Elektrik, Gaz ve Su Üretimi Bölge elektrik üretiminde net ihracatçı

konumda-dır. Bu göreli olarak yüksek bulunan elektrik, gaz ve su sektörü katma değeri ve istihdamında görül-mektedir. Samsun ilinde bu alt sektörde önemli bir yığılma vardır.

Bölgede inşaat sanayinin GSYİH’daki payı ulusal ortalamaya yakındır. İstihdam ve katma değer de-ğişmeleri bölge ortalamalarına yakın gelişmiştir.

2.1.2.3 Hizmetler

Hizmet sektöründe yaratılan katma değer ve istih-dam açısından ağırlıklı alt sektör, aşağıdaki tablo-da görüldüğü gibi, ticarettir. Hizmet sektörü içinde yapılan verimlilik karşılaştırmalarında, kişisel hizmetlerde çalışanlar, bölge ortalama değerleri-nin altında gözükmektedir. Kamu çalışanları hariç tutularak yapılacak bir değerlendirmede, hizmet-lerdeki verimliliğinin tarım düzeyinde bulunacağı tahmin edilmektedir.

Mali kurumların hizmet sektörüne katkısı ve çalı-şan başına katma değer şaşırtıcı şekilde küçüktür.

2001 krizinin bankacılık sektöründe yarattığı deği-şiklikler ve kamu kesiminin bankacılık sektöründe-ki payının azalmasının bölgeyi Türsektöründe-kiye’den daha fazla etkilediği sanılmaktadır. Halk ve Ziraat ban-kalarının mali sektördeki payının azalması bölgeyi olumsuz şekilde etkileyecektir. Bu iki bankanın dağıttığı kredilerden yüzde 4 pay alan bölge, bun-lar dışındaki bankacılık sisteminin toplam kredileri içinde yüzde 1’lik paya sahiptir.

Bölgede ticaret sektörünün ekonomideki payı, Türkiye ortalamasının biraz üzerindedir. Ticaret açısından en gelişmiş olan iller Samsun ve Çorum’dur. Amasya ve özellikle Tokat’ta ticari fa-aliyet Türkiye ortalamasının çok altındadır. Ancak ticari faaliyetin Amasya’daki gelişme hızı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Samsun bölgenin en önemli ticaret merkezidir ve bu konumunu koru-maktadır. Amasya’da ticaret sektörü hızla ilerle-mekte, bu ilin turizm potansiyelinden dolayı özel-likle otel ve lokantacılık hizmetlerinden elde edilen gelirlerin nispeten yüksek olduğu görülmektedir.

Samsun Fuarı popülaritesini yitirmiştir. Halen Samsun’da düzenlenen ulusal ya da bölgesel ölçekte fuar sayısı yılda bir kaç adedi geçmemek-tedir. Yeni düzenlenen park alanları da hesaba katıldığında, fuar altyapısı güçlü olan Samsun’da yeterli sayıda kaliteli konaklama tesisi de mev-cuttur. Bu altyapıdan yararlanmak isteyen bölge işadamları Samsun’da ihtisas fuarlarının hayata

A T E J İ V E Y E N İ D E N Y A P I L A N M A S E N A R Y O L A R I geçirilmesi konusunda çaba sarf etmektedirler.

Bölgede ayrıca Çorum ilinde bir fuar alanı bulun-makta olup, gelişmiş bir sanayi fuar kompleksi inşa etme çalışmaları sürmektedir.

Bölgede yer alan üç adet gümrük kapısından (Çorum, Tokat ve Samsun) yapılan dış ticaretin hacmi oldukça düşüktür. Bu kapılardan yapılan ihracat tutarı Türkiye’nin toplam ihracatının yüz-de 1’inin altındadır. İthalatta ise bu oran yine yak-laşık aynı düzeydedir. Demir veya çelikten eşya, çinko ve çinkodan eşya ve gemi ve tekneler aynı zamanda yurtdışından ithal edilen mallar arasın-dadır. İhraç amacı ile ithal edilen ürünler Samsun Serbest Bölgesi üzerinden ihraç edilmektedir.

Başlıca ihraç pazarları İsrail, İtalya, Çin, ABD ve Fransa’dır.

Bölgede üretilen tarım ve hayvancılık ürünlerinin ağırlıklı olarak büyük şehirlere (İstanbul, Ankara, İzmir) ve komşu Kastamonu, Kayseri ve Trabzon bölgelerine gönderildiği sonucuna varılmaktadır.

Küçük sanayi işletmeleri hammadde ve hizmet-leri büyük şehirlerden alırken üretimhizmet-lerini çevre bölgelere pazarlamaktadır. Türkiye’nin ithal ettiği tütünün yaklaşık yüzde 25’ini TR83 Bölgesi ithal etmektedir. Türkiye’nin ithal ettiği hububatın önemli bir kısmı da bölgeden ülkemize girmektedir.

Tütün ürünleri ve şeker üretimi dışında en gelişmiş tarıma dayalı sektör, tahıl üretimine dayalı olan un, yem, ekmek ve pastacılık imalatıdır. Türkiye’deki un fabrikalarının yüzde 8’i bu bölgede yer almak-tadır. Üretilen un komşu bölgelere satılmakta, aynı zamanda ihraç da edilmektedir.

Sanayi ürünleri arasında ateşe dayanıklı seramik ürünleri, kireç, bakır ve tarımsal amaçlı traktör römorku, komşu ya da diğer bölgelerde tüketil-mektedir. Bölgeden yurtdışına ihraç edilen sanayi ürünleri çinko ve çinkodan eşya, demir veya çelikten eşya, bakır ve bakırdan eşya, gemi ve teknelerdir.

Bölgeden yapılan yem, meyve, sebze, et, ağaç

ve ahşap eşya, hububat ve un ihracatı Türkiye’nin bu ürünlerdeki toplam ihracatı arasında çok fazla ağırlığı olmasa da yine de önemli miktarlardadır.

Bölgeden ağırlıklı olarak Rusya, Gürcistan ve Romanya gibi büyümekte olan pazarlara ihracat yapıldığı göz önüne alındığında bu ihracat potan-siyelinin giderek artacağı tahmin edilmektedir.

Metal cevherleri ve gübreler bölgenin yurtdışından ithal ettiği mallar arasındadır. Ayrıca, yağ grubu ürünler, pamuk ve yün elyafı, dikiş ipliği, pamuklu dokuma, trikotaj ve deri ürünleri, kağıt, kırtasiye, basılı kitap, boya, plastik hammadde, seramik sıhhi ürünler, alüminyum ve hafi f metal döküm ürünleri Türkiye’nin diğer yörelerinden temin edilmektedir.

Mekanik bağlantı parçaları ve bazı mekanik imalat Kayseri bölgesinden, eğlence ve sportif amaçlı tekneler ise Trabzon ve Kastamonu bölgelerinden temin edilmektedir.

Bölgede yapılan saha çalışmalarında 10’dan fazla personel çalıştıran sanayi kuruluşlarının önemli bir kısmının ihracat bağlantılarının bulunduğu tespit edilmiştir. Bu kuruluşların ihracat yaptığı ülkeler arasında İran başta gelmekte, onu İtalya ve ABD izlemektedir. İhracat yapılan ülkeler arasında AB ülkelerinin ağırlıkta olduğu gözlenmektedir.

İthalat yapılan ülkeler ise sırasıyla İtalya, İngiltere, Almanya ve Rusya’dır.

Bölgede depolama ve ambarlama hizmetleri yeter-sizdir. Bölge dış ticaretini etkileyebilecek konular-dan bir tanesi olan bavul ticareti, Türkiye’deki genel

(yüzde) İstihdam Katma değer

İnşaat 13,03 11,76

Toptan perakende ticaret 23,21 47,59

Ulaşım 7,24 34,69

Mali kurumlar 5,24 3,82

Toplum hizmetleri 51,28 2,14

Toplam 100,00 100,00

Tablo 2.1.2.17 Hizmetlerde İstihdam ve Katma Değer Dağılımı, 2000

Kaynak: DİE (2002-2), DİE (2002-3).

Ş İ L I R M A K H A V Z A G E L İ Ş İ M P R O J E S İ

eğilime paralel olarak, önemini kaybetmiştir.

Samsun Limanı’nda yer alan Samsun Serbest Bölgesi 2004 yılının ilk üç aylık döneminde 25 milyon ABD Doları ticaret hacmine ulaşmıştır.

Bölgede toplam 10 adet işyeri ve 28 adet ofi s bulunmaktadır. Ruhsatlı toplam 10 kullanıcının 5’i üretim yapmakta, 5’i ise alım satım ile uğraş-maktadır. Serbest Bölge’de ağırlıklı olarak Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ile ticaret yapan ve gıda ile inşaat maddesi satan fi rmalar vardır.

TCDD tarafından işletilen ve geri alana demiryolu bağlantısı bulunan uluslararası nitelikte tek liman Samsun’dur. İşletme kapasitesi tesisin fi ziki kapa-sitesinin çok altında olan bu limanda vinç ve ekip-man alımı ile kapasite şimdiki kapasite ile karşılaş-tırılamayacak kadar artırılabilir. Sivil havacılığa ve dolayısıyla turizme hizmet verebilen tek uluslara-rası havaalanı da yine Samsun’dadır. Merzifon’da askeri amaçlı bir havaalanını sivil trafi ğe açma girişimleri şimdilik sonuçlanmamıştır. Tokat’ta açı-lan havaaaçı-lanı yolcu yokluğu nedeni ile kısa süre sonra kapatılmış ancak son zamanlarda özel bir fi rma tarafından uçuşlar tekrar başlatılmıştır.

İnşaat sektörü, bölgede yaratılan GSYİH içindeki payı bakımından çok büyük olmasa da, (1987-2001 arasında yüzde 7,1 ile 4,4 arasında) etkile-diği yan sektörlerin sayısı (bölgesel I-O analizinin gösterdiği gibi) fazladır. Ayrıca, düşük becerisi ve eğitimi olan nüfusa istihdam sağlayabilmesi ne-deniyle, stratejik öneme sahip olan sektörlerden biridir. Bölgede inşaat sektörünün toplam GSYİH içindeki payı, Türkiye ortalamasından düşüktür (cari fi yatlarla 2001 yılı için sırasıyla yüzde 4,4 ve 5,2). Sektörün bölgesel gelişme endeksi de, Türkiye’deki gelişmeden daha geridedir.

Sektörde yaratılan istihdam açısından bölge, Türkiye’de sağlanan istihdama göre daha düşük oranda istihdam yaratabilmektedir (2000 yılı için sırasıyla 3,49 ve 4,60). Bununla birlikte 1980-2000 arasında, bölge inşaat sektörünün sağladığı

istihdam payında, Türkiye’ye oranla daha yüksek bir gelişme olmuştur (Türkiye’de inşaat sektörü-nün payı 4,13’ten 4,60’a, bölge 2,78’den 3,49’a yükselmiştir).

İnşaat sektörü bakımından bölgenin avantajı, bir bölüm inşaat malzemesinin bölgede üretiliyor ol-ması ve tuğla-kiremit gibi malzemenin bölge dışı-na pazarlanmasıdır. Bölgenin, sahip olduğu doğal kaynaklar nedeniyle, orman ürünleri ve işlenmiş mermer gibi inşaat malzemesi üretiminde gelişme sağlama şansı vardır. Ekonomik krizden en fazla etkilenen sektörlerden olan inşaat faaliyetleri, Türkiye’de olduğu gibi bölgede de, bina inşaatı ve bina dışı inşaat alt sektörlerinde tekrar canlanma eğilimleri göstermektedir.

2.1.2.3.1 Turizm

TR83 Bölgesi’nde değerlendirilebilecek farklı ni-telikte doğal, arkeolojik, tarihi ve kültürel değerler bulunmaktadır. Dünya turizminde küçük işletme ağırlıklı bir yapıya yönelen dönüşüm yaşanmakta-dır. Ölçek ve oran olarak henüz çok sınırlı olmakla birlikte, doğa, kültür, tarih, sağlık, kongre, heyecan turizmi gibi farklı alanlar ile, yıl boyunca gerçekleş-tirilebilen bir turizm hareketi gelişmektedir.

Bölgenin Prehistorik çağlardan bu yana sürekli olarak iskan edilmiş olması, bölgede pek çok antik ve tarihi/ kültürel mirasın devralınmasına olanak tanımıştır. Ayrıca genelde (su kaynakları hariç) henüz çok kirlenmemiş bir çevre, bölgede turiz-min geliştirilebilmesi için olanaklar yaratmaktadır.

Bunlar arasında çok sayıda termal kaynak, göl, mağara gibi doğal oluşumlar, sulak alan eko-sis-temlerinin yer aldığı deltalar, yaban hayatı koruma sahası ya da milli park olarak belirlenen alanlar bulunmaktadır. Bu kaynaklardan turizm amacıyla kullanılma potansiyeline sahip olanlar aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Bölge turizm hareketlerinde ağırlıkla iç turizme bağlı bir yapı vardır. Bölgedeki toplam konakla-malar, ülke genelinin sadece yüzde 1,8’ini

oluştur-A T E J İ V E Y E N İ D E N Y A P I L A N M A S E N A R Y O L A R I maktadır. Ortalama kalış süreleri ülke

ortalamala-rının daha da altında olduğundan, geceleme sayı-larında bölgenin payı daha da düşüktür. Bölgedeki tesislerin önemli kısmı belediye belgeli tesislerdir.

Samsun tek başına bölgeye yönelik yıllık turizm talebinin yarısını karşılamaktadır. Dünya’da dokuz kültür mirasından biri olarak seçilen Hattuşaş gibi değerlere sahip olmasına rağmen Çorum’un bölge içinde turizmde Samsun’dan az, diğer iller

İli Adı

En Yakın Yerleşme

Merkezi ve Uzaklığı Kullanım Amaç ve Olanakları Açıklama

AMASYA

Amasya Kent Merkezi Amasya - tarihi kent dokusu ve sivil mimari örnekleri

Borabay Gölü Taşova 25 km kamp, yürüyüş, tırmanma 1. Derece Doğal Sit Alanı ve Turizm Merkezi Yedikır Barajı Göleti Suluova 7 km ornitoloji, olta balıkçılığı Yedikuğular Kuş Cenneti

Terziköy Kaplıcası Amasya 27 km kaplıca, sağlık turizmi

ÇORUM

Boğazköy-Hattuşaş Arkeolojik Sit Alanı

Boğazkale - arkeolojik sit Boğazkale Milli Parkı

Alacahöyük Arkeolojik Sit Alanı

Alacahöyük - arkeolojik sit Alacahöyük Milli Parkı Ortaköy-Sapinuva

Arkeolojik Sit Alanı

Ortaköy - arkeolojik sit İskilip ve Kargı

Yaylaları

İskilip Kargı 13-26 km mesire/piknik alanı, bakı noktası, doğa turizmi, yürüyüş

SAMSUN

Balık Gölleri Bafra 20 km ornitoloji, olta balıkçılığı Kızılırmak Deltası Sulak Alan Eko-Sistemi Çarşamba Gölleri Çarşamba 12 km doğa turizmi ve balıkçılık Yeşilırmak Deltası Sulak Alan Eko-Sistemi Simenit ve Akgöl Terme 8 km ornitoloji, eko-turizm Yeşilırmak Deltası-Yaban Hayatı Koruma Sahası Havza-Ladik Termal

Tesisleri / Ladik Gölü

Havza- Ladik - kaplıca, sağlık turizmi, su sporları, doğa, yürüyüş

TOKAT

Zinav Gölü Reşadiye 25 km mesire ve piknik alanı Öngörülen kapasite: 1 250 kişi Sulusaray Kaplıcaları Sulusaray 2 km kaplıca, sağlık turizmi 130 yatak

Reşadiye Kaplıcası Reşadiye 1 km kaplıca, sağlık turizmi Öngörülen kapasite:30 yatak, 7 400 kişi

Ballıca Mağarası Pazar 6 km mağara turizmi

-Topçam Yaylası Tokat 15 km mesire ve piknik alanı Öngörülen kapasite: 10-15 aile Tablo 2.1.2.18 Bölgenin Turizm Potansiyeline Sahip Kaynakları

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı (2004-5).

ile eşdeğer bir talep çekmesi, bu sektörde tanıtım faaliyetlerinin eksikliğini vurgulamaktadır.

Samsun Limanı, tesis ve işletmeye ilişkin sorunla-ra bağlı olasorunla-rak kapasitesinin altında bir tsorunla-rafi k yükü çekebilmektedir. Sivil havacılığa ve dolayısıyla tu-rizme hizmet verebilen tek uluslararası havaalanı da yine Samsun’dadır.

Ş İ L I R M A K H A V Z A G E L İ Ş İ M P R O J E S İ

2.1.3 Sosyal Yapı