GELİŞME DİNAMİKLERİ VE EĞİLİMLER

A T E J İ V E Y E N İ D E N Y A P I L A N M A S E N A R Y O L A R I Bölgenin tarihi ve kültürel mirası yerel halk ve

ziyaretçilerin kullanımı için korunacak ve gelişti-rilecektir. Bölgenin bir hizmet ve turizm merkezi olmasında bu kaynak önemli bir rol oynayacaktır.

2.2.1.4 Sosyal Dayanışma

Gelişmenin bütün kesimleri yararlandıracak şekilde tabana yayılması teşvik edilecektir. Öncelik kırsal kesimde ve kent varoşlarında yaşayan kesimlerin yararlanacağı özel programlara verilecektir

2.2.2 Sektörel Gelişme Potansiyeli

Aşağıda belirtilen sektörel gelişme beklentileri, bölgenin kendi iç dinamiklerinden kaynaklanmak-tadır. Bu gelişmelerin yönü ve düzeyi konusunda tahminler yapılırken bu raporun 3. bölümünde sunulan global süreçlerin etkileri göz önünde bulundurulmuştur. Tarım sektörü açısından bun-ların en önemlileri DTÖ çerçevesinde yürütülen çalışmalar ve bunların getirdiği doğrudan üretim destekleri konusundaki kısıtlamalardır. AB üyeliği Türkiye ve bölge tarımında köklü değişiklikler yapacaktır. Benzer etkileşim, hizmetlerde de beklenmelidir. Bu değişikliklerin olası etkileri “3.5 Dış Ekonomik İlişkiler, Uluslararası Gelişmeler ve Bunların Bölgeye Muhtemel Etkileri” bölümünde açıklanmaktadır.

1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği Anlaşması sanayide Türkiye-AB bütünleşmesini büyük oranda sağlamıştır.

AB ile uyumun getireceği temel bir değişiklik tarım destekleri konusunda olacaktır. Doğrudan üretim destekleri yerine, kırsal alandaki kamu destekleri çevre şartlarının iyileştirilmesi, sosyal gelişme ve kırsal alanlarda tarım dışı gelir yaratmaya yönelik olacaktır.

2.2.2.1 Tarım

Bölge GSYİH’sının beşte birini sağlayan bu kesim istihdamın hala üçte ikisini sağlamaktadır. Bu is-tihdam alternatif alanlara kaydırılıncaya kadar ta-rımsal üretim nüfusun önemli bir kesiminin yaşam standardını doğrudan belirleyecektir. Bu nedenle tarımda beklenen verimlilik ve yapısal gelişmeler önemini koruyacaktır.

Tarımsal kaynaklar ve verimlilikte en büyük katkı-nın beklendiği alanlar şunlardır:

1. Sulama ve tarla içi geliştirme hizmetleri-nin tamamlanması, yüksek gelir getirecek ürünlerin üretimi, hayvan ırklarının ısla-hı, balıkçılık tesisleri inşası ve yeniden ağaçlandırma gibi faaliyetlerle tarımın geliştirilmesi,

2. Tarımsal üretimde kullanılacak sulama suyunun hayvancılık ve tarımsal faaliyet-ler sonucu su kirliliğine neden olmaması için özel programların geliştirilmesi, 3. Tarımda verimliliği sağlayacak tarımsal

iş-letme tiplerinin, tarımsal uygulama pratik-lerinin ve polikültür ürün deseninin teşvik edilmesi,

4. Çiftçi eğitimi ve

5. Kırsal kalkınma için uygun örgütlenme şekillerinin desteklenmesi.

Bu konuların her biri için önerilen müdahaleler aşağıda açıklanmaktadır.

2.2.2.1.1 Kaynak Geliştirme

Bölgede üretim kaynaklarını geliştirmek konusun-da büyük olanaklar vardır. Halen inşaatı devam eden ve planlanmış yatırımların tamamlanması ile bölgede sulanan alanlar iki katına çıkarılabilecek-tir. Sulamaya açılmış ve açılacak alanlarda uygun tarla içi geliştirme faaliyetlerine öncelik verilmeli-dir. Bölgede halen sulama alanı içindeki arazinin yüzde 40’ı bu eksiklikler nedeni ile sulu tarıma geçememektedir.

Ş İ L I R M A K H A V Z A G E L İ Ş İ M P R O J E S İ

Bölgedeki büyük ve küçükbaş hayvan varlığının yüzde 80’i sığırdan oluşmaktadır. Sığırcılıkta kül-tür ırkı oranı yüzde 15 civarındadır. Yerli ırkların melezlenmesi ile üretim potansiyeli ciddi şekilde artırılabilecektir.

Orman alanlarının yeniden ağaçlandırılması için temel yaklaşım korumadır. Ormanların yeniden doğal olarak gelişmesini sağlayacak bu yaklaşı-mın uygulanması için yapay müdahaleler yerine kadastro çalışmalarının bitirilmesine ve orman işletmesi-köylü çatışmalarının ortadan kaldırılma-sına öncelik verilmelidir. Yasal çerçevesi açıklık kazanmış orman alanlarında mutlak koruma sağlanmalıdır.

Ormanların bir üretim aracı olarak görülmesinden tümüyle vazgeçilip her türlü kesimin yasaklanma-sının bölge ekonomisine yapacağı olumsuz etki binde beş dolayında olacaktır.

Hem bölgedeki iklim ve toprak koşullarının uygun-luğu, hem de bir kısmının (mısır gibi) yüksek oran-larda ithal edilmesi, diğer bir kısmının ise (kiraz, vişne, elma, gibi) gerek iç, gerekse dış piyasada

talebi olması bakımlarından, Tablo 2.2.2.1’de yer alan ürünlerin ekim-dikim alanlarının genişletilme-si üzerinde durulacaktır.

2.2.2.1.2 Tarımda İşletme Tipi

Bölgede bitkisel ve hayvancılık üretimindeki en büyük darboğaz işletmelerin küçük olması ve ihtisaslaşma eksikliğidir. Türkiye’nin AB üyeliği gerçekleşip tarım ürünleri ticareti serbestleştiğin-de, bu işletme yapısı ile rekabet edilemez. İşletme büyüklüklerinin artması ve ihtisaslaşması için köklü değişiklikler yapılmalıdır. Topraksız ve çok az toprağı olan köylülere başka alanlarda iş bu-lunması gerekmektedir. Avrupa Birliği’nin giderek önemsediği bir yöntem minimum etkin ölçeğin altındaki işletme sahiplerinin bir kamu sosyal gü-venlik şemsiyesi altına alınması ve erken emeklilik gibi yöntemlerle tarım dışına çıkarılmasıdır. Bu tip müdahaleler için Türkiye’de olanakların sınırlı olduğu açıktır. Ancak örgütlenmenin, böylece girdi temini, üretim, işleme ve pazarlama gibi süreçlerde ölçek büyütmenin teşvik edilmesi bir yöntem olarak değerlendirilebilir. Diğer yandan, ulusal ölçekteki kırsal kalkınma destekleri ve tarımın yeniden

ya-İller Tarla Bitkileri Sebze Türleri Meyve Türleri

Amasya Kuruda tahıl, tıbbi ilaç ve baharat bitkileri Bamya, kuru soğan, patates, taze ve kuru fasulye.

Kiraz, şeftali, elma, üzüm, çilek.

Suluda yağ ve yem bitkileri, silaj mısır.

Çorum Kuruda tahıl, nohut, kapari, tıbbi ilaç ve baharat bitkileri,

Domates, biber, barbunya, kuru fasulye, kuru soğan, kavun ve karpuz,

Elma, armut, vişne, erik, üzüm.

Suluda çeltik, yağ bitkileri, silaj mısır.

Samsun Kuruda tahıl, nohut, kanola, tıbbi ilaç ve baharat bitkileri,

Domates, biber, taze fasulye, lahana, pırasa, enginar, brokkoli, diğer kışlık ve yazlık sebzeler.

Trabzon hurması, kiraz, şeftali, kivi, böğürtlen, çilek.

Suluda çeltik, mısır, soya, ayçiçeği, yem bitkileri, silaj mısır.

Tokat Kuruda hububat, yeşil mercimek, Domates, taze fasulye, biber, diğer kışlık ve yazlık sebzeler.

Vişne, şeftali, kiraz, üzüm, elma, ceviz, mahlep, kuşburnu.

Suluda mısır, şeker pancarı, yağ ve yem bitkileri, silaj mısır.

Uygun alanlarda ve termal ısıtmalı seralarda

Sertifi kalı ve hibrit tohum üretiminin geliştirilmesi,

Kirlenmemiş sulu ve kuru tarım alanlarında organik tarımın geliştirilmesi,

Orman içi ürünlerin geliştirilmesi (doğal mantar, tıbbi ilaç ve baharat bitkilerinin üretimi), Kesme çiçekçiliğin geliştirilmesi, salon ve süs bitkileri ile köklü asma üretimi,

Termal kaynakların seracılıkta kullanımı ile sebze, sebze fi desi, kesme çiçek, asma üretimi, Orman içi köylerde arıcılığın geliştirilmesi,

Tablo 2.2.2.1 Bölgede Üretimleri Daha Fazla Geliştirilmesi Önerilen Ürünler

A T E J İ V E Y E N İ D E N Y A P I L A N M A S E N A R Y O L A R I pılandırılması çalışmaları yanı sıra, kırsal alanda

gelir getirici faaliyetlerin çeşitlendirilmesi, turizm gibi tarım dışı alternatif istihdam alanlarının yara-tılması ve desteklenmesi önem kazanmaktadır.

Tarım işletmelerinin sahip olduğu ve birbirinden farklı yerlerde bulunan parsellerin birleştirilmesi amacıyla toplulaştırma faaliyetlerinin süratle tamamlanması gerekmektedir. Bunun için bölge kadastro çalışmasının tamamlanmasının yanında, toplulaştırma konusunda yapılan itirazları süratle sonuçlandıran bir hukuki yapılanmaya ihtiyaç var-dır. Ayrıca toplulaştırılan alanların tekrar parçalan-masını önlemek için miras hukukunda değişiklik gerekmektedir.

2.2.2.1.3 Çiftçi Eğitimi

Bölge çiftçisinin, tarımda sadece bedeni ile çalışan işçiden tarım işletmesi sahibine geçişi sağlanma-lıdır. Çiftçiler verimlilik artışı sağlayacak bilgi ile donatılmalı ve bunu uygulamaya koyacak olanak-lara kavuşturulmalıdır. Bunun için ihtisaslaşma ve araştırma uzmanı-konu uzmanı yayım elema-nı-çiftçi işbirliği sağlanmalıdır. Bu amaçla yayım hizmetinin giderek ticarileşmesi ve ortak yayım hizmetlerinin çiftçi örgütleri bünyesinde yer alma-sı, diğer yandan da konu uzmanı yayım elemanı yetiştirilmesine yönelik etkin eğitim sağlanmalıdır.

Eğitimli ve ihtisaslaşmış üreticilerin gerçekleştire-cekleri en önemli yeniliklerden biri bölge ekoloji-sine ve pazar şartlarına en uygun ürün deseninin gerçekleşmesidir. Bu desende yüksek katma de-ğer sağlayan sebze, meyve ve sözleşmeli çiftçilik modelleri büyük oranda yaygınlaşacaktır.

2.2.2.1.4 Örgütlenme ve Diğer Tarımsal Faaliyetler

Bölge çiftçisinin girdi, teknik hizmet satın almak ve etkin pazarlama için örgütlenmesi teşvik edilmelidir.

Bu örgütlenme taze olarak tüketilen süt, sebze ve meyve için mutlak bir gereksinimdir. Kooperatifl er bu amaçla kullanılacak pek çok yöntemden

sadece bir tanesidir. Üretici birlikleri bu amaçla bölgede gelişmekte olan başarılı bir uygulamadır ve benzer örgütlenmeler teşvik edilmelidir. Bu tip örgütlenmelerin önemli bir işlevi üretim bölgesinin tescilli markasını taşıyacak ürünlerin AB ülkelerin-de tanıtımını ve pazarlamasını sağlamaktır.

Ormancılıkta öncelikli konu aşırı kesimlerin dur-durulmasıdır. Halen yılda bir milyon m³ civarında olan doğal büyümeye karşın 2,5 milyon m³ civa-rında kesim yapılmaktadır. Bunun bir milyonu Orman Genel Müdürlüğü’nün kesimleri, kalanı ise köylülerin yakacak ihtiyacı nedeni ile yaptığı ya-sadışı kesimlerdir. Bir taraftan kaçak kesimlerine engel olunmaya çalışılırken, diğer taraftan kamu kesimleri azaltılmalıdır.

Balıkçılıkta potansiyel deniz balıkçılığındadır.

Samsun ilinde kafes balıkçılığı dahil bir dizi teşvik uygulanabilir. Türkiye’nin taraf olduğu Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) Teşkilatı çerçevesinde ya-pılması öngörülen akarsularda kirliliğin önlenmesi gibi önlemler deniz kirliliğini azaltacak ve deniz balıkçılığının gelişmesini destekleyecektir.

Arıcılık, bölgede orman içi ve çevresindeki köyler-de köyler-devam eköyler-den ve kırsal kesime ek gelir getiren bir faaliyettir. Kaliteli arı ürünlerine bölge içinde ve dışında talep olduğundan bu faaliyetin bölgede geliştirilmesi gerekmektedir.

2.2.2.2 Sanayi

Sanayi gelişmesinin ana sürükleyicisi imalat sanayi olacaktır. Ancak madencilik hem belirli alanlardaki doğal kaynak zenginliği, hem de imalat sanayinin büyük büyüme potansiyeli olan madencilik alt-sek-törleri ile bağlantısı nedeni ile önemli olanaklara sahiptir.

2.2.2.2.1 İmalat Sanayi

Bölgedeki imalat sanayi alt gruplarında çalışan ba-şına katma değerlere bakıldığında, ulusal ve ihra-cat pazarına yönelik üretim yapan işletmelerin en

Ş İ L I R M A K H A V Z A G E L İ Ş İ M P R O J E S İ

yüksek katma değerlere ve bölgenin imalat sanayi toplam katma değeri içinde en yüksek paya (yüz-de 65,2) sahip olduğu görülmektedir. İkinci grup sanayi ise bölge içine yönelik üretim gerçekleştiren sanayilerdir. Bunların bölge katma değeri içerisin-deki payları yüzde 15,8’dir. Üçüncü önemli grup olarak bölge katma değeri içinde yüzde 14,1’lik payla gıda sanayi yer almaktadır. Son grup sanayi ise toplam katma değer içinde yüzde 4,9’luk paya sahip olan, metal dışı ürünler imalatıdır.

Bölgede bulunan büyük sanayi işletmelerinde ça-lışan başına yaratılan katma değerler dikkate alın-dığında, ulusal ve ihracata yönelik üretim yapan metal, makine, tekstil, giyim ve gıda sanayilerinin geliştirilmesi, bölgede GSYİH’nın artırılması açı-sından önemlidir.

Bölgede dört ayrı kaynaktan beslenen imalat sanayi işletmeleri vardır: I) gıda işleme sanayi;

II) metal dışı mineralleri kullanan mermer, kiremit