SOSYAL POLİTİKA MEVZUATI AÇISINDAN UYUM ÇALIŞMALARI HANGİ AŞAMADADIR?

desteklenmesi ve yaratılmasını hedefleyen mali katkı ile çalı-şanların sosyal korunması ve sosyal güvenlik konularıdır.

Konsey bu konularda karar alırken Ekonomik ve Sosyal Kon-seyin görüşlerini almak zorundadır.

C- SOSYAL POLİTİKA MEVZUATI AÇISINDAN

hak-112

kında tüzük gibi daha bir çok alanda uyum çalışması yapıl-ması gerekmektedir.

İşçi Haklan ve Çalışma Koşullan konusunda da uyum çalışmalannın derin olmasını gerektirecek maddeler vardır.

Örneğin toplu iş sözleşmesi grev lokavt kanununa göre yapı-lan toplu sözleşmeler konusunda , iş süreleri tüzüğü, fazla ça-lışma tüzüğü gibi konularda uyum çaça-lışmalan yapılması ge-reği doğmuştur.

Türkiye'nin Avrupa Birliğine üye olması için gerekli olan uyum çalışmalan sürmektedir. Bu süreç, daha çok siyası nitelikteki bazı anlaşmazlıklardan dolayı zaman zaman ke-sintiye uğrayabilmektedir. Kanımızca Türkiye bu çalışmalan üye olmaktan bağımsız ele almalı, zira yapılan çalışmalann Türk işgücü piyasasına katkılan büyük olmaktadır.

* * *

Avrupa Birliği modeli Türkiye açısından yol gösterici ol-makla birlikte, düzenlemelerin ülkemizin gerçekleri dikkate alınarak yapılmalıdır kanısındayız. Örneğin emeklilik yaşmm yükseltilmesi konusunda, ülkemizdeki ortalama yaş önem taşır, dolayısıyla bir yaş sınınnın getirilmesi tartışması ile bu yaş sınırının belirlenmesi konulan farklılaşmaktadır. Bunun yanında tarım sektörünün göreli ağırlığı ile bu sektörde çalı-şanlann sorunlarına getirilecek çözümlemeler de farklı bir platformda değerlendirilmelidir kanısındayız.

İşgücü piyasasındaki kurumsallaşma sorunu iki farklı şe-kilde yorumlanmaktadır. Bir tanesi liberal iktisadi görüşe kar-şılık gelen ve kurumsallaşmayı piyasa güçlerini engelleyici bir faktör olarak ele alan görüş; diğeri ise kurumsallaşmayı iş-gücü piyasasmı yapılaştıran ve her ülkenin toplumsal ve eko-nomik yapışma göre şekillendiren bir unsur olarak ele alan görüştür.

Serbest piyasa ekonomisnin hakim olduğu günümüzde birbiriyle çelişen iki durum ile karşı karşıya kalınmaktadır:

Bir yandan mal ve hizmet alanında "serbest rekabet"e engel olacak herşeyin ortadan kaldırılması hedef alınmaktadır ve aynı platformda istihdama ve işten çıkarmalara engeller kal-dırılmak istenmektedir; diğer yandan ise işsizliğe ivedi bir çözüm bulunması için çalışmalar yapılmaktadır. Bu çelişki, iş-gücü piyasasmm "insan" unsurunu içermesi, nedeniyle kazan-dığı özel konumdan kaynaklanmaktadır. Serbestleştirmenin ücret düzeyi ve istihdam seviyesi üzerindeki olumsuzlukları-na çözüm önlemleri, sosyal devlet anlayışını benimsemiş ül-keler (ve özellikle de Avrupa ülül-keleri) tarafından, alınmıştır.

Çalışma yaşamım düzenleyici mekanizmaların "insan haklan"nm konusunu oluşturması fikri Avrupa Konseyi tara-fından kabul edilmiş ve böylece tam istihdam hedefi ve iyi ça-lışma koşullarının yaratılması hükümetlere verilen temel bir

114

sorumluluk olmuştur. Çalışanların haklarına ilişkin birçok düzenleme Avrupa ülkelerinden kaynaklanmaktadır.

Avrupa işgücü piyasası modelinin en önemli özelliği bu piyasanın arz ve talep arasındaki üişkiden daha fazla bir şey olduğuna dair görüştür. Avrupa tek piyasa olma yolunda ge-lişmeler göstermektedir. Bu açıdan serbest piyasa ekonomisi benimsenmiştir. Rekabete dayalı bir üretim biçimini benimse-yen Avrupa ülkelerinin, bu rekabeti ancak nitelikli emek ve serbest dolaşan sermaye büeşimi üe elde edebüeceği görüşü ağırlıklıdır. Bu görüş çeçrevesinde emeğin verimlüiğini arttı-racak her türlü yapüaşma rekabeti da arttıracağından önem kazanmaktadır. Bu çerçevede Avrupa Sosyal fonu meslek olu-şumu ve istihdama yardım için kurulmuş en eski fonlardan birirdir. Genel hedef işgücü piyasasının ve insan kaynakları-nın nitelik olarak iyileştirilmesidir.

Avrupa Birliğinin ekonomik yaklaşımına paralel olarak sosyal bir bakış açısının da gelişmesi, çalışma yaşamına boyut kazandırmıştır. Artık işsizlik ve istihdam konusu Avrupa Bir-liği zirve toplantüarınm temel konusunu oluşturmuş ve bu çerçevede 16-17 Haziran 1997de Amsterdam Zirvesi; 17-18 Kasım 1997'de Luxembourg zirvesi gerçekleştirilmiştir. Bu zirve toplantılarında istihdam edüebilirliği arttırmak, girişim-ciliği özendirmek, uyum politikaları geliştirmek ve fırsat eşit-liği sağlamak gibi konularda görüş bireşit-liğine varılmıştır.

Avrupa Birüği ülkelerinde iç piyasanın iyi işlemesi için gerekli sosyal önlemlerin yürürlüğe sokulması ve temel sos-yal hakların verümesi her ülkenin ekonomik ve sossos-yal uyum stratejisi çerçevesinde ele alınmakatdır. Bu çerçevede çalışan-ların ekonomik olmaktan çok çalışma koşulçalışan-larını iyüeştirecek ve yaşam kalitesini arttıracak sosyal içerikli sorunlara eğilen bir Avrupa Sosyal Şartı kabul edümiştir.

Avrupa işgücü piyasasında benimsenen korporatist yak-laşım tarafların uzlaşması esasına dayanmakatdır. Sendika ve işveren örgütlerinin işbirliği toplumsal çatışmayı ortadan kal-dıran en önemli mekanizma olarak görülmektedir. Bu

çerçe-vede Ekonomik ve Sosyal Konseyler sosyal diyalogun oluştu-rulmasında en önemli kurum olarak kabul edilmektedir.

Avrupa işgücü piyasasında insan kaynaklarının nitelik olarak dikkate alınmasının yanında işe yerleştirme çalışmalan kurumsallaşmıştır. îş bulma hizmetleri devlet ve özel olmak üzere biıbirini tamamlayıcı iki ayn koldan yürütülmektedir.

Özel istihdam bürolan işgücü piyasasına bir sıçrayış tahtası görevini görmekte ve bu anlamda bu piyasaya bir esneklik getirmektedir. Kamu istihdam hizmetleri ise, işe yerleştirme, işgücüne nitelik kazandırma, mesleğe yöneltme ve meslek da-nışmanlığı, işgücü piyasasındaki gelişmeleri izleme, iş kurma-ya destek verme gibi temel görevleri üstlenmektedir.

İşgücü piyasasının en önemli kurumlarından biri olan sendikaların Avrupa düzeyinde işsizlikle mücadelede, bu-yandan kendisi aktif bir rol oynamakta; diğer bu-yandan politi-kaların işgücü piyasasına ilişkin iyi yönlendirilip yönlendiril-mediğinin bekçiliğini yapmaktadır. Ekonomik ve Sosyal Kon-seyin işveren örgütlenmesiyle birlikte en önemli ayağını oluşturan sendikalar, toplumsal uzlaşma platformunda bazı isteklerini tartışma ortamı bulabilmektedir.

Sonuçta Avrupa işgücü piyasasının kurumsallaşmış bir yapıya sahip olduğunu söylebiliriz. Avrupa modeli çeçreve-sinde kurumsallaşmanın iki olumlu sonucundan söz edüebi-lir. Birincisi bu piyasadaki iş bulmayı kolaylaştırmak; ikincisi ise emeğin niteliğini arttırmaktır. Sadece bu sonuçlanyla dahi kurumsallaşmanın işgücü piyasasının etkin işlerliğine katkıda bulunduğu sonucuna varılabilir. Etkin bir işgücü piyasasma sahip olan Avrupa'da bugün yaşanan işsizlik sorununun temel nedeni uzun zamandan beri para birliğine geçiş için enflasyon oranını düşük tutmak amacıyla izlenmiş olan daral-tın politikalardır.

Avrupa işgücü piyasası kurumsal açıdan zengin ve belli kurallara göre işlemektedir. Bu yapısı tarihsel bir sürecin so-nucu olarak ortaya çıkmıştır. Avrupa ülkelerinin ekonomik ve sosyal yapılan işgücü piyasasını da yapüandırarak

bugün-116

kü şeklini almasını sağlamıştır. Cumhuriyetten bu yana gerek sosyal gerekse ekonomik alanda Avrupa'yı ömek alan ve tam üyeliği hedefleyen ülkemiz açısından konunun Avrupa örne-ğinde incelenmesi ayrı bir önem taşımaktadır. Yeniden yapı-lanma politikaları çerçevesinde Avrupa örnekleri Türkiye'ye daima yol göstrerici olmuştur.

Türk işgücü piyasası yapısı Avrupa üe önemli farklılıklar göstermektedir. Tarım sektörünün ağırlıklı bir paya sahip ol-duğu ülkemizde, ücretli çalışma statüsü Avrupa ülkelerinde-ki ortalama %80'lere karşılık -%35'tir. Bu yapüaşmanın doğal sonucu Türkiye'de endüstri ilişkilerinin henüz kurumsal bir yapıya kavuşmamış olmasıdır. Açık işsizlik yanmda eksik is-tihdam ve gizli işsizlik sorunlarının yaşanması ülkemizdeki çalışma yaşamına ilişkin sorunları farklılaştınr.

Türkiye'de kurumsal alt yapının oluştrulması 1940'lı yıl-lara dayanmaktadır. 1945'de Çalışma Bakanlığının ve aynı yılda İşçi Sigortalan Kurumu'nun kurulması, kurmsallaşmaya atılmış ilk adımlar olarak değerlendirilebüir. Bunlan 1946'da İş ve İşçi Bulma Kurmunun ve 1947'de İşçi ve İşveren Sendi-kalannın ve Sendika Birlikleri Kanununun çıkması izlemiştir.

Devlet Planlama Teşküatı ve Devlet İstatistik Enstitüsü ku-rumlannın işgücü piyasasmın izlenmesinde önemli katküan vardır.

Bu birimlerin yanında İş Bulma kurumu, sendikal örgüt-lenmeler, sosyal güvenlik kurumlan, Ekonomik ve Sosyal Konsey gibi, Avrupa'daki yapüaşmaya benzer kurumsallaş-mayı ülkemizde de görebiliyoruz. Ancak bu kurumlann işgü-cü piyasasma etkilerinin sınırlı olduğunu belirtmek gerekir.

Bu snırhlık, demin de belirtmiş olduğumuz gibi, temelde en-düstriel ilişküerin henüz kurumsallaşmamış olmasından kay-naklanmaktadır. Bu yapı içinde kurumlar düzensiz bir işleyi-şe ve etkiye sahiptir. Örneğin Ekonomik ve Sosyal Konsey ülkemizde vardır, ancak bir uzlaşma meknizması olarak işle-tilmemektedir. Diğer bir örnek ise Türk işgücü piyasasmın sağlıklı izlenme olanağına daha 1990*11 yıllarda Hane Halkı

Iş-gücü Anketlerinin düzenli bir biçimde yapılmasıyla kavuşul-muştur. Dolayısıyla uzun süre işgücü piyasasmm sağlıklı iz-lenmesi olanağı bulunamamıştır.

Türk işgücü piyasasmm kurumsal nitelik kazanmasına ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Bu çerçevede iş bulma kurumuna yönelik yeniden yapılanma çalışmaları önemli bir yer tutmaktadır. Ülkemizdeki iş bulma kurumunun çağdaş bir alt yapısı olmakla birlikte, hizmetlerin yaygınlığı ve etkin-liğinin sınırlılığı açısından yeniden yapılanmayı gerektirmek-tedir. Bu yeniden yapılanmanın işsizlik sigortası, özel istih-dam büroları ve mesleki eğitim hizmetlerinin sisteme yerleştirilmesiyle gerçekleşmesine karar verilmiştir ve bu ko-nuda çalışmalar sürmektedir.

İşsizlik sigortasının sisteme yerleşmesi iş bulma kurumla-rının rolünü arttıracak ve böylece bu kurumlan iş aranırken başvurulan yerler haline gelerek işlevsel bir nitelik kazana-caktır. Özel istihdam bürolan ise Türk işgücü piyasasına bir dinamizm katarak bu piyasanın daha etkin işlerliğine katkıda bulunacaktır.

Etkin bir işgücü yaratılmasına yönelik çabalar sonuçta daha resmi (formel) çalışma biçimlerinin yaygınlaşmasına ve böylece düşük ücretle çalışma ve sosyal güvenlik kapsamı dı-şında kalmak gibi sorunlara da çözüm getirmiş olacaktır.

Avrupa modeli çerçevesinde Türkiye'nin benimsemiş ol-duğu bazı faaliyetlerin yürütülmesinde Avrupa Konseyi ile bağlan oluşturan kurum Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı-ğıdır. Türkiye üe Avrupa Konseyi arasında onaylanmış üç sözleşme vardır. Bunlar: Avrupa Sosyal Şartı, Avnıpa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi ve insan Haklan Sözleşmesidir. Böylece Türkiye olumlu gelişmeler kaydedebilecek yükümlülükler altına girmiştir.

Türkiye, Avrupa Birliğine tam üyelik hedefinde mevzua-tım Avrupa mevzuatına uyum sağlayacak şekilde yeniden düzenlemesi gerekmektedir. Sosyal güvenlik sistemleri, işçi sağlığı ve iş güvenliği, iş hukuku ve çalışma koşullan

bakı-118

mından topluluk mevzuatı ile uyumlaştırma çalışmaları ya-pılması gereği doğmaktadır. Bu çalışmaların, Türkiye açısın-dan olumlu sonuçlar vermesi için ülkemize özgü yapı dikkate alınmalı ve düzenlemler gerçeklere uygun yapılmalıdır.

AGLlETTA, M. (1976), R6gulation et Crise du Capitalime, Cal-mann-Levy, Paris.

(1978), "Panorama sur les th^ories de l'emploi", Revue Economique, no:l Janvier 1978. Paris.

AKILLIOĞLU, Tekin, (1995), Çalışma Yaşamını Düzenleyen Ulus-lararası Belgeler, A.Ü.SBF. insan Haklan Merkezi yayını no:16.

AVRUPA BİRLİĞİ KOMİSYON RAPORU (1998), Ulusal İstihdam Önlem Planlanmn Analizi. Bruxelles.

BREBNER.J. Bartlett., (1962) "Laissez-faire and state Intervention in Ninteenth Century Britain, Essays in Economic History, ed. E.Carus-Wilson, C.III.

BULUTAY, Tuncer, (1995), Employment, unemployment and wages in Turkey, UÇÖ ve DlE ortak yaymı, Ankara.

CASTRO, A., MEHAUT, Philippe, Rubery, Jill., (1992), International Integration and Labour Market Organisation, Academic Press, London.

CES (Confederation Europeenne des Syndicats),(1997 , Nos Prio-rit£s, Resolutions de la CES, Bruxelles.

CEYLAN-ATAMAN, Berrin, (1999la]), "İşsizlik Sorununa Yeni Yak-laşımlar", Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 53, No:l-4, Ocak-Aralık, Ankara, s.59-72.

, (1999[bJ), İşgücü Piyasası ve İstihdam Politikalannın Temel Prensipleri, İstihdam ve Danışmanlık Hizmetleri

120

Eğitim programı, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi, Siyasal Yayıncılık, Ankara.

, (1997), "Ekonomik ve Sosyal Konseyler: Türkiye için bir Model Önerisi", Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Nisan, Cilt XXI, Sayı:198.s.3-8.Ankara.

COMISSION DES COMMUNAUTES EURC>PEENNES,(1990), Char-te Communautaire des Droits Sociaux Fondamantaux des Travailleurs, Luxembourg.

, (1998), Le Developpement d'un Service en Faveur de la Mobilit£ et de rEmploi en Europe, Bruxelles.

COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNNITIES, (1998), Mo-dernising Public Employment Services to Support the European Employment Strategy, Bruxelles.

CONSElL DE L'EUROPE, (1990), La Charte Sociale Euopeenne: Ori-gines, Fonctionnement et ses Resultats, Bruxelles.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI (1998), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Dergisi, Sayı:l, Ekim-Aralık , Ankara.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI (1998), Çalışma Hayatı İstatistikleri, Ankara.

ÇUBUK, A. (1982), Sosyal Güvenlik ve Sosyal Güvenlik Kurumla-rı, A.I.T.I. yayını No: 175, Ankara.

DEAN, Phyllis,(1988), tik Sanayi İnkilabı, Türk Tarih Kurumu Yay. X.Dizi-sayılO, çev. Tevfik Güran, Ankara.

DEAKIN,S. VVILKINSON, F. (1991), Labour Law, Social Security and Economic Inequality, Cambrig Journal of Economics 15 (2):125-148.

DEMİR, Fevzi., (1999), 'Türk Endüstri llişklerinde ve Sendikacılık Hareketinde Değişim", Çalışma ve Sosyal Güvenlik Ba-kanlığı Dergisi, Yıl:2, Sayı:2, Ocak-Mart, s.23-34, Anka-ra..

DERELİ, Toker., (1994), "Türkiye'de Çalışma Yaşamında Özel istih-dam Hizmetlerinin Yeri ve işlevi Ne Olmalıdır?", İİBK, Çalışma Yaşamında Özel İstihdam Bürolarının Kurulu-şu ve İşleyişi Semineri, 3-4 Kasım, İstanbul.

DİE (1997), İşgücü Piyasası Analizleri, Ankara.

DORIENGER P.B. VE PlORE M.J. (1971) , Intemel Labor Market And Manpower Analiysis, Heath, Lexington, Massac-hussetts

DPT (1973), Ulusal Fiyat Ve Ücret Daimi Özel ihtisas Komisyonu Alt Komite Raporu, DPT yayını no:1326-ÖlK, Ankara.

EUROSTAT1998

EKİN, Nusret, (1993), Küçük İşyerlerinde Endüstri İlişkileri, Kamu İşletmeleri işverenleri Sendikası, Ankara.

ELLIOTT, Robert F., (1997), Karşılaştırmalı Çalışma Ekonomisi, An-kara Üniversitesi Rektörlük Yayınlan, yayın No: 210, Çe-virenler: Toksöz ve diğerleri.

FlSCHER, Stsanley, Rudiger DORNBUSCH, (1991), Economics, Mc-Graw Hill International, London.

FİŞEK, G., Özsuca,Ş.T., Şuğle,M.A., (1997), Sosyal Sigortalar Kuru-mu Tarihi 1946-1996., Türkiye Tarih Vakfı ve SSK Yayını.

Ankara.

GRANTHAM George and McKinnon Mary, (1994), Labour Market Evolution, Routlegde, London.

HANDS, idle,(1994), The Experience of Unemployment, 1790-1990, Routledge, London.

HAPPLE, B. (1990), Working Time, A new Legal Framework, Emp-loyment Paper no.3. Institute fbr Public Policy Rese-arch:London.

HAYEK, F. (1960), The Constitution of Liberty, Routledg:London.

(1973), Law, Legislation and Liberty, Vol.l: Rules and Order. Routledge:London.

(1984), Unemployment and the Unions, Essays on the Im-potent Price Structure of Britain and Monopoly in the La-bour Market, Institute of Economic Affairs: London.

HELDMAN, D., BenettJ., Johnson, M., (1981), Deregulation Labor Relations. Fısher lnstitue:Dallas, TX.

HHİA (1994), DİE, Ankara.

(1996), DİE, Ankara.

(1997), DlE, Ankara.

(1998), DlE, Ankara

IŞIKLI, Alpaslan, (1989), Sendikacılık ve Siyaset, İmge Kitabe-vi, Ankara,

(1995), 5. Baskı.Öteki Yayınevi, Ankara.

, (1996), İş Hukuku, İmge Kitabevi, Ankara.

122

HBK (1998) , İş ve İşçi Bulma Kurumu Aylık İstatistik Bülteni , Aralık, Ankara.

(1998a), Yıllık Faaliyet Raporu, Ankara.

ILO (1999), VVorld Labor Report (1997-1998), Genova.

IMD (1998), The VVorld Competıtiveness Yearbook, N.Y.

KEYNES, J.M.,(1936), Theorie Generale, Pbp, Paris.

MARSDEN, David, (1989), Marche du Travail, Economica, Paris.

MORTENSEN, D.T, (1986), "Job Search and Labor Market Analysis", in Handbook of Labor Economics, Vol.2,North-Holland, Amsterdam, s. 849-919.

OECD, (1986a), Labour Market Flexibility: A report by a High Level Group of Expert to the Secreteray-General. OECD: Paris.

, (1986 b), Flexibility in the Labor Market. OECD: Paris.

, (1998), Economic Outlook, June. Paris.

ÖZSUCA, Türcan Şerife, (1998), "Emek Piyasası Katılıklan", Ekono-mik Yaklaşım Dergisi, Gazi Üniversitesi Yayını, Bahar 98, Cilt 9, s.7-22, Ankara.

PHILLIPS, A.VV., (1971), 'The Relation Betvveen Unemployment and the Rate of Change of Money Rates in the United King-dom 1861-1957' M.G. Müeller, Reading in Macroecono-mics. Holt, Rinehart ve Winston, NY, s. 245-256.

REYNAUD, J.D. (1989), Les R(gles du Jeu. L'Action Collective et la Regulation social. Armand Colin:Paris:31.

SEN, A., (1975), Employment, Technology and Development, Cla-rendon Press, London.

SMITH, Adam, VVeallth of Nations (Cannan Baskısı), C.I, N.Y.

STANDlNG, G. (1989), "European Unemployment, Insecurity And Flexibility: A Social Dividend Solution". World Employ-ment Research Programme, Working Paper no. 23, ILO:

Geneva.

VVEBB, S. ve B., (1922), History of trade Unionism, London.

TALAŞ, Cahit, (1990), Toplumsal Politika, imge, Ankara.

, (1997), Toplumsal Ekonomi, imge, Ankara.

TİSK, (1998), Olağan Genel Kurul Çalışma Raporu, 5-6 Aralık, An-kara.

TRAXLER, Franz., (19%), European Trade Union Policiy and Col-lective Bargaining-Mecanisms and Levels of Labour Re-gulation in Cotnparison, Bruxelles.

TÜRK-ÎŞ (1978), "Toplumsal Uzlaşmanın Tam Metni", Türk-İş Der-gisi, Ekim, Ankara.

UÇÖ, (1984), 13. Konferansı, Konferans Raporu, Cenevre 18-19 Ekim 1982. Ankara.

UNICE (1997), Union des Confederations de l'Industrie et des Emp-loyeurs d'Europe, Globalisation, Social and the Future of Social Partnere, Bruxelles.

(1996), Table Ronde sur l'emploi des 28-29 Avril 1996.

UPEDI (1997), (Union Professionelle des Entreprises De Travail Inte-rimaire), Rapport Annuel, Bruxelles.

WEDDERBERBURN, Lord, (1990), The Social Charter, Erupean Company and Employment Rights: An Outline Agenda.

Institute of Employment Rights: London

(1996), Enquete Sur Le Travail înterimaire, Bruxelles.

YUST.A.R. ve diğerleri, (1996), "Globalisation, Deregulation and Employment", A Contribution to the Debate, 11 Mars 1996, Bruxelles..