Sosyal Bilgiler Öğrenme Alanlarına İlişkin Öğretmen Yeterliklerinin

Araştırmanın asıl problemini “Sosyal Bilgiler Öğretmen ve Öğretmen Adaylarının Öğrenme Alanlarına İlişkin Özyeterliklerinin Belirlenmesi” oluşturmaktadır. Bu problem çerçevesinde öncelikli olarak Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin öğrenme alanlarına ilişkin yeterliklerinin belirlenmesine ihtiyaç duyulmuştur. Ülkemizde halihazırda böyle bir

yeterlik listesinin olmamasından dolayı yurtdı Minnesota Board of Teaching (2007: 5

noktasını oluşturmuştur. Yeterliklerin belirlenme Şekil 2’de bu tekniğin kullanılma sürecinde uygulanan a

Şekil 2: Sosyal Bilgiler

Şekil 2’de görüldüğ Yeterlikleri”nin belirlenmesinde yeterlikleri konusunda yapılmı

başlanmıştır. Öğretmen yeterlikleri ile ilgili yeterli kaynak ve bilgi alt yapısı oluşturulmuştur. Aynı zamanda Sosyal Bilgiler ö

konu alanı bilgisine yönelik neler bilmeleri gerekti yöntemin izlenebileceğine ili

deneyimlerinden yararlanılmı yeterlik belirleme ile ilgili çalı olduğuna karar verilmiştir.

yeterlik listesinin olmamasından dolayı yurtdışında yapılan çalışmalar incelenmi Minnesota Board of Teaching (2007: 5-8) tarafından belirlenen standartlar temel çıkı

tur. Yeterliklerin belirlenmesi süresince Delphi tekni in kullanılma sürecinde uygulanan aşamalara yer verilmi

Sosyal Bilgiler Öğrenme Alanlarına İlişkin Öğretmen Yeterliklerinin Belirlenmesinde İzlenen Aşamalar

’de görüldüğü gibi, “Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Ö nin belirlenmesinde şu aşamalar izlenmiştir: Bu sürece öncelikle, ö

yeterlikleri konusunda yapılmış ulusal ve uluslararası kaynakların taranması ile retmen yeterlikleri ile ilgili yeterli kaynak ve bilgi alt yapısı Aynı zamanda Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin ve öğ

konu alanı bilgisine yönelik neler bilmeleri gerektiğinin ortaya konulabilmesi için nasıl ğine ilişkin araştırma yapılmış, diğer araştırmacıların görü deneyimlerinden yararlanılmıştır. Bunun sonucunda özellikle eğitim ara

yeterlik belirleme ile ilgili çalışmalarda kullanılan Delphi tekniğinin amaca uygu Literatür Taraması

I.Delphi Anketinin Oluşturulması

Uzmanların Tespiti

Anketlerin Uzmanlara Gönderilmesi

Anketlerin Analizi

II. Delphi Anketinin Oluşturulması

Anketlerin Aynı Uzmanlara Tekrar Gönderilmesi

Anketlerin Analizi

Yeterliklerin Oluşturulması

şmalar incelenmiş ve 8) tarafından belirlenen standartlar temel çıkış tekniği kullanılmıştır. amalara yer verilmiştir.

Yeterliklerinin

inin Öğrenme Alanı tir: Bu sürece öncelikle, öğretmen ulusal ve uluslararası kaynakların taranması ile retmen yeterlikleri ile ilgili yeterli kaynak ve bilgi alt yapısı retmenlerinin ve öğretmen adaylarının inin ortaya konulabilmesi için nasıl bir ştırmacıların görüş ve ğitim araştırmalarında malarda kullanılan Delphi tekniğinin amaca uygun

Araştırmacılar bazen araştırdıkları bir problem durumunun çözümünde bir çok fikre sahip olan uzmanların, kendi eğitim geçmişlerinin ve deneyimlerinin gereği, doğal olarak problem durumuna farklı yönlerden bakmakta ve bu görüşler zaman zaman anlaşmazlıklar ortaya çıkarmaktadır. Bu görüş farklılıkları, bir eğitim programında bulunacak olan hedef- lerin neler olacağı, bir eğitsel etkinliğin hangi niteliklere sahip olması gerektiği, belirli bir görevi yerine getirecek kişinin hangi yeterliklere sahip olması gerektiği gibi konular üzerinde bir uzlaşı olmaması nedeniyle ortaya çıkabilir. Bu gibi görüş farklılıklarının olduğu ortamlarda uzlaşma sağlamanın gerektiği durumlarda Delphi adı verilen teknik, ortak bir nokta bulmak amacıyla kullanılır.

Delphi tekniği, özellikle kararların güçlü gruplar tarafından etkilenme olasılığının olduğu durumlarda kullanılmaktadır. Bir uzlaşma sağlama aracı olarak ifade edilen Delphi, bir problem durumuna ilişkin uzman görüşlerini sistematik bir şekilde elde eden bir tek- niktir (Şahin, 2001: 215-216). Delphi tekniği, tartışmaya açık olan konular üzerinde bir uzlaşma sağlamak amacıyla hazırlanan anketler aracılığıyla ve yüzyüze gerçekleştirilen geleneksel yaklaşımlara alternatif olarak kullanılmaktadır. Bu teknik, yüzyüze gerçekleştirilen komisyon veya kurul çalışmalarında çoğunluğun fikirlerinin açıkça baskın rol oynadığı ve azınlığın görüşlerini etkisi altına alarak veya elimine ederek, ikna ederek veya gönülsüz kabullenme gibi psikolojik faktörlerin etkisini en alt seviyeye indirgemesi gibi etkili yönleri nedeniyle eğitim araştırmalarında kullanılmaktadır. Delphi tekniği, bir problem durumuna ilişkin uzman görüşlerini sistematik bir şekilde elde eden geçerli ve güvenilir bir teknik olarak ifade edilmektedir. Bu tekniğin kullanılışlılığı uzman görüşlerinin birbirine zıt olduğu görüşlerden etkilenebileceği durumlarda oldukça artmaktadır. Delphi tekniğinin uygulanması sürecinde uzmanlara bireysel olarak uygulanan anketler bulunmaktadır. Yapılan her uygulamadan sonra elde edilen sonuçlar uzmanlara yeniden gönderilir. Bu süreç araştırmacı tarafından uzmanlar arasında uzlaşma sağlandığı düşünülene kadar devam eder (Şahin, 2001: 216).

I. Delphi’nin uygulaması için, öncelikle 2006 yılında uygulamaya giren Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı’nda bulunan alan derslerinin kur tanımları ve İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi Programı (2005) incelenmiştir. Sonrasında Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin alan yeterliklerini tanımlayan araştırmalara ulaşılmış ve ilgili olanların kapsamı ve içeriği analiz edilmiştir. Yapılan litetatür araştırması sonucunda

Sosyal Bilgiler ile ilgili temel disiplinler ve öğrenme alanına ait sınıflamalar dikkate alınarak (Minnesota Board of Teaching, 2007) I. Delphi Formu oluşturulmuştur (EK-1).

Araştırmacı tarafından oluşturulan ve Sosyal Bilgiler öğretim programının dokuz öğrenme alanını ve Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin bu alanlarla ilişkili olarak sahip olmaları gereken beceri ve değerleri belirlemeyi amaçlayan ve on adet açık uçlu sorudan oluşan “Sosyal Bilgiler Öğrenme Alanlarına İlişkin Öğretmen Yeterliği Geliştirme Formu”, araştırmacı tarafından üniversitelerin web sayfaları taranarak belirlenen ve Türkiye’nin çeşitli illerinde yer alan Eğitim Fakültelerinin Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalları’nda görev yapmakta olan 52 kişilik Sosyal Bilgiler eğitimi uzmanı grubuna formun geri dönüş oranı da düşünülerek e-posta yoluyla gönderilmiştir. Uzmanların tespit edilmesi, olasılıksız örneklem belirleme yöntemlerinden gelişigüzel örnekleme yoluyla gerçekleştirilmiştir. Gelişigüzel örnekleme, araştırma konusu için en uygun kişileri seçme işlemidir (Balcı, 2001). Uzman seçimi noktasında özellikle Türkiye’de Sosyal Bilgiler eğitimiyle ilgili önemli çalışmalar yapmış olanlar tercih edilmiştir. Uzmanlara gönderilen “Sosyal Bilgiler Öğrenme Alanlarına İlişkin Öğretmen Yeterliği Geliştirme Formu” (EK-1) içerisinde; araştırmanın amacı, yöntemi ve önemi ile ilgili özet açıklamalara yer verilmiştir. Ayrıca ikinci bir uygulama için görüşlerine tekrar ihtiyaç duyulacağı özellikle belirtilmiştir. Birinci Delphi aşaması olarak adlandırılan bu safhada, formun e-posta yoluyla araştırmacıya geri yollanması için yaklaşık 6 haftalık bir süre tanımlanmıştır. Bu süre sonucunda gönderilen formlara, 32 uzman görüşlerini ayrıntılı bir şekilde yazarak geri bildirim vermişlerdir. Diğer uzmanlar ise araştırmacının tüm hatırlatmalarına rağmen geri bildirim göndermemişlerdir. Birinci Delphi Formu uygulamasına katılan akademisyenlerin 5’i Prof.Dr., 5’i Doç.Dr., 15’i Yard.Doç.Dr., 4’ü Öğretim Görevlisi ve 3’ü Araştırma Görevlisi şeklinde dağılım göstermiştir. Akademisyenlerin tamamı Eğitim Fakülteleri’nin Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı’nda görev yapmaktadır.

Alınan anketler de ifade edilen geri bildirimler doğrultusunda, her bir öğrenme alanıyla ilgili görüşler maddeleştirilerek yaklaşık 500 maddeden oluşan bir madde havuzu oluşturulmuştur. Bu madde havuzuna, ABD’nin Minnesota Eyaletine ait Sosyal Bilgiler öğretmen standartlarından uygun olanlar çevrilerek eklenmiştir. Yine, araştırmacı tarafından yapılan analizler sonucunda Sosyal Bilgiler öğretmenlerinde öğrenme alanlarına ilişkin bulunması gereken yeterlikler listelenerek madde havuzu içerisine dahil edilmiştir. Araştırmacı, ortaya çıkan bu madde havuzu üzerinde çalışarak maddeleri 9 öğrenme

alanının yanı sıra “Öğrenme Alanlarına İlişkin Beceri ve Değer Yeterlikleri” şeklinde sınıflandırılmıştır. Ayrıca aynı ifadeleri tek bir madde haline getirerek, daha genel ifadeler oluşturmaya çalışmış ve madde sayısı indirgenmiştir. Bu kez akademisyen görüşleri nicel veriler şeklinde elde edilmiştir. Uzman görüşlerine dayalı olarak geliştirilen yeterlik maddelerine yedinci düzenlemeden sonra taksonomik sınıflandırmaya uygun olarak son şekli verilmiştir. I. Delphi formu sonucunda hazırlanan maddeler için uzman görüşleri alabilmek amacıyla 5’li likertten oluşan bir anket hazırlanmıştır (EK-2). Söz konusu ankette uzmanlardan maddeler ile ilgili görüşlerini “Oldukça uygun”, “Uygun”, “Orta düzeyde uygun”, “Uygun değil” ve “Hiç uygun değil” şeklinde belirtmeleri istenmiştir. Ayrıca hazırlanan formda akademisyenlere maddeler hakkındaki görüşlerini nedenleriyle ifade edebilecekleri ve eklemek istedikleri yeni maddeleri ekleyebilecekleri bir alan ayrılmıştır. II. Delphi anketi, e-posta yoluyla aynı 32 akademisyene tekrar gönderilmiş ve geri dönüş için daha önce verilenin yarısı kadar bir süre -3 hafta- tanınmıştır. Bu uygulama sonucunda, akademisyenlerden 28’i geri dönerek görüşlerini belirtmiş ancak 4 akademisyenden ise geri bildirim gelmemiştir. Elde edilen verilerin yeterli olduğu görülmüş ve 3. Delphi uygulamasına geçilmemiştir. Elde edilen sayısal veriler bir excel tablosuna aktarılarak her bir maddenin uzman görüşü geçerliklerinin ortaya konulması planlanmıştır. Maddeler daha sonra en fazla puan alandan en az puan alana doğru sıralanmıştır. Maddeler içerisinde en az puanı alan 3/1’i doğrudan elenmiştir. Geri kalan maddeler üzerinde ise uzmanların bildirdikleri görüşler doğrultusunda tekrar düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Bu işlemler sonunda oluşturulan “Sosyal Bilgiler Öğrenme Alanlarına İlişkin Öğretmen Yeterlikleri”, incelenmek üzere yeterlik alanında çalışmış ve ölçme- değerlendirme alanında uzman kişilere yollanarak görüşlerini bildirmeleri istenmiştir. Türkçe ve ölçme-değerlendirme uzmanlarının geri bildirimleri doğrultusunda bu listeye nihaî şekli verilmiştir (EK-3).