Tarih öncesi çağlarda insanın en temel ihtiyaçlarından barınma sorununu çözmek için yapılan ilk barınaklardan günümüze kadar geçen zaman diliminde konut ve konut kavramı insanla beraber değişmeye, gelişmeye devam etmektedir. İlk başlarda sadece insanın barınma ihtiyacını karşılamak için inşa edilen konutların, zaman içinde tek işlevli özelliğini bırakarak, birçok işleve yanıt verecek duruma geldiği görülmektedir. Konutta değişim çoğu zaman yeni teknolojiler, ekonomik durum, doğal şartlar nedeniyle farklılaşan ihtiyaç ve isteklerin oluşması sonucunda meydana gelmekte, dünden bugüne kullanıcıya ait istek ve ihtiyaçlar doğrultusunda değişerek varlığını sürdürmektedir. Bunun yanı sıra Türk aile yapısı zamana bağlı olarak değişmekte, eylemler ve yaşam biçimleri geçmiş zamanlara göre farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar ailenin tüm hayatını geçirdiği konutlarına da yansımaktadır. Genel olarak bakıldığında konutlardaki değişimlerin ana kaynağının her zaman insan ihtiyaçları olduğu görülmektedir.
Sanayinin gelişmesiyle ve nüfusun artmasıyla doğal olarak konut sorunu ortaya çıkmış, buna bağlı olarak da konut ihtiyacı artmıştır. Bu ihtiyacı karşılamak için bulunan en etkili çözüm, toplu konut üretimi olmaktadır. Toplu konut üretiminin 20.yy da hızla yaygınlaşıp gelişerek, 21.yy da üst seviyelere ulaştığı dikkat çekmektedir.
Tez çalışmasının sonuç bölümünde Edirne‟de 1980-2015 yılları arasında inşa edilen uygulamalardan seçilen örnekler, çeşitli yönleriyle incelenerek günümüzde gelinen son durumun gerek olumlu gerekse olumsuz sonuçları üzerine bir değerlendirme yapılacaktır. Oluşan olumsuz sonuçların nasıl giderilebileceği ve gelecekte inşa edilecek olan toplu konut uygulamalarında, önem verilmesi gereken
143
hususlar konusunda önerilerde bulunulmaya çalışılacaktır. Bu noktadan hareketle; Edirne kentinde 1980-2015 yıları arasında üretilen toplu konutların gelişiminin ve değişiminin günümüzde yarattığı olumlu sonuçlar şu şekilde özetlenebilir:
Toplu konutlar çok sayıda konutun elde edilmesine olanak sağladıkları için, konut ihtiyacının çözümünde en etkili yöntem olmaktadır. Teknolojik gelişmelerin ve endüstrileşmiş yapım sistemlerinin sayesinde, daha kısa sürede, daha hızlı, daha ekonomik ve daha çok sayıda konut üretiminin gerçekleşmesi sağlanmaktadır. Bu durum sonucunda, konut olgusu bireysellikten çıkmakta, belirli toplulukların bir arada yaşadığı konut gruplarına dönüşmektedir. Bu durum Edirne kentinde de izlenmekte, özellikle 1980 yılından itibaren kooperatifler ve yap-sat yoluyla konut üretiminin hızla kentte gelişim gösterdiği görülmektedir.
Toplu konutların üretimiyle özellikle dar gelirli aileler kooperatifler aracılığıyla bankaların sunduğu kredi imkanları sayesinde konut sahibi olabilmektedir.
Teknolojinin gelişmesiyle beraber, konutlarda kullanılan teknik donatılar da artmakta ve bu sayede insanlar daha konforlu bir yaşam biçimine sahip olmaktadır. Ayrıca yapı malzemeleri de değişim ve gelişim göstermekte, ısı yalıtımından ses yalıtımına kadar, birçok özellikleri olan malzemelerin kullanıldığı toplu konutlar üretilmektedir. Yapıların cephelerinde de değişik yapı malzemelerinin yer alması, cepheleri zenginleştirmekte ve görsellik katmaktadır.
Edirne‟de toplu konut uygulamalarının kent merkezine yakın bölgelerde genellikle yüksek apartman blokları, kent dışında ise kapalı siteler şeklinde inşa edildiği görülmektedir. Çalışmada kent dışında inşa edilen toplu konut uygulamalarına örnek olarak Avrupa Kent konut kooperatifi ele alınmaktadır. Yapıldıkları zamanda, pek çok yönden yetersiz oldukları, gerekli alt yapıya sahip olmadıkları ve ulaşım zorlukları gibi sebeplerden dolayı bu konutlarda çok fazla sayıda ikamet eden aile olmamıştır. Günümüze gelindiğinde ise, yerleşimdeki doğal gaz, altyapı ve ulaşım imkânları sayesinde, konut kullanıcılarının sayısında artış görülmektedir. Genellikle orta ve üst gelir grubu ailelerin, şehrin merkezinden uzakta doğayla iç içe bir ortamda yaşamayı tercih ettikleri bu konutlar, günümüzde kullanıcılar tarafından biçimsel ve fonksiyonel değişime uğratılarak kullanılmaktadır. Özellikle çocuklu ailelerin Avrupa Kent konutlarını tercih etmelerinin başında, sosyal imkânlar ve güvenlik gelmektedir. Çocuklarının kapalı bir site içinde güvenli
144
ve korunaklı bir biçimde yaşamaları, ailelerin bu konutları seçmelerinin nedenleri arasında olmaktadır. Ayrıca site içerisinde bulunan yapay gölet, kafe, yüzme havuzu gibi sosyal mekânlar sayesinde burada ikamet eden aileler sosyal ilişkiler kurabilmektedir.
Edirne‟de toplu konutların günümüzdeki değişimlerinin, yukarıda sayılan olumlu sonuçlarının yanında, olumsuz sonuçlarını da görmek mümkündür. Buna göre bu sonuçlar şu şekilde özetlenebilir:
Edirne‟de 1980 de inşa edilmiş ilk toplu konut örneği olan Binevler konut yapı kooperatifinden günümüzde inşa edilmiş toplu konut örneği olan Trak Home apartmanına kadar gelinen sürece bakıldığında toplu konutların kat adetlerinin ve dolayısıyla bina yüksekliklerinin arttığı görülmektedir. Tezin 5. Bölümünde bu artışın sebepleri detaylı olarak incelenmiştir. Yüksek bloklardan oluşan konut grupları, kent siluetini olumsuz etkilediği gibi insanların doğadan kopuk yüksek beton bloklar içinde yaşamını sürdürmesine neden olmaktadır. Ayrıca bu toplu konut örneklerinin açık alan düzenlemelerinin, çok yetersiz olduğu ve bu konutların çevre düzenlemelerine önem verilmediği dikkat çekmektedir.
Kullanıcıların istek ve ihtiyaçlarının ekonomik sosyal ve teknolojik sebeplerden dolayı zamanla değişmesi onların yaşadıkları konutların büyüklüğüne ve mekân sayısına da etki etmiştir. Kullanıcıların eylemleri arttığı için, daha büyük konutlarda yaşama istekleri de artmıştır. Edirne‟de konutları kendilerine küçük gelen aileler, daha büyük konutlara geçme imkânları yoksa genel olarak örneklerden anlaşıldığı üzere balkonlarını camekânlarla kapatıp oda şekline çevirmeye, depo amaçlı kullanmaya veya bir mekânın uzantısı haline getirerek o mekânı büyütmeye çalışmaktadır. Kullanıcıların konutlarında ek mekânlar oluşturmalarını sağlayan kendilerince buldukları bu yöntem onlar için her ne kadar çözüm olsa da cephelerde düzensiz ve çirkin bir görünüm oluşturarak görüntü kirliliği yaratmaktadır.
Konut tasarımında kullanıcının o konuttan beklentileri ve istekleri temel unsurdur. Edirne‟de uygulanmış toplu konut örneklerinde kullanıcı ile tasarımcının arasındaki iletişimin yetersizliğinden, planlama aşamasında kullanıcının hiçbir rolü olmadığından ve isteklerinin göz ardı edilmesinden dolayı çoğu konut sahiplerinin konutlarından memnun olmadıkları görülmektedir. Bu yüzden kullanıcılar kendi isteklerine göre konutlarının iç mekân kurgusunu değiştirme eğiliminde olmaktadır.
145
Aynı zamanda Türk evinde planlama aşamasında önem verilen bölgesel koşullar coğrafi şartlar gibi önemli kriterlere de günümüzde dikkat edilmediği görülmektedir.
1980 sonrası dönemde Edirne‟de konuta bakış açısı değişmiş, revaçta olan bölgeler ve semtler oluşunca insanlar buralarda ikamet etmek istemişlerdir. Bu da artık konutun barınma-korunma-yaşama ögesi olmaktan çıktığını bir statü, zenginlik göstergesi, yatırım aracı olarak biçimlendiğini göstermektedir. Bu tür yapı bloklarında komşuluk ilişkileri ve sosyal ilişkilerin de zayıfladığı görülmektedir.
Özellikle son yıllarda bekârlar ve öğrenciler tarafından talep gören 1+0,1+1,2+1 plan şemalı dairelerin oluşturduğu toplu konutlar Edirne kentinde de çok fazla sayıda inşa edilmektedir. Bu tip konutlarda, servis mekânları yaşama mekânlarıyla bütünleşerek çok katlı düzen içinde minimum alan kullanımı sağlanmaktadır. Bu çözümler kültürümüzün bir parçası olan ve yıllardır süregelen konutta yaşama yatma bölümlerinin ayrılması ilkesini göz ardı etmektedir. Birbirinden ayrı düşünülmesi gereken bölümler iç içe girmekte, mahremiyetten uzak yeni iç mekân kurguları ortaya çıkmaktadır. Önceki dönemlerde konutta hane halkının mahremiyeti önemli bir tasarım ilkesiyken son dönem bu tip konutlarda bu değerler önemini kaybetmektedir.
Toplu konutların zaman içerisinde birçok özellikleri değişmesine rağmen Edirne‟de birbirine çok benzeyen, monotonluktan kurtulamayan toplu konut örneklerine rastlamak mümkündür. Bunun sonucunda da aileler birbirinin aynı görünümde sıkıcı yüksek beton blokların içinde yaşamlarını sürdürmek zorunda kalmaktadır.
Yapılan değerlendirmelerden de anlaşıldığı üzere, Edirne‟de toplu konutun 1980-2015 yılları arasındaki süreçte pek çok yönden değişim ve gelişim gösterdiği görülmektedir. Bu değişimin kent adına birçok olumsuz sonuçları olduğu dikkat çekmektedir. Bu sonuçları ortadan kaldırmak mümkün değilse de en aza indirgemek alınacak önlemler ile sağlanabilecektir. Bu noktadan hareketle tez çalışmasında yapılan incelemeler sonucunda alınabilecek önlemlere dair öneriler şunlardır:
Edirne‟de uygulanan toplu konut örneklerinde konutların dış mekân düzenlemelerine önem verilmediği görülmektedir. Oysaki insan sadece yaşadığı konutla değil konutun çevresiyle ve çevresiyle kurduğu ilişkiyle bir bütündür. Konut dışı açık alanların çöplük kalorifer atıklarının boşaltım yeri olarak kullanılmaktan çıkartılıp, insan ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik peyzaj düzenlemelerinin (yeşil
146
alan, spor alanı, çocuk oyun alanı vs.) yapılması gerekmektedir. Bunun için bu düzenlemeler ile ilgili standartlar geliştirilmeli, konutların peyzaj projelerinin hazırlanması zorunlu hale getirilmelidir. Hatta peyzaj projesi olmayan uygulamalara iskân izni verilmemelidir. Projesi olan uygulamalar da yapım aşamasında denetlenmelidir. Kullanıcılara da bu konuda bilinçli olmak çevrelerine sahip çıkmak düşmektedir. Çünkü iyi tasarlanmış bir konut, kullanıcılara nasıl konfor, huzur, güven ve rahatlık sunuyorsa iyi tasarlanmış bir çevre de kullanıcılarının yaşam kalitesini artıracaktır.
Kullanıcının yaşam biçimi, gelir düzeyi, kültürel yapısı konuttan beklentisi, ihtiyaçları konutun tasarımını etkileyen en önemli faktörler arasındadır ve asla göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle tasarım aşamasında bireysel çözümler üretilemese de, kullanıcının özellikleri dikkate alınarak, standart çözüm yolları bulunmalıdır. İç mekân kurgusu; kullanıcıların rahatı, konforu, sosyal ve fiziksel ihtiyaçları ön planda tutularak düzenlenmelidir.
Ayrıca yeni tasarımlar yapılırken, geçmişteki uygulamalar değerlendirilmeli, onlarda bulunan eksik ve hatalı yaklaşımlardan ders çıkartılarak, yeni uygulamalarda bunlara yer verilmemelidir. Böylece insanların yaşadıkları konutun performansından memnun kalması sağlanacaktır.
Tasarımda mekânlar esnek kullanıma imkân verecek şekilde tasarlanmalıdır. Konutun kullanıcıların tüm isteklerine cevap verebilmesi için, esnek olması gerekmektedir. Böylelikle konuta ait tüm mekânlar istenildiğinde değişebilecek kullanıcının isteklerine ve yaşam biçimine göre değiştirilebilecektir. Bu sayede kullanıcılar tasarımcının oluşturduğu hazır yaşam kalıplarına göre değil, yaşamaktan keyif alacağı ve içerisinde huzur bulacağı konutlarda yaşayabileceklerdir.
147
KAYNAKLAR
[1] Doğan Hasol, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yem Yayınları, İstanbul, 11. Baskı, S:269, 1995
[2] Neslihan Çağlayan, Kooperatifçilik Yoluyla Konut Üretiminin Konya Örneğinde İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2010
[3] Hande Suher, Çeşitli Yönleri İle Toplu Konut, Tokyad, S:7, 1989
[4] Ülkü Yüksel, Ekolojik Planlama Ve Toplu Konut, Gazi Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, Ankara, 2009
[5] DİE, Bina Sayımı 2000, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2000
[6] T.C. Başbakanlık Konut Müsteşarlığı, 2000-2010 Türkiye Konut Araştırması, www.konut.gov.tr., Ankara, 2004
[7] Rüveyda Kömürlü, Ülkemizde Toplu Konut Üretimine Yönelik Kaynak Oluşturma Model Yaklaşımları, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul, 2006
[8] Şengül Öymen Gür, Konut Sorunu Ders Notları, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Yayını, Trabzon, 1992
[9] Sevin Aksoylu, Türkiye’de Konut Sorunu Ve Toplu Konut Uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul, 1983 [10] http://www.posta.com.tr [11] http://www. gizliilimler.tr.gg [12] http://www.denkbilgi.com [13] http://www.uzmanca.net [14] http://www.bilgilersitesi.com
[15] http://www.bugday.org, Barınmanın Kısa Tarihi, 2004
[16] T.Y.S. Raporu, Yapı, Mimarlık Kültür ve Sanat Dergisi Eki, Yem, İstanbul, S:35, 2003
[17] Ertan Özkan, Türkiye’de Konut Sorunu ve Ekonomik Sınırlamalar İçinde Konut Üretimini Finanslama Olanakları, Basılmamış Doçentlik Tezi,
148
Karadeniz Teknik Üniversitesi, İnşaat ve Mimarlık Fakültesi, Trabzon, S:19,20,142,143,146,150,151, 1981
[18] Gülçin Pulat, Dar Gelirli Kentlilerin Konut Sorunu Ve Soruna Sosyal İçerikli Mekânsal Çözüm Arayışları, Batıkent Konut Üretim Yapı Kooperatifleri Birliği Yayını, Ankara, S:70, 1992
[19] TÜİK, Ekonomik Ve Sosyal Göstergeler, Türkiye Geneli, Ankara
[20] Sennur Akansel, Toplu Konut Olgusuna Genel Bir Bakış, Trakya Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Yayını, Edirne, 1994
[21] Semra Mutluay, Türkiye Konut Piyasasının Analizi ve Alternatif Konut Finansman Modelleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, S:14-15, 1992 [22] Cevat Geray, Şehircilik Sorunları, Uygulama ve Politikası, Ankara
Üniversitesi, Ankara, 1978
[23] Ahmet Köksal, Kooperatiflerce Yürütülen Konut Üretiminde Nakit Planlaması, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul, S:17, 1993
[24] Mehmet Adam, Toplu Konut Sanayii ve Az Gelişmişlik, Mimarlık Dergisi, Sayı 11, Ankara, S:27, 1988
[25] İhsan Bilgin, Yapı Üretiminde Ürün-Süreç İlişkisi, Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları, No: 294, İstanbul, S:19, 1994
[26] Türkkent, 21.İlkbahar Semineri, H. Mehmet Aksoy Konuşma Metni, www.turkkent.coop, İstanbul, 2004
[27] Atilla Ocak, Türk Konut Sektöründe Maliyet-Etkinlik Analizi:Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Yerel Yönetim Konut Yapı Kooperatifi Ve Özel Kesimde Karşılaştırmalı Bir Analiz, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006
[28] Yasemin Sayar, Küreselleşme Sürecinde Konut Alanlarının Oluşumu Ve Kentsel Mekâna Etkileri: İzmir-Çiğli Örneği, Mimarlık Dergisi, Ankara, Sayı:319, 2004
[29] Ayla Atasoy, Mete Ünügür, Türkiye’de Konut İhtiyacının Karşılanmasında Uygulanan Yaklaşımların Değerlendirilmesi, Mimari Planlama Ve Tasarım Araştırma Merkezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul, S:1,20, 1983
149
[31] Erhan Karaesmen, Yapımda Rasyonelleşme, Yapı Dergisi, Sayı: 53, İstanbul, 1984
[32] Bozok Özerdim, Konutlar ve Konut Tasarımına Giriş, Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Yayınları, İzmir, 1991
[33] John F.C. Turner, Konutun Alternatif Bir Yaşam Biçimindeki Rolü, Konut ve Gelişme, Çeviren: Ruşen Keleş, Ankara, 1987
[34] Kürşad Erata, Toplu Konutlarda Kullanıcı İsteklerine Sistematize Eden Bir Tasarım Rehberi, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne, 1998
[35] Ercan Er, Toplu Konut Alanında Türkiye Koşullarına Uygun Teknoloji Sorunu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul, S:4-5-6, 1989
[36] Almula Köksal, Türkiye’de Konut Üretimini Yönlendiren Kurumsal Düzenlemelerin Gelişimi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul, S:7, 1994
[37] Erol Tümertekin, Kır-Kent Dengesi ve Göç, Haz. M . Çubuk, Türkiye'de Kentleşme Süreci ve Kırsal Alan Sorunları Kolokyumu, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul, S:55, 1985
[38] Yunus Günindi, Songül Yaşa Giren, Aile Kavramının Değişim Süreci Ve Okul Öncesi Dönemde Ailenin Önemi, Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Konya, Sayı 31, Sayfa 349-361, 2011
[39] Glenn H. Beyer, Gelişmekte Olan Ülkelerde Mesken, İmar Ve İskan Bakanlığı Mesken Genel Müdürlüğü, Ankara, S:12, 1969
[40] Hakkı Önel, Yapı Üretimi-Yapı Yönetimi ve Ekonomisi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul, S:35, 1987
[41] Kemal Kartal, Kentleşme Sürecinde Toplumsal Değişme Odağı Olarak Ankara, Kentsel Bütünleşme Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı Yayını, No:4, Ankara, S:123-163, 1982
[42] Emre Madran, Nimet Özgönül, Kültürel Ve Doğal Değerlerin Korunması, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara, 2005
[43] Zeynep Ahunbay, Tarihi Çevre Koruma Ve Restorasyon, Yapı Yayınları, 3.Baskı, İstanbul, 2004
150
[44] İntes, Türkiye İnşaat Raporu, Türkiye İnşaat Sanayicileri İşveren Sendikası, Ankara, 2002
[45] DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 2000
[46] İlhan Tekeli, Türkiye’de Yaşamda ve Yazında Konut Sorununun Gelişimi, Konut Araştırmaları Dizisi 2, ODTÜ Basım İşliği, Ankara, 1996
[47] TMMOB, Kaçak Yapılaşma İle İlgili Süreçler, Sorunlar, Çözüm Önerileri Değerlendirme Raporu, TMMOB Kentleşme ve Yerel Yönetimler Çalışma Grubu, İstanbul, 2004
[48] İhsan Bilgin, Modern Bir Yerleş(Tir)Me Biçimi Olarak Toplu Konut, v3.arkitera.com, 2002
[49] Sumru Kaya, Marmara Depremi Sonrası Konut Üretimi Organizasyonu Ve Kocaeli Örneği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2001
[50] Uğur Tanyeli, Metin Sözen, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005
[51] Mete Tapan, Prefabrike Elemanlarla Yapımda Esneklik ve Değişkenlik Sorunu, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayın Bülteni, İstanbul, 1972
[52] Aliye Pekin Çelik, Yirmilerde Toplu Konut Hareketlerine Bir Bakış, Mimarlık Dergisi Sayı: 3, Ankara, 1978
[53] Yurdanur Dülgeroğlu-Yüksel, Semra Aydınlı, Gülçin Pulat, Zerrin Yılmaz, Mustafa Özgünler, Toplu Konutlarda Nitelik Sorunu Cilt:1-2, T.C Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, Konut Araştırmaları Dizisi 4, Ankara, 1996 [54] Burak Hesapçıoğlu, Toplu Konutlarda Kullanıcı İhtiyaçlarına Bağlı Planlama
ve Tasarımı Etkileyen Faktörler, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne, 2010
[55] Murat Soygeniş, Ondokuzuncu Yüzyılda İstanbul Evinin Mekânsal Değişimi ve Nedenlerinin Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1995
[56] Doğan Tekeli, Sami Sisa, Modernleşme, Modernizm ve Konut, Arredamento Mimarlık Dergisi, İstanbul, Sayı:108, 1998
[57] http://www.spiegel.de/einestages/
151
[59] Hüseyin Tortop, Toplu Konut Planlamasında Esneklik Sorununa Ön Üretim Doğrultusunda Bir Yaklaşım Araştırması, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2001
[60] Seden Süataç, Yirminci Yüzyıl Toplu Konut Örneklerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul, 2006 [61] http://www.conservationtech.com
[62] Elif Kalander, Konut Tipleri Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1996
[63] Stefan Muthesius, İngiliz Toplu Konutunun Görünümleri, Türkiye'de Son On Yılda Toplu Konut Uygulamaları Sempozyumu, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Eğitim ve Kültür Derneği Yayınları, İstanbul, 1992
[64] İhsan Bilgin, Mehmet Karaören, Türkiye'de Son On Yılda Toplu Konut Uygulamaları Sempozyumu, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Eğitim ve Kültür Derneği Yayınları, İstanbul, 1992
[65] http://www.northwich.wordpress.com
[66] Gerhard Fehl, Almanya'da Dar Gelirliler İçin Konut Üretimi, Türkiye'de Son On Yılda Toplu Konut Uygulamaları Sempozyumu, Çeviren: İhsan Bilgin, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Eğitim Ve Kültür Derneği Yayınları, İstanbul, 1992
[67] www.tu-cottbus.de
[68] http://www.earth.google.com
[69] http://www.kommunalka.colgate.edu
[70] Pascal Smets, Belçika'da Sosyal Konutun Tarihi, Türkiye'de Son On Yılda Toplu Konut Uygulamaları Sempozyumu, Çeviren: Mehmet Karaören, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Eğitim ve Kültür Derneği Yayınları, İstanbul, 1992
[71] Şevket Pamuk, Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi 1820-1913, Yurt Yayınları, Ankara, 1984
[72] Donald Quataert, Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş 1881-1908, Çeviren: Sabri Tekay, Yurt Yayınları, Ankara, 1987
[73] İhsan Bilgin, Konut Üretiminin Karşılaştırmalı Analizi, Yümfed Yayınları, İstanbul, S:9-28, 40, 50-52, 62-71, 77, 80, 88-120, 1992
152
[75] Afife Batur, Atilla Yücel, Nur Fersan, İstanbul’da Ondokuzuncu Yüzyıl Sıra Evleri “Koruma Ve Yeniden Kullanım İçin Bir Monografik Araştırma, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, Ankara, Cilt:5, Sayı:2, 1979
[76] Serim Denel, Batılılaşma Sürecinde İstanbul'da Tasarım ve Dış Mekânlarda Değişim Ve Nedenleri, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982
[77] Üstün Alsaç, Türk Kent Düzenlemesi ve Konut Mimarlığı, İletişim Yayınları, İstanbul, S:47-65, 93-100, 1993
[78] http://www.arkitera.com [79] http://www.archnet.org
[80] http://www.mimarlikmuzesi.org
[81] İlhan Tekeli, Yiğit Gülöksüz, Kentleşme Kentlileşme ve Türkiye Deneyimi, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:5, İletişim Yayınları, İstanbul, S:1223-1238, 1983
[82] İlhan Tekeli, Selim İlkin, Bahçelievler’in Öyküsü: Bir Batı Kurumunun Yeniden Yorumlanması, Kent-Kop Yayınları, Ankara, S: 61, 64, 122, 131, 132, 1984
[83] Ruşen Keleş, Türkiye’de Konut Kooperatifleri Sosyal Araştırmalar-1, Gürsoy Basımevi, Ankara, S:27-37, 1967
[84] Tansı Şenyapılı, Ankara Kenti’nde Gecekondu Gelişimi 1923-1960, Batıkent Konut Üretim Yapı Kooperatifler Yayınevi, Ankara, S:61-63, 94, 1985
[85] Suha Özkan, Renata Holod, Ahmet Evin, Ulusal Bir İfade Bulmak: Birinci Ulusal Üslup, Modern Türk Mimarlığı, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara, S:55-68, 2007
[86] İnci Aslanoğlu, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı: 1923-1938, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara, S:41, 54, 73, 79-81, 89, 90, 2001
[87] Suha Özkan, Renata Holod, Ahmet Evin, Yeni Vatandaşların Barındırılması: Konut Politikaları ve Toplu Konut, Modern Türk Mimarlığı, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara, S.159-181, 2007
[88] http://www.mimdap.org
[89] İlhan Tekeli, Türkiye’de Kent Planlamasının Tarihsel Kökleri, Türkiye‟de İmar Planlaması, Odtü Yayınları, Ankara, S:8-112, 1980
153
[90] Sümerbank İnşaat Fen Heyeti, Sümerbank Amele Evleri ve Mahalleleri, Arkitekt, İstanbul, S:1-2:9-13, 1944
[91] Orhan Alsaç, Saracoğlu Mahallesi, Mimarlık Dergisi, Ankara, 1945/6 S:16-21, 1945
[92] Afife Batur, Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Mimarlığı, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:5, İletişim Yayınları, İstanbul, S:1380-1420, 1993 [93] Cevat Geray, Ruşen Keleş, Fehmi Yavuz, Can Hamamcı, Şehircilik,
Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:9, İletişim Yayınları, İstanbul, S:2358-2374, 1983
[94] Çağlar Keyder, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayıncılık, İstanbul, 1993
[95] Ruşen Keleş, Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi, Ankara, S:510-551, 2006 [96] Ruşen Keleş, Nüfus, Kentleşme, Konut ve Konut Kooperatifleri, Konut 81,