Altın Yılların ardından 1970’ler tüm dünya için ekonomik açıdan sıkıntılı günlerin habercisidir.1970’lerin ikinci yarısında iyice belirginleşen ve etkilerini halen sürdüren bunalım,
kapitalizmin diğer tarihsel bunalımlarından önemli yapısal farklılıklar göstermektedir. Bu bunalım çerçevesinde genel olarak üretim düşmekle beraber bazı sektörlerde üretim artışı sağlanmıştır. Bununla beraber üretim artışı sağlanan sektörlerde istihdam artmamış, aksine üretimin düşmesiyle hızlı bir işsizlik sorunu gündeme gelmiştir. Toplam yatırımlar genel bir azalma eğilimi gösterirken enflasyon artmayı sürdürmüş ve birçok ülkede çift haneli düzeylere çıkmıştır. İktisatçılar bu olumsuz gidişe çare bulamamışlardır (Şaylan, 1995:80).
1945 sonrasında ortaya çıkan ekonomik büyüme sürecindeki likidite sorununu çözmek amacıyla ortaya çıkan Breeton Woods sisteminin çöküşü (Şaylan, 1995:79), kur oranlarında dalgalı bir yapı kazandırmış ve merkez bankalarının kontrolünde olmayan ‘off-shore’ sermaye piyasalarının büyümesine yol açmıştır. Petrol krizi ise, petrole bağımlı sanayi ülkelerini enflasyon içinde bırakmıştır. Fiyatı birkaç ayda on kattan fazla artan petrolün de etkisiyle maliyet enflasyonu ve yoğun işsizlik durumu ortaya çıkmıştır.
Breeton Woods; İkinci dünya savaşı sonrasında kalıcı bir dünya barışı için,uluslar arası ekonomik işbirliğinin tesis edilmesi için bir araca ihtiyaç duyulmuştur.Bu doğrultuda,yeni uluslar arası ekonomik ve mali sistemin temeli 1944 yılında ABD’nin Bretton Woods kasabasında düzenlenen bir dizi konferansla atılmıştır.Ülkelerin kalkınma çabalarına yardımcı olmak,uluslar arası likidite ve mali güven gibi ihtiyaçlarına cevap vermek ve uluslar arası ticareti serbestleştirip artırmak amacıyla yeni kurumların oluşturulması benimsenmiş,’Dünya Bankası’ (WB) ve ‘Uluslar arası Para Fonu’IMF adında milletlerarası teşkilatlar kurulmasına karar verilmiştir.Bunlardan Dünya Bankası,harap hale gelmiş olan Avrupa ve az gelişmiş ülke ekonomilerine katkıda bulunmakla,Uluslar arası Para Fonu da uluslar arası mali düzeni kurmak ve uygulamakla görevlendirilmiştir ( Seyitoğlu, 1993:408).
Pek çok açıdan, krizin belirtileri tüm ülkelerde benzerdir. Diğer açılardan ise bariz farklılıklar da vardır. Kuzey Amerika’da en büyük sorun artan işsizlik ve yoksulluk iken Avrupa’nın büyük problemi kronik yüksek işsizliktir (Esping&Andersen, 2006:56-60).
Büyük Buhranın ardından Devletin sosyo-ekonomik hayata yoğun bir müdahalesi olmuştu. Bu müdahale Sosyal Refah Devletinin gelişmesi sonucunu da sağlamıştı. Fakat altın yılların ardından ortaya çıkan ekonomik bunalım sosyal harcamalar açısından bakıldığında devletin yeni bir yapılanma içine girmesini zorunlu hale getirdi. Zira çok yüksek düzeylere çıkan sosyal harcamalar devlet için taşınması mümkün olmayan bir yük haline gelmiştir. Aslında konuya tersinden bakıldığında refah devletinin yükselen harcamalarının bu bunalımda
önemli bir etkisi olduğu söylenebilir. İkinci Dünya savaşında OECD ülkelerindeki kamu harcamalarının içindeki en yüksek pay refah devleti uygulamalarına yönelik olarak ayrılan paydır. 1970’ler sonrasında birçok batılı ülkede bu oran %50’leri geçmiştir. Bu artış eğilimi ilerleyen yıllarda da devam ede gelmiştir. Devletin sosyal fonksiyonları ile ilintili bir şekilde yaptığı sosyal harcamaların nasıl düşürüleceği yanında sosyal devletten vazgeçilebileceğine yönelik yaklaşımlar ortaya çıkmaya başlamıştır. 1970’ler ve sonrasında Sosyal Refah Devleti uygulamalarında kademeli bir değişim süreci olmuştur. Birçok Devlet kamunun sosyal fayda biçimlerinde belirgin değişiklikler yapmıştır. Emeklilik yaşının yükseltilmesi, tam emekliliğe hak kazanmak için gerekli çalışma sürelerinde artış, fayda artışlarında enflasyona paralel yükselmelerde azalan tabanlar, emekli aylığı için gelir testi uygulaması, sakatlık durumunda daha katı yetersizlik, sakatların faydalarının azaltılması, işsizlikte fayda sağlama sürelerinin kısaltılması ve fayda düzeylerinde düşme, Yoksul aile yardımlarında reel azalma ya da koşulların sıkılaştırılması gibi müdahale süreçleri yürürlüğe konulmuştur (www.canaktan.org/politika/refah-devleti/dogusu-gelisim.htm). Bu türde reform arayışlarına rağmen sosyal harcama giderlerinin beklenin altında bir düşüş gösterdiği görülür. Tüm baskı süreçlerine cevap vermeyerek refah devleti direncini artırmaktadır. Kamu harcamalarına bakılırsa 1993’lü yıllara kadar düşüşün olmadığı net bir şekilde görülür. OECD kaynaklarına bakıldığında ise 1993’ten sonra kamu harcamalarında bir gerileyiş ortaya çıkmaktadır. Fakat yaşanan sosyo-ekonomik sürekliliğin bir yansıması olarak eksilen kamu harcamaları içinde sosyal harcamaların arttığı görülür (www.sourceoecd.com) .
Kamu giderleri içinde artan sosyal harcamaları karşılamak amacıyla hükümetler vergi gelirlerini yükselterek harcamaları dengeleme yolunu seçmişlerdir. Süreç içinde zaten zayıflayan dayanışma duygusunun da etkisiyle özellikle toplumsal orta kesim, yoksulların lehine fedakârlık yapmak istememiştir. Yeni iktisadi süreç sosyal ilişkileri de değiştirmiştir. İkinci Dünya savaşı sonrasında ortaya çıkan refah devletinin toplumsal taşları erimiş, yok olmuştur. Bunda, özellikle insanlar arasındaki dayanışma duygusunun zayıflaması büyük bir rol oynamaktadır. Son nesiller, büyük ölçekli depresyon veya savaşın getirdiği sıkıntılarla baş etmek zorunda kalmış, daha farklı ekonomik ve sosyal yapılar içinde yaşamaya ve çalışmaya başlamıştır. Bu tür ortak tecrübelerin kaybolması, sosyal dayanışma ve vatandaş olmaktan kaynaklanan sosyal haklar düşüncesinin cazibesini yitirmesine yol açmış, sosyal dayanışmaya olan destek azalmıştır (Özdemir, 2004: 208). Belirgin bir şekilde toplumsal yapı içinde refah dengesini vergiler yoluyla sağlamak mümkün olmamıştır.
1980’lerde oluşan katı rekabet anlayışı nedeniyle artan vergilerin indirilmesi hükümetler için zorunlu olmuştur. Artan refah devleti harcamaları için vergi oranlarını düşürmek zorunda kalan ülkelerin, gelir kaynağı olarak üç alternatifi kalmıştır. Bunlardan birincisi; kamu sektörü açıklarını artırmak yani borçlanmak, ikincisi; kamu harcamalarını azaltmak, üçüncüsü; vergi matrahı açısından daha az sorunlu olan vergi alanları bulmaktır. Özellikle Avrupa Birliği ülkeleri için, Amsterdam anlaşması%3’den fazla borçlanmama kriteri getirdiğinden, birinci seçenek fazla rağbet görmemektedir. Kamu harcamalarının azaltılması ve refah haklarındaki önemli kesintiler, seçim sandıklarına negatif olarak yansıyacağından bu yöntem de uygun bulunmamaktadır. Uygulanabilir olarak geriye sadece üçüncü yöntem kalmıştır. Yani; tüketimden alınan vergiler, sosyal güvenlik katkıları ve iş gücünden alınan vergilerdir (Özdemir, 2004: 226).
Zira Refah Devleti, siyasal açıdan örgütlenmiş emek, iş dünyası ve devletlerarasındaki bir uzlaşmaya dayanır ve bu uygulama 1970’lerin sonunda en yüksek noktaya ulaşmıştır. Bunalım, sözü edilen kontratın son bulması ve örgütlenmiş emeğin geriye sürülmesi anlamına gelmiştir. Nitekim yeni yaklaşımlar ve politikalar, sözü edilen bu olgunun gerçekleştirilmesinden başka bir şey değildir (Şaylan, 1995: 82).
Zamanla ortaya çıkan süreçlerin etkisiyle toplumsal yapıda da belirgin farklılaşmalar ortaya çıkmıştır. Özellikle aile yapısında ciddi değişmeler yaşanmıştır. Boşanma oranlarında yüksek düzeyde bir artış olmuştur. Buna bağlı olarak tek ebeveynli aileler ortaya çıkmış ve kadınlar iktisadi hayata dâhil olmuşlardır. Bu süreç belirgin şekilde çocuk bakımı ve ekonomik destek konusunu devletin sırtına bir yük olarak yüklemiştir. Aile yapısındaki bozulmanın etkisiyle evlilik dışı çocuk doğumlarıyla toplumsal sistemin kendi içi kontrol düzeneği bozulmuş ve devlet gelişmeler karşısında yeni sorumluluklar almak zorunda kalmıştır.
Öte yandan iş olanaklarının artmasıyla ve cinsiyet devrimin ortaya çıkmasıyla kadının ekonomik hayattaki yalnız konumlanma isteği de belirgin şekilde artış göstermiştir. Yaşam kalitesinin artışına paralel olarak nüfusta belirgin bir uzun yaşama eğilimi ortaya çıkmıştır. Bu durum artan Refah harcamaları içerisinde yüksek bir orana sahip olan ‘yaşlılık sigortasının’ artışının temel sebebidir. Tüm bu sosyo-demografik değişmeler refah devletine duyula yeni ihtiyaç alanları oluşturmakla birlikte yüksek düzeyde finansal krizin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Genel olarak bakıldığında Refah Devletinin krizine dair teşhisler, bu konudaki uzman sayısı kadar çoktur. Buna rağmen bu görüşlerin çoğu üç başlıkta toplanabilir. Birincisi; Refah devletinin piyasayı boğduğunu ve çalışma, tasarruf etme ile yatırım yapma dürtülerini aşındırdığını öne süren ‘piyasa koşullarından sapma’ görüşüdür. İkinci bir popüler teşhis, nüfusun yaşlanmasının uzun vadeli dramatik etkilerine odaklanmaktadır. Üçüncü grup argüman ise savurgan hükümetleri ve rekabetçi olmayan ekonomileri acımasızca cezalandıran yeni küresel ekonominin sonuçlarına odaklanmaktadır (Esping&Andersen,2006:56-60) .
Kısaca 70’li yılların ortalarından itibaren yaşanan değişim sosyal devletin ekonomik, politik, sosyal ve ideolojik perspektifinde ciddi değişmeler ortaya çıkarmıştır. Modern dönemlerin sosyo-politik bağlamını ifade etmek için kullanılan küreselleşme süreci ile refah devletinin krizi arasında belirgin bir ilişki olduğu düşünülebilir. Günümüzde, toplumsal sorunları ele alıp incelerken, küreselleşme olgusunun dikkate alınmadığı ona atıf yapılmayan nerdeyse hiçbir konu yoktur. Modern Devletin sosyal tezahürü olan Sosyal Devletin evirilmesinde de küresel sürecin önemli etkileri vardır.