Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından yürütülen özel

4.1.2.1. Bildirim

SHÇEK özürlü bireylere yönelik ÖZER hizmetlerini, yatılı hizmet üreten

“Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri” ve gündüzlü hizmet üreten “Aile Danışma ve Rehabilitasyon Merkezleri” ile illerde Genel Müdürlüğünü temsil eden, kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlayan ve bu kuruluşların görev alanı dışındaki hizmetleri de yürüten “İl Sosyal Hizmetler Müdürlükleri” aracılığı ile sunmaktadır.

Engelli kişilere sunulan rehabilitasyon hizmetleri, bu hizmetlere ihtiyaç duyan kişilerin il sosyal hizmet müdürlüklerine bildirilmesiyle başlamaktadır²⁰⁵. Bildirimi yapılan engelli hakkında sosyal çalışmacı tarafından sosyal inceleme raporu düzenlenmektedir²⁰⁶.Sosyal inceleme raporunda yer alan bilgiler doğrultusunda engelliler SHÇEK’e bağlı rehabilitasyon merkezlerine yerleştirilmektedirler. SHÇEK rehabilitasyon merkezlerine kabul edilecek öğrencilerin aşağıda belirtilen özelliklere dikkat edilmekte ve öncelik verilmektedir²⁰⁷:

• Anne ve babası ölmüş, ekonomik ve sosyal yoksunluk içinde olan özürlüler,

• İleri derecede zihinsel, ruhsal ve bedensel özürlü olan anne ve/veya babaya sahip özürlüler,

205 “SHÇEK Özürlülerin Tespiti...

206 SHÇEK a.g.y.

207 SHÇEK a.g.y.

• Birden fazla özürlüye sahip, ekonomik ve sosyal yoksunluk içinde olan ailelerdeki durumu en acil olan özürlüler,

• Boşanma veya terk sonucu ekonomik ve sosyal yoksunluk içinde olan anne veya babaya sahip özürlüler,

• Anne ve babası ölmüş, ekonomik gücü olan fakat, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanması gereken özürlüler,

• Anne ve babası bulunan ancak sosyal ve ekonomik yoksunluk içersinde bulunan özürlüler,

• Anne ve babası bulunan ancak yeterli ekonomik güce sahip olmayan, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz gündüzlü yararlanabilecek özürlüler,

• Anne ve babası bulunan, sosyal ve ekonomik yoksunluk içersinde bulunmayan, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanabilecek durumda olan özürlüler.

4.1.2.2. Rehabilitasyon hizmetin kapsamı ve uygulaması

Ailesi yanında bakımı mümkün olmayan BMÖ hizmet veren SHÇEK, engelli (özürlü) bireylerin öncelikle insan onuruna yakışır şekilde bakımına, beslenmesine, korunmasına, becerilerinin geliştirilmesine ve sosyal hayata uyumuna ilişkin bakım ve sosyal rehabilitasyon hizmetleri sunmaktadır²⁰⁸:

• Bakım hizmetleri kapsamında; özürlülerin beslenmesi, korunması, temizliği gibi birincil yaşam ihtiyaçları giderilmektedir.

• Sosyal rehabilitasyon hizmetleri kapsamında da; özürlülerin var olan yeteneklerinin ve becerilerinin korunması ve geliştirilmesi için egzersiz çalışmaları; atletizm, yüzme, basketbol, futbol gibi sportif çalışmalar; resim, müzik, folklor, tiyatro gibi sanatsal ve kültürel etkinlikler; seramik işleri, el işi, galoş üretimi, ahşap doğrama, tarımsal çalışmalar gibi iş uğraşı faaliyetleri ile geziler, kutlamalar, eğlenceler gibi sosyal etkinlikler gerçekleştirilmektedir.

SHÇEK, sayılan bu hizmetler yanında bakımlarını üstlendiği özürlü bireylerin tedavisine, tıbbi rehabilitasyonuna, özel eğitimine ve mesleki eğitimine, mesleki rehabilitasyonuna ve istihdamına ilişkin hizmetlerin, ilgili kurum ve kuruluşlardan alınmasına veya bu hizmetlerin ilgili kurum ve kuruluşların desteği ve yönlendirmesi ile işbirliği içinde birlikte sunulmasına çalışılmaktadır²⁰⁹.

208 SHÇEK, 2008 yılı…s.21.

209 SHÇEK, 2008 yılı….s.22.

SHÇEK, hizmet sunduğu özürlü gruplarına esas olarak rehabilitasyon hizmeti vermeyi amaçlayan programlar sunmaktadır. Rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesine yönelik programlar, esasen 6–8 engelli kişiden oluşturulan gruplara uygulanmaktadır.

Her grubun sorumluluğu uygun bir meslek elemanına verilmektedir²¹⁰. SHÇEK tarafından uygulanan rehabilitasyon programları şunlardır²¹¹:

• Özbakım: Bu program, engellilerin kendi kendine yeterli seviyeye gelebilmesi için yeme, içme, beden temizliği, tuvalet alışkanlığı, giyinme, soyunma gibi temel ihtiyaçları kapsamaktadır.

• Kişisel İdare: Engellilerin yakın veya uzak çevreyle uyumunu öğreten bir program sunulmaktadır.

• Uğraş Terapisi: Engelliye ince ve kaba motor geliştirilmesine yönelik bir programdır.

• Fizyoterapi: Engelli kişinin herhangi bir nedenle fiziksel yetersizliklerini tedavi amacıyla fiziksel uyumunu sağlayarak, hareket kuvvet koordinasyonu, kas iskelet sistemini ve fonksiyon kapasitesini geliştirerek amacıyla özel egzersiz ve elektroterapi programı uygulanmasıdır.

• İş Becerisi Kazandırma: İş atölyelerinde iş becerisini geliştirmesini ve kazandırmasını öğreten programdır.

• Konuşma Terapisi: Engelli kişinin konuşmasının akışında, ritminde, tizliğinde, vurgularında, ses birimlerinin çıkarılışında, eklemlenişinde ve anlamındaki bozuklukları düzeltmesi ve öğretilmesidir.

• İşitme Terapisi: Kişinin işitme kalıntısını etkin biçimde kullanılır hale getirmek için yapılan çalışmalardır.

• Bağımsız Hareket: Bağımsız harekete sahip olmayan engellilere, görme yetersizliği olan bireyler de dahil olmak üzere en az yardımla hareket edebilmelerinin öğretilmesidir.

• Abacus (Matematik): Görme yetersizliği olan bireye temel aritmetik bilgilerinin öğretilme, abacus üzerinde dört işlemin yapılabilmesine ve geometrik şekillerin algılanmasına yardımcı olan tekniklerin ve işlemlerin öğretilmesidir.

• Braille (Okuma-Yazma): Görme yetersizliği olan bireye kabartma yazıyla okuma-yazma öğretilmesini içeren bir programdır.

• Temel Eğitim: MEB’na bağlı özel eğitim okullarından yararlanamayanlara sunulan bir öğretimdir.

210 “SHÇEK Özürlülerin Tespiti….

211 SHÇEK a.g. y.

SHÇEK düzenlenen ÖZER hizmetlerinin uygulanması ile ilgili süreç ve sunulan hizmetler birlikte değerlendirildiği zaman aşağıdaki yetersizlikler ve sorunların varlığı dikkat çekmektedir. Bunlar:

• Engelli bireyin Kuruma bildirilmesinden sonra hakkında düzenlenen inceleme raporunun yalnızca bir sosyal çalışmacı tarafından hazırlanması yetersizdir.

• SHÇEK bağlı resmi/özel bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde engelli gruplarına verilen ÖZER hizmetleri son derecede yetersizdir (bkz, tablo 5).

Tablo 2.7.

Resmi/Özel Bakım Ve Rehabilitasyon Merkezlerinde Engelli Gruplarına Yönelik ÖZER Hizmetlerinden Yararlanma Durumu

Engel gruplar

Resmi Kurumlar (%) Özel Kurumlar(%) Yararlanamayanlar Yararlananlar Yararlanamaya

nlar

Yararlananlar Bedensel

Engelli 93.8 4 97.8 -

Görme

Engelli 96.9 2.2 99.1 -

İşitme

Engelli 95.3 3.5 98.8 -

Konuşma

Engelli 92 6 98 -

Zihinsel

Engelli 92.8 4.4 97.2 -

Kaynak: TÜBİTAK, Türkiye Özürlüler Araştırması 2002, ikincil analizi, Ankara, 2006. ss.30-31.

Tablo 2.7. verileri, resmi/özel bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde sunulan hizmetlerden faydalananların çok az olduğunu, en şanslı grup olan konuşma engelliler grubunun bu hizmetlerden faydalanma oranının %6 olduğunu ortaya koymaktadır.

Tablo 2.7. özel sektöre ait okul ve kurumlarda bu hizmetlerin verilmediğini de ortaya koymaktadır.

SHÇEK tarafından sunulması gereken mesleki ve beceri edinme kursları ile ilgili bir değerlendirme yapıldığı zaman, TUBİTAK tarafından yapılan araştırma çeşitli engelli gruplarından hiç birisinin bu hizmetlerden faydalanamadığı ortaya çıkmıştır²¹².

212 TÜBİTAK,a.g.e. s.34.

Yukarıda belirtilen hususlar çerçevesinde SHÇEK tarafından sunulan ÖZER hizmetlerinin yeterli seviyede ve etkin olarak sunulabilmesi için aşağıdaki hususlar önerilebilir:

• Engellilerin kabul sürecinde hazırlanan “sosyal inceleme raporu”nun bir uzman grubu tarafından düzenlenmesi sağlanabilir.

• Sunulan hizmetlerin yetersizliği dikkate alınınca kabul sürecinde dikkate alınan önceliklere özen gösterilmelidir.

• ÖZER hizmetleri sunan kurum ve kuruluşlar tarafından uygulanan programların gözden geçirilmesi, yenilenmesi ve geliştirilmesi üzerinde düşünülmelidir.

• Hizmet sunumu sürecinde gerekli yardımcı teknoloji ve ürünlerin yeterli sayı ve standartta temini sağlanmalıdır.

4.2. Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Hizmetlerinde Personel ve Personelin