavantajlı Gruplar
Bölgede, kadın ve toplumsal cinsiyet eşitliği, yoksul-luk, işsizlik ve dezavantajlı gruplarla ilgili konularda, farklı nitelikte sorunlar bulunmaktadır. Bölgedeki kadınların okuma yazma oranları (kentte yüzde 83, kırda yüzde 72) ülke ortalamasının (kentte yüzde 86, kırda yüzde 75) gerisindedir. Kadınların eğitim düzeyinin her tür okullaşmada hem erkeklerin hem de ülke ortalamalarından gerisinde olduğu görül-mektedir. Yoksullar ve yaşlılar ile çocuklara verilen hizmetler yeterli düzeyde değildir.
Dezavantajlı grupları gelir dağılımı açısından in-celediğimizde Türkiye genelinde eşitsiz bir gelir dağılımı olduğu görülür; bu durum bölge için de geçerlidir. 2003 yılında bölgede ortaya çıkan gelir dağılımı göreli olarak Türkiye’den daha iyi durum-dadır. TR83 Bölgesi’nde nüfusun ilk yüzde 20’lik dilimi yüzde 5,8’lik bir paya sahipken, beşinci yüzde 20’lik dilimin payı yüzde 46,3’dür; Gini Katsayısı ise 0,40’dır.
Bölgedeki toplam işsizliğin Türkiye genelinin altında olduğu görülmektedir. Ancak kentlerdeki işsizlik ile, bucak ve köylerdeki (kırdaki) işsizlik oranları, kadın ve erkek işgücü açısından farklılık göstermektedir.
2000 yılında, bölgedeki il merkezlerinde kadın işsizlik oranları (yüzde 29) erkeklere (yüzde 11)
göre yüksektir ve yüzde 23 olan Türkiye kadın işsizlik oranının üzerindedir. Buna karşılık bölgede kentlerdeki erkek işsizliği, Türkiye ortalamasının (yüzde 13,7) altındadır. 2000 yılı itibarıyla Samsun merkez ilçe yüzde 12,44 işsizlik oranı ile bölgede ilk sırada yer almaktadır. Bölge geneline bakıldığın-da, kırbakıldığın-da, tarımda istihdam edilen kadın nüfusunun kente göç etmesi ile kentsel alanlarda daha yüksek kadın işsizlik oranları ortaya çıkmaktadır.
Bölgedeki aktif sigortalı nüfus, 2000 yılı itibarıyla, toplam istihdamın yüzde 37,07’sini oluşturmakta-dır, dolayısıyla, istihdamın yaklaşık yüzde 62,93’ü kayıt dışıdır. Bölgede Emekli Sandığı, Bağ-Kur ve Sosyal Sigortalar Kurumu hizmetlerinden yararla-nan nüfusun toplam nüfusa oranı yüzde 71,87’dir.
Bu grubun ciddi bir bölümü yoksulluk sorunuyla karşı karşıya bulunmaktadır. Yaşanan ekonomik krizler ile artan işsizlik ve gelirlerde azalma ne-deniyle bölgede yeşil kart alanların sayısında bir artış gözlenmektedir. 65 yaş aylığı alanların sayı-sındaki artış da önemli bir göstergedir Bölgede bu aylığı alanların toplam 65 yaşını doldurmuş nüfus içindeki payı, 2004 yılında yüzde 35’dir. Diğer bir deyişle, bu grubun yaklaşık üçte birinin hiçbir güvenlik sisteminden yararlanamadığı ve muhtaç durumda olduğu anlaşılmaktadır.
2.1.3.4 Kurumsal Yapı ve Toplumsal Örgütlenme
Bölgede gelişmeyi şekillendirecek kurumsallaşma-yı gerçekleştirecek aktörler bölgenin yerel toplumu, kamu kurum ve kuruluşları (merkezi yönetim ile yerel otoriteler), özel kesim, üniversiteler ve diğer araştırma-geliştirme kurumları, yarı kamusal kim-lik taşıyan sivil toplum örgütleri (barolar, odalar, birlikler, sendikalar vb.) ve kâr amacı gütmeyen sivil toplum örgütleridir. Merkezi yönetim bölgede 4 valilik, 48 kaymakamlık, DSİ, KGM ve İller Bankası bölge müdürlükleri ile temsil edilmektedir. Yerel oto-riteler ise 195 belediye (bir büyükşehir belediyesi, 4 ilk kademe belediye, 44 ilçe belediyesi, 146 belde belediyesi olmak üzere), 2 644 köy ve 4 il özel ida-resinden oluşmaktadır. Bölgede, ticaret ve sanayi
Ş İ L I R M A K H A V Z A G E L İ Ş İ M P R O J E S İ
odaları, TMMOB’ne bağlı odalar, barolar, tabip oda-ları, esnaf ve sanatkar odaları ile bir çok vakıf ve dernek bulunmaktadır. Ayrıca, çeşitli kooperatifl erin ve üretici birliklerinin de faaliyetleri mevcuttur.
Bölgedeki katılımcı platformlardan birisi Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat il özel idarelerinin oluş-turduğu Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği’dir.
Ayrıca, Tokat, Erzincan, Giresun, Gümüşhane ve Sivas valilikleri, Tokat Gaziosmanpaşa ve Sivas Cumhuriyet Üniversiteleri ile ÇEKÜL Vakfı ve bazı ilçe belediyelerinin katılımı ile Kelkit Platormu kurulmuştur. Bu platformdaki yerel yönetimlerin 2004 yılında kurduğu Kelkit Havzası Kalkınma Birliği, katılımcı bir örgütlenme olarak işlevsellik kazanmıştır. Yönetişim sisteminin yaygınlaşması yönünde diğer iki aktör ise Samsun kenti ve İskilip ilçesinde bulunan Yerel Gündem 21 oluşumlarıdır.
Bölgesel kalkınmanın kurumsal bir yapıya kavu-şabilmesi yönünde karşılaşılan sorunlar bir açıdan hem aktörlerin bulundukları teşkilatların iç yapılan-malarından, hem de birbirleriyle olan diyalog ve koordinasyonlarının oluşum ve sürekliliğindeki ak-saklıklardan kaynaklanmaktadır. İç yapılanmayla ilgili olarak, kamu kurum ve kuruluşlarının yetersiz kaynakları, eksik uzman ve teknik personel ve do-nanımları ile yüksek kalitede hizmet sunamadıkları, değişen ve çeşitlenen koşullara uyum sağlamakta zorlandıkları görülmektedir. İdari personel fazlalı-ğına karşılık, teknik personeli olmayan belediye sayısı yüksektir. Bölge kısıtlı yaşam olanakları ve düşük yaşam kalitesi nedeniyle ihtiyacı olan nitelikli ve uzman işgücünü çekememekte, aksine eğitimli genç nüfusu başka illere göç etmektedir.
Merkezi idarenin bölgede temsil edilen bölge mü-dürlüklerinin sorumluluk alanları ile TR83 Bölge sınırının örtüşmemesi, eksikliliklere yol açmakta ve bölgesel kalkınma için darboğazlar yaratmak-tadır. Amasya ve Samsun, Samsun ilindeki bölge merkezlerinin; Çorum, Ankara ilindeki bölge mer-kezlerinin; Tokat ili ise Samsun veya Sivas bölge merkezlerinin faaliyet alanındadır. Samsun mer-kezli bölge müdürlüklerinin sorumluluk alanları
ge-nellikle Sinop ve Ordu illerini de kapsamaktadır.
Kalkınma amaçlı katılımcı örgütlenmenin diğer örneği Samsun Bölgesel Ekonomik Kalkınma Konseyi’dir (SABEKAK). Konseyin üyeleri Samsun Valiliği, Samsun Büyükşehir Belediyesi, Ondokuzmayıs Üniversitesi, Samsun Belediyeler Birliği, Samsun Ticaret ve Sanayi Odası, Samsun Ticaret Borsası, Samsun Esnaf ve Sanatkarlar Birliği ve Sanatkarlar Kredi Kefalet Kooperatifi , Samsun Ziraat Odası, Teknoloji ve Uluslararası Gelişim Birliği Samsun Şubesi’dir. SABEKAK’ın programı, yerel ekonomik kalkınmayı sağlamak amacıyla stratejik planın hazırlanması, planın ayrıntılandırılması ve projelerin elde edilmesi, uygulanması, şirketlerin kurumsallaşmayla ilgili sorunlarıyla ilgilenmek ve üniversite KOBİ ara-sındaki işbirliğinin geliştirilmesi konularına yönel-miştir. Bu programın gerçekleşmesi için kurulmuş olan SABEK A.Ş. Samsun için bölgesel uygulama projeleri yapmak ve teknoloji, pazar, yatırım altya-pısının gelişimi, uluslararası tanıtım gibi konularda çalışmalar yaparak işyerlerinin gelişmesine katkı-da bulunmayı amaçlamaktadır.
Bölgede yarı kamusal kimlik taşıyan meslek oda-ları, dernekler, vakıfl ar ve kâr amacı gütmeyen sivil toplum örgütlerinin bulunması kalkınmanın kurumsallaşması ve katılımın sağlanması açısın-dan bir avantajdır. Bu kurumların hem birbirleriyle hem de merkezî ve yerel otoriteler ve halk ile ilişkilerinde problemler bulunmaktadır. STK’ların, özellikle mesleki kuruluşlarının, yetkileri ve kay-nakları, dolayısıyla, faaliyet ve hizmetleri sınırlıdır.
Sorunlara ve istenmeyen gelişmelere dikkat çek-me ve kamuoyu oluşturma konularında yetersiz kalmaktadırlar. Merkezi ve yerel otoritelerce alı-nan kararların uygulanması ve denetlenmesi sü-recine etkili bir biçimde katılacak güçte değildirler.
Bölgedeki mevcut STK’ların kalkınma sürecinde aktif rol oynamaları ve merkezi otoriteler-yerel yönetim-STK koordinasyonu ile açılacak kanallar ile bölge insanının kalkınma sürecine katılımı ve sorumluluk almaları kalkınmanın başarısı açısın-dan büyük önem taşımaktadır.
A T E J İ V E Y E N İ D E N Y A P I L A N M A S E N A R Y O L A R I