SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Soğuk Savaş sonrası dönemde ve özellikle 21. yüzyılda AB, oluşan yeni bölgesel ve küresel konjonktüre adapte olmak ve gerek dâhili gerekse de harici riskleri azaltmak adına kurumsal, politik ve ekonomik bir takım hamleler gerçekleştirmiştir. Maastricht Antlaşması ile getirilen o dönem itibariyle üç sütunlu yapıdan birisini ifade eden ODGP, Avrupa vatandaşlığı ve Euro’ya geçiş süreçleri ile MDA genişlemesi, Birlik için Anayasa girişimi ve Lizbon Antlaşması ile getirilen yenilikler bu bağlamda da değerlendirilebilmektedir.

Bir dış politika enstrümanı olarak Avrupa Komşuluk Politikası da bu değerlendirme altında ele alınabilecek başlıklardan birisini teşkil etmektedir. Çünkü beşinci genişleme sürecinin ardından sınırdaş olunan yeni coğrafyalar ve AB’nin yakın coğrafyasında yaşanan ve yaşanabilecek olan gelişmeler Birliği böylesi bir adımın atılmasına doğru itmiştir. Temelde Avrupalı değerlerin inşası, ekonomik istikrar ve refah, mülteciler özelinde ve geneldeki güvenlik perspektifi ile enerji güvenliği hususları, işbirliği alanları açısından önem arz eden başlıklar arasında yer almaktadır. AB de bu amaçlar kapsamında ifade edilen araçlar ile süreci inşa etme ve geliştirme hedefini taşımaktadır.

Avrupa Komşuluk Politikası’nda özellikle uygulanan yöntem, AB’nin MDA ülkelerine 1990’lı yılların ortasından başlayarak AB’ye üye olana kadar geçirdikleri üyelik öncesi süreçte uygulanan yöntemle neredeyse aynıdır (Oktay, 2015: 80). Yalnız en belirgin fark, bu sürecin sonunda bir üyeliğin gerçekleşme durumunun söz konusu olmamasıdır. Bu durumu en iyi açıklayan ifadelerden birisi Avrupa Komisyonu eski başkanı Romano Prodi’ye aittir:

“işbirliğinden/ortaklıktan çok, üyelikten az” (Smith, 2005: 763). Dolayısıyla denilebilir ki, Avrupa Birliği, bir taraftan Birliğe yeni üye kabulü sırasında aday ülkeyi Avrupa Birliği standartlarına yaklaştırmak amacıyla şartlar koşmakta, diğer taraftan ise aday olmayan ülkeler için oluşturduğu Avrupa Komşuluk Politikası ile bahsi edilen bölgelerde sahip olduğu normları sözü geçen politika ile yaymayı amaçlamaktadır (Kutlu ve Yeniceler, 2018: 1606).

AB lehine addedilebilecek bu perspektiflerin yanı sıra Avrupa Komşuluk Politikası’na dair eleştirilerden de bahsetmek gerekmektedir. Buna göre, politikaya yöneltilen eleştiri konularından birisi motivasyon ile ilgilidir. Zira AB’ye tam üyelik perspektifi olmadan Komşuluk Politikası anlaşmaları yapılan ülkelerin gerekli reformları gerçekleştirme hususunda yeterli motivasyona sahip olmayacakları düşünülmektedir (Ballı ve Pehlivan, 2013: 523). Bununla birlikte kurumsal eksikliklere dair eleştirilerin de yanı sıra 2008’deki Kafkasya olayları, Azerbaycan’da ömür boyu Cumhurbaşkanlığına geçilmesi, Ukrayna-Rusya, Belarus-Rusya gaz krizleri ve en önemlisi de Ukrayna ile AB arasında imzalanması düşünülen Ortaklık Anlaşması nedeniyle gelişen ve sonrasında Rusya’nın Kırım’ı ilhakına kadar ilerleyen gelişmeler AB’nin aleyhine addedilmektedir (Abbaslı, 2018: 27).

Bu eleştirilere karşın, böylesi bir özgün dış politika ile AB gerek bölgesel gerekse de küresel ölçekte varlığını ve normlarını devam ettirmek yönünde stratejik bir hamle gerçekleştirmiştir. Her ne kadar Avrupa Komşuluk Politikası’nın kapsadığı on altı ülkenin büyük bir kısmı ekonomik, politik ve sosyolojik açılardan sorunlu bölgeler

olarak nitelendirilebilirse de ve yine her ne kadar Birlik bu politika aracılığıyla öncelikle kendi çıkarlarını düşünüyor olsa da normatif güç tartışmaları bağlamında böylesi bir enstrümanın ve kullanılan araçların uluslararası politika açısından ortaya çıkardığı ve çıkarması muhtemel etkilerinin de göz ardı edilmemesi gerektiği düşünülmektedir.

KAYNAKÇA

Abbaslı, G. (2018). Avrupa Komşuluk Politikası Bağlamında Azerbaycan–Avrupa Birliği İlişkileri. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Avrupa Birliği ve Uluslararası Ekonomik İlişkiler Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Akdemir, E. (2014). Avrupa Birliği’nin Ukrayna Politikası: Eski Komşu mu, Yeni Aday mı?. Karadeniz Araştırmaları, Sayı. 41, ss. 61.75.

Alper, P. (2011). Avrupa Komşuluk Politikasının Ülkeler Bazında Değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Avrupa Birliği Anabilim Dalı, Avrupa Birliği Programı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.

Arman, M. N. (2011). Avrupa Komşuluk Politikasında Sorunlu Alanlar: İnsan Güvenliği ve Komşuluk İlişkisi. Uluslararası İlişkiler, Cilt. 8, Sayı. 31, ss. 45-68.

Aydın, E. S. (2012). European Neighbourhood Policy: The Case of Egypt, Jordan, Lebanon, Occupied Palestineand, Tunisia. The Journal of International Social Research, Volume. 5, Issue. 22, ss. 233-245.

Balkır, C. ve Soyaltın, D. (2018). Avrupalılaşma, Tarih, Kavram, Kuram ve Türkiye Uygulaması. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.

Ballı, E. ve Pehlivan, G. G. (2013). Avrupa Komşuluk Politikası’nın Ülkeler Üzerindeki Ekonomik Etkileri. International Conference on Eurasian Economies, ss. 518-523.

Erdoğan, M. M. (2011). Avrupa Birliği’nin Orta Asya Politikaları. Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Ankara, 2011.

European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations (2019). https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/neighb our hood/overview_en, (Erişim Tarihi: 03.09.2019)

Gawrich, A., Melnykovska, I., Schweickert, R. (2009). Neighbourhood Europeanization through ENP: The Case of Ukraine. KFG Working Paper Series, No. 3, Berlin.

Haukkala, H. (2008). The European Union as a Regional Normative Hegemon: The Case of European Neighbourhood Policy. Europe-Asia Studies, Vol. 60, No. 9, ss. 1601-1622.

Kahraman, S. (2008). Avrupa Birliği’nin Yeni Komşuluk Politikası. Avrupa Birliği’nin Güncel Sorunları ve Gelişmeler, (ed.) Belgin, A., Kahraman, S., Baykan, S., Seçkin Yayıncılık, Ankara, ss. 451-478.

Kahraman, S. (2005). The European Neighbourhood Policy: The European Union’s New Engagement Towards Wider Europe. Perceptions, ss. 1-28.

Kutlu, A. G. ve Yeniceler, Z. S. (2018). Normatif Bir Güç Olarak Avrupa Birliği. Social Sciences Studies Journal, Vol. 4, Issue. 18, ss. 1605-1610.

Kutlu, E. (2015). Avrupa Komşuluk Politikası Ekseninde Avrupa Birliği’nin Doğu Komşularına Yönelik Politikaları. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Avrupa Birliği Anabilim

Dalı, Avrupa Birliği Programı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.

Lippert, B. (2008). European Neighbourhood Policy: Many Reservations-Some Progress-Uncertain Prospects. International Policy Analysis, Berlin.

Oktay, E. G. (2015). Avrupa Komşuluk Politikası ve Azerbaycan: Eleştirel Bir Değerlendirme. Bilig, Sayı. 75, ss. 75-102.

Özgündüz, S. (2012). Bir Normatif Güç Uygulaması Olarak Avrupa Komşuluk Politikası: Güney Kafkasya Ülkeleri Örneği. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Pristaş, A. I. (2019). The Role of European Neighborhood Policy in

the Europeanization Process Case of Ukraine. https://www. europe-richie.org/files/858ae85e4e28d71ab0aaae12fe0b4a49/ PRISTAS_Alina.pdf, (Erişim Tarihi: 02.09.2019)

Samur, H. (2009). Avrupa Komşuluk Politikası ve Amaçları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 8, Sayı. 27, ss. 18-35. Sasse, G. (2008). The European Neighbourhood Policy:

Conditionality Revisited for the EU’s Eastern Neighbours. Europe-Asia Studies, Vol. 60, No. 2, ss. 295-316.

Smith, K. E. (2005). The Outsiders: The European Neighbourhood Policy. International Affairs, Vol. 81, No. 4, ss. 757-773.

Sönmez, A. S. (2010). Avrupa Birliği’nin Komşu Bölgelere Yönelik Siyasal Açılımı: Avrupa Komşuluk Politikası. Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt. 7, Sayı. 14, ss. 113-122.

Ünal, M. C. (2017). ‘Arap Baharı’ Sonrası Avrupa Komşuluk Politikasının Geleceği. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt. 16, No. 2, ss. 141-170.

BÖLÜM 5: