Almanya

Almanya’da engellilerin korunmasına yönelik olarak 1974 yılında yapılan yasal düzenleme ile engellilerin işe yerleştirilmesi, işe yerleştirileceklerin mesleki uyumunu sağlama ve istihdam imkânlarının artırılması ile işten çıkarılmalarını engelleyici hükümler getirilmiştir⁷³. Özel eğitim hizmetleri konusunda Almanya’da engelli çocuğun 12 yaşına kadar okula devam etmesi zorunludur. Engelli çocuklar için 1–4. sınıflar temel sınıflardır. 5–6 sınıflar oryantasyon sınıfı fonksiyonu görürken 7–10. sınıflar ise engellinin hangi okullara yönlendirileceğine karar verilen sınıflar olmaktadır. Bu aşamada psikolog, özel eğitimci, doktor, öğretmen, okul müdürü, Sağlık Bakanlığı’ndan bir temsilci, aile birliğinden bir temsilcinin bulunduğu kurulca bir test uygulanmaktadır.

Bu testin sonuca göre, ailesinin de katılımıyla engelli çocuğun hangi okula gideceğine ilişkin karar alınmaktadır.

70 ÖZİDA, 1. Özürlüler…, ss. 349-350.

71 Yeni Kurtuluş, http://www.yenikurtulus.com/index.php/anadoludan-avrupaya/41-anadoludan-avrupaya/57-ingilterede-engellilere-bakis-acisi E.t. 25 Ekim 2008.

72 ÖZİDA, 1. Özürlüler…, ss. 350–351.

73 ÖZİDA, a.g.r., s. 81.

Almanya’daki özel eğitim sisteminde en temel ilke normalizasyon ilkesidir. Özel eğitimin esas amacı ise engelli çocuğun yaşantısında kendi kendine yaşamasını sağlayacak becerileri kazandırmaktır. Almanya’da engelli çocuklara yönelik hizmet veren ve başlı başına bir eğitim ve okul sistemi oluşturan okullar şunlardır⁷⁴:

• Normal okullarda özürlü ve özürsüz çocukların bir arada eğitimi: Entegrasyon sistemi engelli çocuğa engelsiz çocuğun doğal ve önyargısız şekilde davranmayı öğretmektedir. Bu sınıflarda 20–21 öğrenci sayısı bulunmaktadır. Dersler ilkokul öğretmenleri ve eğitim uzmanları tarafından verilmektedir.

• Engelli çocuğun yakın çevresinde normal bir okula gitmesini sağlayan bireysel entegrasyon sistemdir. Bu tür entegrasyon sisteminde gezici öğretmenler tarafından normal okullarda okuyan engelliye yardım sağlanmaktadır. Gezici öğretmenler sınıftaki engelli çocuğa rehberlik hizmetleri sunmaktadır.

• Kooperasyon okulları ve özürlülere yönelik eğitim: Bu okullarda engelli olmayan, engelli olan ve kısmen engelli olan çocuklar için entegrasyon sınıfları bulunur. Aynı okul içinde bir arada okuyan öğrenciler günlük hayatın akışı ve kısmen ders açısından birbirleriyle ilişkiye girerler ve iletişim sağlarlar.

• Özel okullar. Özürlerinin ağırlığından dolayı normal okulların çalışma ve öğrenme kapasitesine uyamayacak ve devam edemeyecek durumunda olan engelliler özel okulları tercih etmektedirler. Bu okulların sınıflarındaki öğrenci sayısı diğer okullara göre daha azdır⁷⁵.

Bu sistemde, özel gereksinimli çocuklara özel eğitim hizmetleri sunmadan önce öğrenme ve kapasite becerilerinin belirlenmesi gereklidir. Bunun için de öncelikle öğrencinin gözlenmesi gereklidir. Özel eğitim okulları Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) hazırlanırken kişinin öğrenme kapasitesi dikkate alınmaktadır. Eğitim programı, engellinin günlük yaşamına yönelik adaptasyonunun sağlanması programı ile bağlantılıdır. Mesela, yemek pişirme dersi için gereken alış-veriş uygulamalı bir derste öğretilir. Yemek pişirme dersi ile birlikte engelli çocuğun motor aktiviteleri, tat-koku alma, algılama, masada yemek yeme kuralları bir bütün olarak öğretilmeye çalışılır.

Bu öğretim sistemi engelli çocuğun kişiliğiyle bağlantılıdır. Mesela, bir çerçeveyi duvara asmak için, işin nasıl çözümleyeceği engelli kişiye bırakılmaktadır.

Böylece bireylerin kendi bağımsız ve özgür olma algılaması artırılmaktadır. Engelli

74 ÖZİDA, “Özürlü Çocuklara Yönelik Rehabilitasyon ve Özel Eğitim Hizmetleri Çalışması Raporu”, http://www.ozida.gov.tr/arastirma/ozelegitim.htm E.t. 15 Ekim 2008.

75 Doğru Sunay Yıldırm, “Almanya’da Zihinsel Engelliler ve Yeni Gelişmeler”, XI Ulusal Özel Eğitim Kongresi Bildirileri, Konya, 2002, s.156.

çocuğun okul dışında günlük hayatında günlük sorunlarına kolay çözüm bulabilmesi sağlanmaya çalışılmaktadır. Görülen dersler günlük yaşamdan örneklerle doldurmaya çalışılmaktadır. Örneğin, engelli çocuğa derste öğretilen kozalak boyayarak sonbahar anlatılmakta, günlük gezilerle derste öğrenilen konular pekiştirilmektedir. Bu eğitimlerin temel amacı, engelli çocukların kendi özgüvenlerini geliştirmek ve bağımsız yaşayabilme kapasitelerini artırmaktır⁷⁶.

Engelli çocuklar özgüven, bağımsızlık gibi özellikleri kazanması için rehabilitasyon hizmetlerinden da yararlanırlar. Almanya’da rehabilitasyon hizmetleri alanında Rehabilitasyon Uyum Yasası uygulanmaktadır. Rehabilitasyon Uyum Yasası rehabilitasyon ile ilgili tıbbi hizmetleri kapsamaktadır. Bu mevzuat sosyal yardım açısından rehabilitasyon hizmetlerini de yürütmektedir. Almanya’da rehabilitasyon eğitimine maddi kaynak desteği en çok sosyal güvenlik fonlarından gelmektedir.

Bunlar emeklilik, kaza sigortası fonları, sosyal tazminat fonları, sosyal entegrasyon fonları gibi fonları kapsamaktadır. Bu fonlar engelli kişinin tıbbi bakım, diş bakımı, ilaçlarının temini, psikoterapi, konuşma terapisi ve tüm diğer tedavi masrafları karşılamaktadır⁷⁷. Rehabilitasyon hizmetleri içinde bakım hizmetleri kavramı da geçerlidir. Bakım hizmetleri rehabilitasyon hizmetleri içinde yer alan bir hizmet türü olarak engellilere sunulmaktadır. Tüm engellilere sunulan bakım hizmetleri üç durumda verilmektedir. Bunlar:

• Hareket bozuklukları, felç veya diğer tür bozukluklar.

• İşitme organları veya iç organları tamamen veya kısmen yetersizlik.

• Mental, psikoz, nevroz gibi bozuklukları Olarak sıralanmıştır.

Bakım hizmetleri Bakıma Muhtaç Özürlü‘ye (BMÖ) günlük hayatta yardım olarak verilir. BMÖ’ye sunulan bakım hizmetleri şöyledir:

• Yıkanma, diş bakımı, tıraş olma ve taranma gibi beden temizliği alanda hizmetleri sunulması.

• Yemekleri tadına ve damak zevkine göre hazırlanması.

76 ÖZİDA, Özürlü Çocuklara Yönelik….

77 y.a.y., http:/www.eng.bundesregierung.de E.t. 1 Kasım 2008.

• Ayağa kalkabilmesi, yatağa gidebilmesi, merdivenleri çıkması ve ayakta durabilmesi ile ilgili yardımlar yapılması,

• Ev işlerinin idaresi, yemek pişirilmesi, ev temizliği ve çamaşırlarının yıkanmasıdır.

Engellilere sunulan bakım hizmetleri özürlülük derecesi dikkate alınarak üç farklı basamağa göre verilir. Engellinin bakım hizmeti alabilmesi için en azından I.

basamakta olmalıdır. I.basamakta yer alan BMÖ için bakım hizmetleri günde en az iki defa, II. basamakta yer alan BMÖ için günde en az 3 defa, bakım hizmeti verilmelidir.

III. Basamakta yer alan BMÖ ise en zor durumda olanlardır ve gece ve gündüz sürekli olarak hizmet verilmesi gereken grupta yer alırlar⁷⁸.

Yukarıda sayılanlar dışında bakım hizmetlerinin daha kapsamlı olarak sunulduğu çeşitli rehabilitasyon merkezleri de bulunmaktadır. Örneğin, Almanya’daki Nöropediatrik Merkez’inde (Neuropediatrics Center) engelli çocukların serebral paralizi gibi nörolojik hastalıkları gibi alanlarda tedavi sunulmaktadır. Ayrıca merkezde fizik tedavi, nöropediatrist, fizik tedavi uzmanı, motor terapistler tarafından tedavi sağlanmaktadır⁷⁹.