Sosyal Bilgiler 6 Sınıf Ders Kitabı Tarih Konuları Ġçerisinde

ÇalıĢmanın bu aĢamasında Talim ve Terbiye Kurulu BaĢkanlığının onayladığı iki ders kitabı incelenmiĢtir. Ġncelenilen bu iki kitap Ģunlardır;

 GENÇ ve diğerleri (2009), Ġlköğretim Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabı (MEB Devlet kitapları, 4. Baskı), Ankara: Semih Ofset.

 OKUR ve diğerleri (2009), Ortaöğretim Tarih 9. Sınıf Ders Kitabı (MEB Devlet Kitapları 2. Baskı), Ankara: Dergah Ofset.

Tablo 4.6: 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında Yer Alan “Yeryüzünde YaĢam” Ünitesi Ġçinde Yer Alan Tarih Konularıyla Ġlgili Sunulan Görsel Malzemelerin

Türlerine Göre Sınıflandırılması

2. ÜNĠTE: “YERYÜZÜNDE YAġAM”

Görsel Malzemeler Görsel Malzemenin Sayısı

Temsili Resim 19

Fotoğraf 18

Harita 1

Yağlı Boya Tablo 1

“Yeryüzünde YaĢam” ünitesindeki yedi alt baĢlıktan, son ikisi olan “GeçmiĢten Günümüze YerleĢme” ve “Kimler Geldi Kimler Geçti” bölümleri tarih konularından oluĢmaktadır. Bu ünitede soyut konuların yer aldığı ve tarihsel kanıtların az bulunduğu ilk çağ uygarlıkları konularına yer verilmiĢtir. Konuları somutlaĢtırmak için çok sayıda temsili resim kullanılmıĢtır. Yine, metinler döneme ait fotoğraflarla zenginleĢtirilmiĢ, öğrencilere somut kanıtlar sunulmuĢtur.

Tablo 4.7: 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında Yer Alan “Ġpek Yolunda Türkler” Ünitesinde Sunulan Görsel Malzemelerin Türlerine Göre Sınıflandırılması

3. ÜNĠTE: “ĠPEK YOLU’NDA TÜRKLER”

Görsel Malzemeler Görsel Malzemenin Sayısı

Temsili Resim 17

Fotoğraf 63

Harita 8

Minyatür 2

Portre (temsili) Harezmi, Biruni,

Melikşah, Nizamülmülk

4

Tarih ġeridi 3

“İpek Yolunda Türkler” ünitesi yukarıda da belirtildiği gibi tarih konularının ağırlıklı olarak iĢlendiği ünitedir. Bu ünite ders kitabı içindeki en uzun ünitedir. Bu ünitede 63 adet fotoğraf, 17 temsili resim 4 temsili portre kullanılmıĢtır. Konular böylece görsel malzemeyle desteklenmiĢ, yapılandırmacı anlayıĢ benimsenmiĢtir. 8 adet harita kullanılmıĢ, daha önceki haritalardan farklı olarak harita üzerlerinde iĢlenen konulara ait görseller yerleĢtirilmiĢtir. Ġpek Yolu‟nun tarihsel süreç içerisindeki oluĢumu ve geliĢimi çeĢitli kaynak ve görsel malzemelerle birlikte verilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu konuda verilen ipek yolu haritasını gösteren temsili resmin renklendirmesinin anlaĢılır olmadığı belirlenmiĢtir.

Ünitenin ikinci konusu olan “İlk Türk Devletleri”yle ilgili görsel materyallerde dikkat çekici bir Ģekilde sunulmuĢ; bunun yanı sıra dönemin özelliklerini yansıtan yazıt ve destanlardan da faydalanılmıĢtır.

Ünitenin üçüncü konusu ise Göktürk Devletini anlatan “Yazıtlardaki Uygarlık” konusudur. Dönemi yansıtan resimler ve haritalarla birlikte sözlü edebiyat eserlerine de yer verilmiĢtir. Görsel malzemeler ilgi çekicidir.

Ünitenin dördüncü konusu ise “Uygarlığa Adını Verenler” dir. Bu konuda Uygur Devletinin Türk uygarlık tarihindeki etkisi sunulmaya çalıĢılmıĢtır. Resim, fotoğraf, harita ve minyatür ile renklendirilen konu, öğrenciler için ilgi çekici hale getirilmiĢtir.

Ünitenin beĢinci konusu ise Ġslamiyet‟in doğuĢunun anlatıldığı “İslamiyet

Doğuyor” konusudur. Ġslamiyet öncesi Arap yarım adasını anlatan bir görselle baĢlayan

konuda, konuĢma balonlarıyla temsili resimler ilgi çekici hale getirilmiĢtir. Sayfanın altında zaman çizelgesine yer verilmiĢtir. Konuyla ilgili 5 fotoğraf kullanılmıĢtır.

Emeviler ve Abbasiler Devletlerinin anlatıldığı “Cebelitarık’ın İki Yakası” konusunda, 4 fotoğraf, 1 temsili portre ve 1 harita kullanılmıĢtır.

Ünitenin yedinci konusu ise “Türklerin Yeni Yaşamı” dır. Bu baĢlık altında Karahanlı ve Gazneli gibi Müslüman Türk devletleri hakkında kısa bilgiler verilmiĢ, görsel malzeme olarak 2 harita, 4 fotoğraf, 3 temsili resim, 1 adet temsili portre kullanılmıĢtır. Özellikle temsili resimlerin renkleri çok canlı ve ilgi çekicidir. Kronoloji öğrenmede zorlanan öğrenciler için sayfanın sonunda zaman çizelgesi kullanılmıĢtır.

Tablo 4.8: 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında Yer Alan “Demokrasinin Serüveni” Ünitesinde Sunulan Görsel Malzemelerin Türlerine Göre Sınıflandırılması

6. ÜNĠTE: “DEMOKRASĠNĠN SERÜVENĠ”

Görsel Malzemeler Görsel Malzemenin Sayısı

Temsili Resim 7

Fotoğraf 8

Harita -

Yağlı Boya Tablo (Temsili) 1

Demokrasinin Serüveni ünitesine ait yukarıdaki tabloda sadece 9. Sınıf tarih ders kitabındaki ortak konularda yer alan görsel malzemenin tespiti yapılmıĢtır. Ünitede 14 temsili resim, 16 fotoğraf kullanılmasına rağmen, yukarıda sadece ortak konuların görsel materyallerine yer verilmiĢtir.

4.1.7. Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabı Tarih Konuları Ġçerisinde Sunulan Görsel Malzemelerin Toplamına ĠliĢkin Bulgular ve Yorumlar

Sosyal Bilgiler kitabındaki tarih konularının geçtiği üç ünite taranarak aĢağıdaki görsel malzemeler tespit edilmiĢtir.

Tablo 4.9: 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Tarih Ünitelerinde Yer Alan Görsel Malzemelerin Türlerine Göre Genel Dağılımı

2. ÜNĠTE: “YERYÜZÜNDE YAġAM” 3. ÜNĠTE: “ĠPEK YOLU’NDA TÜRKLER” 6. ÜNĠTE: “DEMOKRASĠNĠN SERÜVENĠ”

Görsel Malzemeler Görsel Malzemenin Sayısı

Temsili Resim 43

Fotoğraf 89

Harita 9

Minyatür 2

Portre (temsili) 4

Yağlı Boya Tablo (Temsili) 2

Tarih ġeridi 5

Toplam 154

Tabloya göre sosyal bilgiler ders kitaplarında görsel materyal olarak “temsili resim, fotoğraf, minyatür, harita, tarih Ģeridi” kullanılmıĢtır. Tarih konularına yer veren üç ünitede toplam 154 görsel materyal yer almaktadır. Bunlar sadece 9. Sınıf ders kitabındaki ortak konularda kullanılan görsel materyallerdir. En çok kullanılan görsel materyal 89 adetle fotoğraflardır. Ġkinci en çok kullanılan materyal ise temsili resimlerdir.

Eski program (1998) üniteleri ile yeni programın (2005) ünite ve konularının farklı olduğunu daha önceki bölümlerde ortaya koymuĢtuk. Eski kitaplardaki “Türkiye Tarihi” ünitesi ve konularının yeni sosyal bilgiler kitaplarında bir bölümünün verildiğini görüyoruz. Bu nedenle aĢağıdaki tabloda yer alan veriler bize eski ve yeni ders kitaplarındaki görselleri karĢılaĢtırma imkânı sunmamaktadır. Bu nedenle eski programa

göre yazılmıĢ tabloda adı geçen ders kitabının tüm ünitelerindeki görsel materyaller taranarak değerlendirilmiĢtir.

Tablo 4.10: 1998 Programına Göre Yazılan Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabındaki Görsel Materyallerin Sınıflandırılması

Ġlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı (ġenünver ve diğerleri, MEB, 1999)

Ünite 3: Türkiye Tarihi Ünite 4: Moğollar ve Diğer Türk Devletleri Ünite 6: Osmanlı Devleti’nin KuruluĢu Toplam Temsili Resim - 2 2 4 Fotoğraf 22 5 6 33 Minyatür - 3 4 7 Harita 2 3 3 8 Toplam 24 13 15 52

Tabloya göre eski sosyal bilgiler ders kitabında 52 görsel materyal bulunurken, yeni ders kitabında bu sayı 154 olarak karĢımıza çıkıyor. En çok kullanılan görsel materyalin fotoğraf olduğunu görüyoruz. Yeni kitaplarda da en çok fotoğrafın kullanıldığını tespit etmiĢtik. Eski ders kitabında kullanılan temsili resim sayısı 4 iken, yeni kitapta bu sayı 43 olarak karĢımıza çıkıyor. Üç ünitede 8 harita ve 7 minyatür kullanılırken, tarih Ģeridinin hiç kullanılmadığını görüyoruz.

Eski ve yeni sosyal bilgiler ders kitaplarını karĢılaĢtırdığımızda; yeni programa göre yazılan ders kitaplarında kullanılan görsellerin eski kitaba oranla üç katı olduğunu görüyoruz. Öğrencilerin yeni kitaplarda çok fazla görsellerle karĢılaĢtığı anlaĢılıyor. Yeni ders kitaplarının yapılandırmacı yaklaĢıma göre hazırlandığı, öğrenciyi daha aktif kıldığı, ders kitaplarının görsel olarak çeĢitlendiği ve zenginleĢtiği, görsellerle ders kitaplarının daha ilgi çekici hale geldiği bir gerçektir.

4.2.1. Ortaöğretim 9. Sınıf Tarih Ders Kitabında Yer Alan Görsel Malzemeler