Sosyal Etkileşim

Toplum içerisinde bireylerin birbirlerine, dikkatlerini, sevgilerini, zamanlarını, bağlılıklarını vermesini sağlayan temel etmen sosyal etkidir. Sosyal etki kavramını, bireyin ya da birey gruplarının diğerini/diğerlerini herhangi bir konudaki tutum, duygu, düşünce ve davranışlarını etkileme çabası olarak tanımlamak mümkündür (Demir Özcan, 2017). Sosyal ilişki ve iletişim sırasında karşı tarafı etkilemeye çalışan kişi “sosyal etki kaynağı”; fikir, duygu ve davranışlarında değişiklik yaratılmak istenen kişi ise “sosyal etki hedefi” olarak isimlendirilmektedir (Sakallı, 2016). Yerleşik yabancı- yerel halk ilişkisinde; yerleşik yabancı sosyal etki kaynağı iken yerel halk sosyal etki hedefi ya da yerel halk sosyal etki kaynağı iken yerleşik yabancı sosyal etki hedefi olmaktadır. Turizmde mikro düzeyde yerleşik yabancıdan yerel halka ve/veya yerel halktan yerleşik yabancıya doğru sosyal etki akışı görülürken, makro düzeyde ise toplumlar veya topluluklar arasında bir sosyal etki akışı görülmektedir.

Sosyal etkileşim bireyler arasındaki gündelik etkileşimi ifade etmekte, bireylerin yaşamının dolayısıyla toplumun önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Sosyal etkileşim; katılan herkesin bir etkileşim içerisinde yer aldığının farkında olduğu, kişiler arasında doğrudan gerçekleşen etkileşimdir (Farshidi, 2016). Sosyal ilişkilerin karşılıklı etki yaratan bir sürece dönüşmesiyle sosyal etkileşim gerçekleşmektedir (Avcıkurt, 2007). Bir başka ifadeyle sosyal etkileşim; belirli koşullar altında diğer birey ya da birey gruplarının gözlemlenmesinden, iletişim kurulmasına, kısa süreli ilişkilerden uzun süreli ilişkilere kadar geniş bir yelpazedeki etki yaratan davranışları kapsamaktadır (Cook ve Sellitz, 1955, 52-53). Murphy L. (2001)’ye göre sosyal etkileşim üzerine yapılan araştırmalar temel olarak “diğer bireylerle günlük karşılaşmaların incelenmesi”dir. Etkileşim ailede yakın aile üyeleriyle başlamakta, okul, iş, sosyal

116

çevre gibi birçok alanda, çeşitli ortamlarda, değişik özelliklerde bireylerle yaşam boyu devam etmektedir (Bağlı, 1996). Sosyal etkileşim ile birey diğer birey/bireyler ile belirli durumlarda ilişki kurma, sohbet etme, düşünce ve deneyimlerini paylaşma, bilgiye ulaşma, sosyal bağlantılar geliştirme gibi amaçlarına ulaşmaktadır. Etkileşimin önemini vurgulayan özellikler arasında; bireylerin yapacakları işleri etkilemesi, toplumsal yaşamı şekillendirmesi, toplumsal uyumu sağlaması, bireylerarası işbirliğine ve devamlılığa katkı sunması ile sosyal modeller yaratması yer almaktadır (Güney, 2016).

Literatürde turist-yerel halk etkileşimi, “ev sahibi-konuk etkileşimi” anlamına gelen “host-guest interaction” başlığı altında incelenmektedir. “Host-guest” kavramı, V. L. Smith’in editörlüğünü yaptığı “Hosts and Guests: The Anthropology of Tourism” (1989) kitabında sıklıkla kullanılmış, turizm çatısı altında etkileşim kuran iki topluluğu tanımlamak için literatürde yoğun olarak ifade edilen bir kavram haline gelmiştir. Literatürde ev sahibi kavramı içerisine; yerel sakinler, yerel halk, yatırımcılar, turistlere hizmet sunanlar (otelciler, önbüro çalışanları, servis personelleri, satış elemanları, rehberler, tur yöneticileri, taksi ve otobüs şoförleri vb.) dahil edilmektedir (Reisinger, 2009). Turist kavramı ile de destinasyonu ziyaret eden yerli ve yabancı turistler ifade edilmektedir. Turizm destinasyonunda turist birçok farklı grup ile etkileşim içerisine girebilmektedir. Turistin etkileşim içerisine girdiği gruplar şu şekildedir: (1) diğer turistler (yerli ve/veya yabancı), (2) hizmet sağlayıcılar, (3) yerel sakinler, (4) yerel halk/sağlayıcılar, (5) yabancı (ithal) işçiler ve (6) yatırımcılardır. Yerleşik yabancı ise turistlere ek olarak; diğer yerleşik yabancılar, sivil toplum kuruluşları (STK), çeşitli kamu kurum ve kuruluşları, turizm sektörü dışındaki işletmeler, yerel yönetimler ile etkileşim içerisine girebilmektedir.

Yerleşik yabancı-yerel halk etkileşimi; turizm destinasyonlarında yerleşik yabancı ve yerel halk arasında gündelik yaşamın bir parçası olarak ortaya çıkan, karşılıklı etkiler yaratan toplumsal ilişkidir. Bireylerin yerleşik yabancı ve yerel halk olarak yer aldığı mekânlar sosyolojik sistemde, sosyal etkileşimin gerçekleştiği katmanlardır, bir başka ifade ile sosyal etkileşim katmanlarını oluşturmaktadır. Farklı görüş, düşünce, yaşam biçimi, inanç, dil ve kültürlere sahip bireylerin yerleşik yabancı ve yerel halk olarak ilişkide bulunması, “yerleşik yabancı-yerel halk ilişkisi” olarak adlandırılan bir toplumsal ilişki biçiminin doğmasına ve birbirlerini karşılıklı olarak etkilemeleriyle

117

“yerleşik yabancı-yerel halk etkileşimi” olarak adlandırabileceğimiz etkileşim durumunu ortaya çıkarmaktadır.

Yerleşik yabancı ve yerel halk arasında sosyal ilişki ve etkileşimlerin gerçekleşmesinde ilişki kurmaya ne kadar istekli oldukları önemli bir husustur. Gündelik yaşam içerisinde diğer bireylerin istekleri ile karşı karşıya kalma birey için son derece olağan bir durumdur. Şüphesiz bireyler kendilerine yöneltilen her bir isteği kabul etmemektedirler. Diğer bireylerden gelen isteklerin kabul edilmesi durumu, birey davranışları üzerindeki sosyal etkinin örneklerinden biridir. Kabul etme davranışına yol açan sosyal etki, doğrudan doğruya bir istek biçiminde dile getirilmektedir. Bu bağlamda yerleşik yabancı veya yerel halk tarafından başlatılan sosyal ilişki, bir tarafın istemesi diğer tarafın ise kabul etmesi durumunda sosyal etki yaratmaktadır. Yerleşik yabancı ve yerel halkın sosyal ilişki için istekli ve sosyal etkilerin karşılıklı olması, birbirlerine yönelik tutumlarını anlama açısından da son derece önemlidir. Burada belirtilmesi gereken önemli bir diğer husus da tarafların sosyal ilişki kurmadaki isteksizliklerinin dil engelinden kaynaklanıp kaynaklanmadığının tespit edilmesidir. Yerleşik yabancı turizm destinasyonunda tıpkı bir turist gibi fizyolojik, psikolojik, sosyo-kültürel ve diğer ihtiyaçlarını gidermek için yerel halk ile sosyal bir çevre içerisinde temasa geçmekte ve çeşitli ilişkiler kurmaktadır (Avcıkurt, 2007). Yerel halkın yerleşik yabancıyı aralarına kabul etmesi ve hoşgörülü davranışlar sergileyerek ötekileştirmemesi, taraflar arasında oluşacak olumlu bir sosyal etkileşim açısından ön şart olarak kabul edilmelidir.

Yerleşik yabancı-yerel halk etkileşiminin çerçevesini belirlerken Goffman (2017)’ın yararlandığı odaklanmış ve odaklanmamış etkileşimden yararlanılabilir. Odaklanmış etkileşim; iki veya daha fazla sayıda yerleşik yabancı ve yerel halktan aktörün yüz yüze etkileşimidir. Odaklanmamış etkileşim ise tarafların sosyal ilişkilerini jest, mimik, vücut duruşu gibi işaretler ile sağladığı etkileşimdir. Yerleşik yabancı-yerel halk etkileşimi; odaklanmış ya da odaklanmamış etkileşimden herhangi biri ya da her ikisinin bir arada olması biçiminde gerçekleşmektedir. Sokakta, sahilde, çarşıda, restoranda, sinemada, kalabalığın olduğu anlarda odaklanmamış etkileşim temeldir. Çünkü yerleşik yabancı diğerlerine onların farkında olduğunun sinyalini vererek; jest, mimikler, yüz ifadesi ve duruşu ile iletişime geçmektedir. Yerleşik yabancı bir diğer

118

taraftan, gündelik yaşamının büyük bir kısmında, diğerlerinin söyledikleri ya da yaptıklarına doğrudan dikkat ederek odaklanmış etkileşim içerisine girmektedir. Yerleşik yabancı destinasyonda yerel halk ile karşılaşmalarında; sitede, mahallede ayaküstü yaptığı sohbetlerde, alışveriş yaparken kurduğu yüz yüze ilişkilerde, yerel halktan arkadaşları, dostları ile birlikte gerçekleştirdikleri boş zaman aktivitelerinde, yardımlaşmalarında, ev ziyaretlerinde odaklanmış etkileşim içerisine girmektedir.

Yerleşik yabancı-yerel halk sosyal etkileşim biçimlerini, sosyal ilişki biçimlerinden yola çıkarak resmi olmayan (informel) ve resmi (formel) etkileşim olarak sınıflandırmak mümkündür. İnformel (resmi olmayan) etkileşim, yakın etkileşim ve cazibe merkezleri ile tesislerde gerçekleşen etkileşim; resmi (formel) etkileşim ise işyerinde etkileşim alt başlıkları altında aşağıda Çizelge 3’te gösterilmektedir.

Çizelge 3. Yerleşik Yabancı-Yerel Halk Sosyal Etkileşim Biçimleri

R e sm i O lma yan (İ nfo rm el ) Etk ile şi m Yakın Etkileşim

-Birbirlerini evlerine davet etme, -Beraber spor yapma,

-Beraber partiye katılma, -Yemeklerini paylaşma vb.

Cazibe Merkezlerinde ve Tesislerde

Etkileşim

-Plajda iletişim kurma, -Etkinliklerde temas kurma,

-Yiyecek-içecek işletmelerinde temas kurma, -Diğer ticari kuruluşlarda temas kurma, -Disko, kulüp ve barlarda temas kurma.

R e smi (F or me l) Etk ile şi m İşyerinde Etkileşim

-İşyerinde temas kurma,

-Resmi işler hakkında bilgi verilmesi (belediye vb.) -Ürün ya da hizmet sunarken/alırken etkileşim.

Kaynak: Carneiro, Eusébio ve Caldeira (2018).

Goffman (2009)’a göre gündelik yaşam tiyatroya benzemektedir. Yerleşik yabancı ve yerel halkın sergilediği performanslar, oynadığı roller, birbirleriyle olan paylaşımları sahne önünde/ön bölgede gerçekleşmektedir. Turistten farklı olarak yerleşik yabancı için ön bölge; gündelik yaşamın sürüp gittiği; görünüşün önemli olduğu, kuralların ve kısıtlamaların sürdüğü, yerleşik yabancının kendisini biçimlendirdiği bölgedir. Yerleşik yabancı için arka bölge, kendisi ile baş başa kaldığı, ön bölgeyi eleştirilebildiği, mahrem alanı olan evidir (Esgin, 2012). Yerleşik yabancı ve yerel halkın destinasyondaki rolleri ve bu rolleri sergileyişleri sosyal etkileşimleri üzerinde bağlayıcı bir etkiye sahiptir. Yerleşik yabancı ve yerel halk başlangıçta bir rolle ortaya çıktığında, o ve diğerleri, daha sonraki tepkilerini de genelde büründükleri rolleri

119

üzerine inşa etmekte ve bir bakıma başlangıçtaki rollerine yapışıp kalmaktadırlar. Yerleşik yabancı ve turist arasındaki rol farklılığı incelendiğinde turist, belki bir daha hiçbir zaman karşılaşmayacağı, görmeyeceği yerel halkla temasında, rolünü daha yüksek perdeden canlandırabilmekte ya da kendisini utandıracağını bildiği şeyleri yapmakta kendini özgür bırakabilmektedir (Goffman, 2017). Oysa yerleşik yabancı yılın 6 ayı ve üzerinde bir süre, hatta içlerinden bir kısmı ömrünün sonuna kadar turizm destinasyonda ikamet etmekte, yerel halka tanışıklığı ve birlikte yaşama durumu turiste göre kalıcı olmaktadır. Bu durum da yerleşik yabancının bulunduğu ortama uygun davranışlar içerisinde bulunmasına yol açmaktadır. Yerleşik yabancının destinasyondaki toplumsal hayata ilişkin birçok bilgiye sahip olması, söze dökülmeyen ve yazılı olmayan kabulleriyle desteklenmektedir. Yerleşik yabancının destinasyonda elde ettiği ve biriktirdiği bilgi stoku, hangi davranışları sergileyeceği konusunda kılavuzluk yapmaktadır.

Turist-yerel halk etkileşimi, etkileşimde rol oynayan etmenler ve etkileşimin sonuçlarına ilişkin turizm literatüründe yeterince çalışılmadığı ve oldukça az ilgi gördüğü belirtilmektedir (Carneiro ve Eusébio, 2015; Kastenholz vd., 2013; Eusébio ve Carneiro, 2012; Pizam vd., 2000). Yine de son yıllarda bu konuda yapılan çalışmaların sayısında bir artıştan söz edilmektedir (Dilek, 2016; Carneiro ve Eusébio, 2015; Eusébio ve Carneiro, 2012; Kastenholz vd., 2013; Pizam vd., 2000; Skipper, 2009; Tayfun, 2002). Yaşam biçimi göçü ile turizm destinasyonlarına yerleşen yabancıların yerel halk ile etkileşimleri üzerine yapılmış yok denecek kadar az sayıda çalışmaya rastlanılmıştır (Xu, Ma ve Jiang, 2017).