Sosyal bilgiler dersi ve sosyal girişimcilik eğitimi

yetiştirmek amacı ile sosyal ve beşerî bilimlerden alınan bilgi ve yöntemlerin bütünleştirilerek kullanıldığı bir öğretim programıdır (Öztürk ve Deveci, 2016, s.2). Sosyal bilgiler dersi insanı, toplumu ve insan-toplum-çevre ilişkisini konu almaktadır (Kabapınar, 2012). Bireylerin içinde yaşadıkları topluma ve dünyaya yönelik bilgi ve deneyim edinmelerine, hak ve sorumluluklarını öğrenip etkili bir şekilde kullanmalarına, çevrelerinde gerçekleşen olaylara karşı duyarlı olmalarına, sonuçta etkili bir vatandaş olarak yetişmelerine imkân vermektedir (Deveci, 2015).

Sosyal bilgiler dersinin insanı konu aldığı, insanın hem kendisini hem içinde yaşadığı toplumu hem de çevresini tanımasına ve etkili ilişkiler kurarak toplumsallaşmasına olanak tanıyan bir ders olduğu söylenebilir. Kabapınar (2012) sosyal bilgiler dersi ile ortaya çıkacak toplumsallaşmanın mevcut toplumsal düzeni sorgulamadan, eleştirmeden benimseyen bir vatandaş anlayışından çok, toplumsal değerleri eleştirip yeni değerler üretebilen yaratıcı bir vatandaş anlayışına yönelik olduğunu vurgulamaktadır.

Bu noktada sosyal bilgiler dersinin tanımlarının ve amaçlarının içinde yer alan “çevresine duyarlı, hak ve sorumluluklarını bilip etkili bir şekilde kullanabilen, toplumsal değer yaratabilen etkin vatandaşlar yetiştirme” sosyal girişimcilik olgusunun da temelini oluşturmaktadır.

2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nın temel felsefesinde (MEB, 2018b, s.3) empati, grup etkinliklerinde yer alma, cömertlik, yardımseverlik, iletişim, müzakere ve sorun çözme gibi sosyal becerilere sahip bireyler yetiştirme üzerinde durulmuştur. Ayrıca inovatif düşünme becerisinin gelişimi ile farklı fikirlerin ortaya atılması, fikir üretimi ve hayal gücünün gelişimine dayalı bir eğitimin altı çizilmiştir. Programın temel felsefesinde

odaklanılan bu beceri ve değerlerin; sosyal girişimcilik eğitiminde de geliştirilmeye çalışılan beceri ve değerlerden olduğu söylenebilir.

2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda Avrupa Yeterlikler Çerçevesi ile uyumlu olacak şekilde oluşturulan Türkiye Yeterlikler Çerçevesi kapsamında belirlenen yaşam boyu öğrenme için her bireyde bulunması gereken anahtar yetkinliklere de ilk defa yer verilmiştir. Belirlenen sekiz anahtar yetkinlikten biri de girişimcilik ve inisiyatif almadır. Girişimcilik ve inisiyatif alma yetkinliği; (MEB, 2018b, s.7) “Bireyin

düşüncelerini eyleme dönüştürme becerisini ifade etmektedir. Amaçlara ulaşmak için proje planlama ve yürütmenin yanında yaratıcılık, yenilik ve risk almayı da içermektedir. Bu yetkinlik, etik değerlerin farkında olmayı ve iyi yönetim becerilerine sahip olmayı gerektirmektedir.” şeklinde tanımlanmaktadır. Programda girişimciliğin yaşam boyu

öğrenme için gerekli olan bir yetkinlik alanı olarak kendine yer bulması, öğrencilerde bu yetkinliğin gelişiminin sağlanmasına dönük ilkokuldan itibaren çeşitli uygulamaların gerçekleştirilmesine vurgu yapılması açısından önemlidir.

2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nın genel amaçlarına baktığımızda bazı amaçlar doğrudan veya dolaylı olarak sosyal girişimcilik ile ilgili bilgi, beceri ve değerlere işaret etmekle aslında sosyal girişimcilerin taşıdığı özelliklere vurgu yapmaktadır (MEB, 2018b, s.5).

“6. Doğal çevrenin ve kaynakların sınırlılığının farkına varıp çevre duyarlılığı içerisinde doğal kaynakları korumaya çalışmaları ve sürdürülebilir bir çevre anlayışına sahip olmaları,

7. Doğru ve güvenilir bilgiye ulaşma yollarını bilen bireyler olarak eleştirel düşünme becerisine sahip olmaları,

8. Ekonominin temel kavramlarını anlayarak kalkınmada ve uluslararası ekonomik ilişkilerde millî ekonominin yerini kavramaları,

9. Çalışmanın toplumsal yaşamdaki önemine ve her mesleğin gerekli ve saygın olduğuna inanmaları,

13. Toplumsal ilişkileri düzenlemek ve karşılaştığı sorunları çözmek için temel iletişim becerileri ile sosyal bilimlerin temel kavram ve yöntemlerini kullanabilmeleri,

14. Katılımın önemine inanmaları, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için kendine özgü görüşler ileri sürmeleri

17. İnsanlığın bir parçası olduğu bilincini taşıyarak ülkesini ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık göstermeleri.”

Sosyal bilgiler dersinin genel amaçlarında yer alan çevre duyarlılığı ve kaynakları koruma, toplumsal ilişkileri düzenleme ve karşılaştığı sorunları çözmek için çaba gösterme, sosyal katılım ile toplumsal sorunların çözümü için özgün fikirler üretme ve ülkesini ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık gösterme doğrudan sosyal girişimcilik olgusu ile ilişkilendirilebilirken; eleştirel düşünme becerisine sahip olma, ekonominin temel kavramlarını anlama, çalışmanın toplumsal yaşamdaki önemine inanma dolaylı olarak sosyal girişimcilik olgusu ile ilişkilendirilebilir.

2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’ndaki becerilere baktığımızda araştırma, eleştirel düşünme, empati, finansal okuryazarlık, girişimcilik, işbirliği, karar verme, problem çözme, sosyal katılım ve yenilikçi düşünme becerilerinin (MEB, 2018b, s.9) sosyal girişimcilik eğitimi ile öğrencilerde geliştirilebilecek becerilerden olduğu görülmektedir.

Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’ndaki değerlere baktığımızda dayanışma, duyarlılık, saygı, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik, çalışkanlık ve eşitlik (MEB, 2018b, s.10) değerlerinin sosyal girişim başlatmak için gerekli olan değerlerden olduğu söylenebilir.

Sosyal Bilgiler dersinin temel felsefesi, genel amaçları, beceri ve değerleri ile sosyal girişimcilik ve sosyal girişimcilik eğitiminin birçok noktada bağdaştığı görülmektedir. Ancak Sosyal Bilgiler dersi ve sosyal girişimcilik arasındaki bağlantılara odaklanan çok az sayıda araştırma bulunmaktadır (Amos ve Comfort, 2014; Ogunyemi, 2008). Whitlock (2019) da hem literatürde hem de ilköğretim sosyal bilgiler programlarında özellikle ekonomi konularında sosyal işletme ve sosyal girişimciliğe odaklanmada büyük bir boşluk olduğunu belirtmektedir. Bu konuda beşinci sınıf öğrencilerine yönelik kendi sosyal girişimlerini tasarladıkları ve yürüttükleri, proje tabanlı öğrenmenin kullanıldığı; ekonomik kavramların sosyal girişimcilik yoluyla öğrenildiği bir program tasarlamıştır. Sosyal bilgiler ve matematiği birleştiren temel bir ekonomi birimi olarak tanımladığı programında öğrencilerle 16 hafta boyunca çalışmış ve eğitim sonrasında öğrencilerin etkin vatandaşlık duygularını geliştirdiklerini ve ekonomi içeriğini deneyimleri ile anlamlı bir şekilde öğrendiklerini dile getirmiştir.

Amos ve Comfort (2014) sosyal girişimciliği Sosyal Bilgiler öğretim programına dahil etmenin, sosyal bilgiler dersini öğrenciler için doğada daha uygulanabilir ve yenilikçi hale getireceği düşüncesindedir. Ogunyemi (2008) Sosyal Bilgiler dersinde sosyal girişimcilik paradigması tanıtılırsa eğitimin hedeflerine daha kolay ulaşılabileceğini belirtmektedir. Sosyal Bilgiler eğitimi gibi, sosyal girişimcilik de bireyler arasındaki sürekli etkileşimden kaynaklanan bir süreci içerir. Sosyal girişimcilik Sosyal Bilgiler dersi için zengin bir araştırma, program geliştirme ve yenilikçi pedagoji kaynağıdır. Bir nehrin kirlenmesi, erozyon, atık yönetimi, insan hakları kötüye kullanımı, aile içi şiddet gibi konularda sosyal girişimcilik paradigması içindeki problem çözme anlayışları Sosyal Bilgiler eğitimcileri tarafından kullanılabilir.

Sosyal Bilgiler eğitimi ve sosyal girişimciliğin birlikte ele alındığı çalışmaların artması ile hem sosyal bilgiler hem de sosyal girişimcilik alanının gelişmesine katkıda

bulunabilir. Bununla birlikte sosyal sorunlara duyarlı, sorunları çözmek için çaba gösteren etkin vatandaşların yetişmesi için sosyal girişimciliğin Sosyal Bilgiler öğretim programlarına dahil edilmesi önerilebilir.