Günümüzde bütçe açıkları ve cari açıklar arasında bir etkileşimin varlığı gerek teorik olarak gerekse uygulama açısından bir çok ekonomiyi yakından ilgilendiren bir sorun niteliğindedir. İkiz açıklar görüşü hipotezi ile ifade edilen bu nedensellik ile ilgili bir çok araştırmanın yapıldığı, ancak aralarında bir görüş birliğinin sağlanamadığı dikkati çekmektedir. Günümüze kadar yapılmış olan çalışmalar arasında bütçe açıklarının cari işlem açıkları üzerinde herhangi bir etkiye sahip olup olmadığı tartışması devam etmektedir. Teorik olarak bütçe açıkları ve cari işlemler açığı arasında bir ilişkinin varlığını kabul eden araştırmaların yanı sıra, uygulamada hiçbir ilişkinin bulunamadığı araştırmalara da rastlanmaktadır. Kuşkusuz çalışmalar; uygulamanın yapıldığı ülkeye, modelde kullanılan değişkenlere, kullanılan modele ve incelenen dönemlere göre farklılık arz edebilmektedir.
Bu çalışmada da, bütçe açığıyla cari işlemler açığı arasındaki ilişki Türkiye ekonomisi açısından incelenmeye çalışılmıştır. İncelemede bütçe dengesinin cari işlemler dengesi üzerinde bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiş, bu açıdan bulgular, Ricadocu görüşle uyuşmayıp geleneksel teoriyi desteklemiştir. Bu durum ikiz açık hipotezinin Türkiye ekonomisi için geçerli olduğu sonucunu ortaya koymuştur.
Bu çalışmada Latif-Zaran ve Docosto (1990), Anouruo (1998), Darrat (1998), Islam (1998), Khalid ve Guan (1999), Alkswani (2000), Vyshnyak (2000), Kulkarni (2001), Ata ve Yücel (2003), Ghebreselassie ve Burger (2003)’in çalışmalarında kullandıkları metot kullanılmıştır. 1984-2017 döneminin yıllık bulgularıyla Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) birim kök testi yapılmış ve Granger Nedensellik Testi kullanılarak bütçe açığı ile cari işlem açıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada nedensellik ilişkisinin bütçe açıklarından dış ticaret açıklarına doğru olduğu tespit edilmiştir.
İkiz açık hipotezinin bir ekonomi için kabul edilmesinin ardından beraberinde bazı önemli sonuçlar da meydana gelmektedir. Öncelikle cari işlemler açığında yaşanan bir azalma sırasında mali ayarlamaların da yapılması gerekmektedir. Cari işlemler açığının kapatılması için bütçe açığında azaltılması önem arzetmektedir. Ayrıca
cari işlemler açığında azalmanın meydana gelmesiyle ulusal tasarruflarda bir yükselme yaşanması, bu tasarrufların da güçlü bir finansal sektörün gelişmesini sağlaması kaçınılmazdır.
Bu çalışmanın ortaya çıkardığı en önemli sonuç, nedenselliğin iç dengeden dış dengeye doğru gerçekleştiği, Türk ekonomisindeki başlıca problemin iç dengesizliklerden meydana geldiği yönündedir. Bu sebeple ekonomik istikrar programlarında öncelikle iç dengenin sağlanması gerekmektedir. İç dengede yaşanan bir gelişme, dış dengeyi de olumlu yönde etkileyecektir. Bununla beraber iç dengede kontrolün sağlanması nedensellik bağından dolayı ister istemez dış dengeyi de kontrol edecektir.
İkiz açık hipotezine göre, bütçe açığı değişkenini temsil eden maliye politikası cari işlemler açığını gidermede iktisat politikasının önemli ve etkili bir aracı olmaktadır. Bu nedenle bütçe açıkları giderilmeden cari işlemler açığının giderilmesinin zor olacağı sonucuna ulaşılmaktadır.
Bütçe açıklarının giderilmesinde mali disiplin anlayışının devre dışı bırakılmadan bir taraftan vergi gelirlerini yükselten, diğer taraftan da kamu harcamalarını azaltan tedbirlere ihtiyaç duyulmaktadır. Kamu gelirlerini yükseltmek için kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınması, üretimin teşvik edilmesi için vergi oranlarının yeniden düzenlenmesi, vergi denetimi ve cezaların yükseltilmesi, iade ve istisnaların düşürülmesi, kamu kesimindeki ücret dengesizliklerinin giderilmesi önem arzetmektedir. Kamu harcamalarının düşürülmesinde izlenecek politikalar ise; savurganlık ve yolsuzlukların engellenmesi, fiyat mekanizmasının bozulmasına yol açan mali yardım ve sübvansiyonların azaltılması, saydamlık ve denetimin arttırılması şeklindedir. Türkiye’de bütçe açıklarının uzun yıllar boyunca çok yüksek olmasında; devlet gelirlerindeki istikrarsızlık, kaynak dağılımının bozukluğu, özel yatırımların yetersizliği ve aşırı harcama baskısı gibi faktörler etkili olmuştur.
Öte yandan iç dengenin sağlanmasında bütçe açıkları önemli role sahipken dış dengenin sağlanmasında da cari açıklar önem taşımaktadır. Gelirlerin harcamalardan az olması bütçe açıklarını meydana getirmekte, sosyal ihtiyaçların artması sonucunda kamu harcamaları artmakta, kamu gelirleri aynı hızla
arttırılamadığı sürece bütçe açıkları ortaya çıkmaktadır. Dış âlem gelirlerinin, dış alem giderlerinin altında kalmasıyla da cari açıklar oluşmaktadır. Cari açığın meydana gelmesinde ithal mallara olan talep esnekliği, ihracatın yetersiz olması, dış borç stokundaki yükselmeler gibi faktörler önem arzetmektedir. Bu kapsamda hem bütçe açığının hem de cari açığın meydana gelmesinde en önemli etken dış borçlanma etkenidir. Türkiyede genelde bütçe açıklarının finansmanında dış borçlanma yolu tercih edilmiş, bu nedenle açıklar gittikçe daha fazla artmıştır. Genelde cari açıkların yaşandığı ülkeler, uzun ve kısa süreli yabancı sermaye girişlerini kullanarak açıklarını finanse etmeye çalışırlar. Cari işlem açıklarının kapatılmasında ülkeye giriş yapan yabancı sermaye önemli bir etkendir. Türkiye’nin 1990’li yıllarda sunmuş olduğu düşük kur yüksek faiz politikasıyla ve kur garantisiyle ülkeye önemli derecede kısa vadeli sermaye girişi yaşanmıştır. Ancak faiz oranlarındaki artış ile beraber ulusal para aşırı değerlenmiştir. Bu durum ihracatın pahalılaşmasına ve ithalatın ucuzlamasına yol açarak cari işlemler hesabının açık vermesine neden olmuştur.
Sonuç itibari ile ikiz açık teorisinde bütçe açıkları ile cari açıklar birbirlerini karşılıklı olarak açıklamada önem arz eden kavramlardır. Bir açığın düşürülmesinde veya kapatılmasında alınacak herhangi bir tedbir aynı zamanda diğer açığın da düşürülmesi yönünde olumlu etki yaratacaktır. Ancak aksine yürütülebilecek yanlış politikaların diğer açığın daha fazla artmasına neden olabileceği de gözden kaçırılmamalıdır. Bu yüzden yalnız maliye politikası veya para politikasını yürütmek doğru bir yöntem olmamakta, her iki politikanın da beraber uygulanması şeklinde bir politika karmasına başvurulması gerekmektedir.
EK: VERİ SETİ
Tarih cari butce
1984 -1.439,00 897,00 1985 -1.013,00 785,00 1986 -1.465,00 -541,00 1987 -806,00 -579,00 1988 1.596,00 -1.153,00 1989 938,00 -2.712,00 1990 -2.625,00 -944,00 1991 250,00 1.199,00 1992 -974,00 -1.484,00 1993 -6.433,00 -308,00 1994 2.631,00 -206,00 1995 -2.339,00 -4.658,00 1996 -2.437,00 -4.545,00 1997 -2.638,00 -3.344,00 1998 2.000,00 -447,00 1999 -925,00 -5.206,00 2000 -9.920,00 2.997,00 2001 3.760,00 12.924,00 2002 -626,00 212,00 2003 -7.554,00 -4.097,00 2004 -14.198,00 -4.342,00 2005 -20.980,00 -23.200,00 2006 -31.168,00 -10.625,00 2007 -36.949,00 -12.015,00 2008 -39.425,00 2.759,00 2009 -11.358,00 -792,00 2010 -44.616,00 -14.968,00 2011 -74.402,00 -1.014,00 2012 -47.963,00 -22.821,00 2013 -63.642,00 -10.763,00 2014 -43.644,00 468,00 2015 -32.109,00 11.831,00 2016 -33.137,00 -813,00 2017 -47.100,00 8.207,00
KAYNAKÇA
1. Abell, John D. (1990). “Twin Deficits During the 1980: An Emprical Investigation”, Journal of Macroeconomics, 12, 81-96.
2. Akbostancı, Elif (2001). Gül pek Tunç; “Turkish Twin Deficits: An Error Correction Model of Trade Balance”, Middle East Technical University Economic Research Center Working Paper 16. 21 Ağustos 2004’de http://www.econ.metu.edu.tr/erc/2001series/0106.pdf adresinden indirildi. 3. Akyüz, Yılmaz, & Korkut Boratav (2002). “Türkiye’de Finansal Krizin
Oluşumu”, İktisat İşletme ve Finans,14-46.
4. Alkswani, Mamdouh Alkhatib (2000). “The Twin Deficit Phenomenon in Petroleum Economy: Evidence from Saudi Arabia”, Seventh Annual Conference, Economic Research Forum, Amman, 1-25.
5. Anoruo, E., & S. Ramchander (1998). “Current Account and Fiscal Deficits: Evidence from Developing Economie of Asia”, Journal of Asian Economics, 9(3), 487-501.
6. Arasıl 1998, 68-69.
7. Arslanoglu, Erhan (2003). “Türkiye Ekonomisinin Yapısal Sorunları ve Mevcut Durum”, İktisat İşletme ve Finans, 62-77.
8. Ata, Ahmet Yılmaz, & Yücel, Fatih (2003). “Es-Bütünleşme ve Nedensellik Testleri Altında İkiz Açıklar Hipotezi: Türkiye Uygulaması”, Ç.Ü. SBE Sosyal Bilimler Dergisi, 12(12), 1-13.
Bachman, Daniel David (1992). “Why is the US Current Account Deficit so Large? Evidence From Vector Autoregressions”, Southern Economic Journal, 59, 232- 240.
Bahmani-Oskooee, Mohsen (1989). “Effects of the US Government Budget on its Current Account: An Emprical Inquiry”, Quarterly Review of Economics and Business, Winter, 29(4), 76-91.
Barro, Robert J. (1989). “The Ricardian Approach to Budget Deficits”, Journal of Economic Perspectives, 3(2), 37-54.
Bernheim, B. Douglas (1988). “Budget Deficit and the Balance of Trade. Summers, Lawrence H., ed. Tax policy and the Economy”, Cambridge, Mass. National Bureau of Economic Research, 2, 1-31.
Bilgili, Emine, & Faik Bilgili (1998). “Bütçe Açıklarının Cari İşlem Dengesi Üzerindeki Etkileri: Teori ve Uygulama”, İktisat İşletme Finans Dergisi, 146. Sayının Eki, 4-16.
Bilgili, Faik (1997). “Testing The Ricardian Equivalance Theorem in the Framework of the Permanent Income Hypothesis”, METU-ERC, International Conference in Economics I, “F27 Macroeconometric Studies I, METU, September 19, 1- 20.
Blejer, Mario I., & Adrienne Cheasty, “Mali Açık Nasıl Ölçülür”, Çev. Hüseyin Sen, Maliye Dergisi, 131, 141-147.
Bulmuş, 1984: 53. Cooper (1971,a).
Çakman Kemal, & Umut Çakmak (2003). “1989 Sonrası Türkiye Ekonomisinde Kriz Dinamikleri”, İktisat İşletme ve Finans, 29-62.
Darrat, Ali F. (1988). “Have Large Budget Deficit Caused Rising Trade Deficits?”, Southern Economic Journal, 54, 879-887.
Demir, Osman (2001). “2000 Yılı Sonunda Yaşanan Finansal Kriz ve Uygulanan İstikrar Programı Üzerine Düşünceler”, İktisat İşletme ve Finans, 184, 55-65. Dewald, William G. (1990). Michael Ulan; “The Twin Deficits Illusion ”, Cato
Journal, 9(3), 689-707.
Dibooglu, Selahattin (1997). “Accounting for US Current Account Deficits: An Empirical Investigation ”, Applied Economics, 29, 787-793.
Doğan, tv.; 500.
Duman ve Belke, 2011: 54.
Edwards, Sebastian (2001). “Does the Current Account Matter?”, NBER, Working Paper, 8275, 1-70.
Egeli, Haluk (2000). “Gelişmiş Ülkelerde Bütçe Açıklan”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(4), 62-78.
Egeli, Haluk (2002). “Gelişmekte Olan Ülkelerde Bütçe Açıkları”, 1-14, 20 Nisan 2004’de, http://www.canaktan.org/ekonomi/kamumaliyesi/maliyegenel/ digeryazilar/egeli gelismekte-olan-bütçe.pdf, adresinden indirildi.
Ejder, Haydar Lütfü (2002). “Kamu Açıkları ile Enflasyon Arasındaki İlişkinin Analizi ve Değerlendirilmesi”, GÜBF Dergisi, 3, 189-208.
Emsen, t.y: 86-87.
Enç, Ercan (2001). “Dış Ticaret, Cari Açık ve Kriz”, GÜBF. Dergisi, 31-38. Enders, Walter, & Bong-Soo Lee, (1990). “Current Account and Budget Deficit:
Twin or Distant Cousins?”,The Review of Economics and Statistics, 72(3), 373-381.
Erdem, Ekrem, & Esra Demircan (2001). “Türkiye’de Kamu Açıklarının Yapısı ve Dağılımı”, Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat Dergisi, 3, 67-92.
Erdönmez, 2003: 38.
Erlat, Haluk (1983). “Nedensellik Sınamaları Üzerine”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 10(1), 65-96.
Eroğlu (1998).
Evgin, Tülay (1994). “90’lı Yıllarda Bütçe ve Bütçe Açığının Finansmanı”, Ekonomik Yaklaşım, 5(13), 19-48.
Feldstein (1974). Fleming (1962).
Ghebreselassie Y., & P. Burger (2003). “Twin Deficit Problems in Developing Countries: The Case of Eritrea”, Economics Working Paper Series Department of Economics, UFS, 1-22.
Göçer ve Mercan, 2011: 38.
Güloğlu ve Altunoğlu, 2002: 120-121.
Günaydın, İhsan (2004). “Vergi-Harcama Tartışması: Türkiye Ömegi / The Tax- Spend Debate: The Case Of Turkey”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 5(2), 163- 181.
Hakkio, Craig S., & Mark Rush (1991). “Is The Budget Deficit Too Large?” Economic Inquiry, 29, 429-445.
İhvanlı B. 1990. İnanlı, 2010: 9.
İnsel, Aysu (2001). “Türkiye Ekonomisinde Göstergeler Arası İlişkiler ve Enflasyon Analizi”, İktisat İşletme ve Finans, 43-59.
İslam, M.F., (1998). “Brazil’s Twin Deficits: An Emprical Examination”, Atlantik Economic Journal, 26(2), 121-128.
Jacobs, Davina, Niek, Schoeman, & Jan, Van, Herden, “Alternatif Definitions of the Budget Deficit and its Impact on the Sustainability of Fiscal Policy in South Africa” 1-12, 21 Mayıs 2005’de, http://www.essa.org.za/ download /papers/ 006.pdf Downloaded from.
Kamin (1988). Karagöz, 2009: 25. Karluk, 2002:481-482-477. Kazgan, 2005: 225.
Kearney, Colm, & Mehdi, Monadjemi (1990). “Fiscal Policy and Current Account Performance: International Evidence on the Twin Deficits”, Journal of Macroeconomics; 12(2), 197-219.
Kepenek, Yakup, & Nurhan Yentürk (2000). Türkiye Ekonomisi, Geliştirilmiş 10. Baskı, Remzi Kitabevi.
Khalid, A. M., & T. W. Guan (1999). “Causality Tests of Budget Deficit and Current Account Deficits: Cross-Country Comparisons”, Empirical Econometrics, Kim, Soyoung; Nouriel Roubini; “Twin Deficit or Twin Divergence? Fiscal Policy, Current Account, and Real Exchange Rate in the US”, 1-50, 6 December 2004’de, http://econ.korce.ac.kr/prof/sykim/files/fiscalus9.pdf Downloaded from.
Kulkarni K. G., & E. L. Erickson, (2001). “Twin Deficit Revisited: Evidence from India, Pakistan and Mexico”, Journal of Applied Business Research, 17(2), 87- 100.
Kutlar, Aziz, & Muammer, Simsek (2001). “Türkiye’de Bütçe Açıklarının Dış Ticaret Açıklarına Etkileri, Ekonometri Bir Yaklaşım: 1984(4)-2000(2), D.E.Ü. BF Dergisi, 16(1), 1-13.
Latif-Zaran, Nazma, & Maria N. Dacosta (1990). “The Budget Deficit and the Trade Deficit: Insights into This Relationship”, Eastern Economic Journal, 16(4), 349-354.
MacKinnon (1996).
Mann, Catharine L. (2002). “Perspectives on the US. Current Account Deficit and Sustainability”, Journal of Economic Perspectives, 16(3), 131-152.
Milesi-Ferretti, Gian Maria, & Assaf Razin (1996). “Current Account Sustainability”, Princeton Studies in International Finance, 81, 1-50.
Modigliani (1961).
Mohammadi, Hassan, & Neil T. Skaggs (1996). “U.S. Fiscal Policy and Trade Deficits: A Broad Perspective”, Southern Economic Journal, 62(3), 675- 689. Mundell (1960).
Obstfeld, Maurice (2000). “International Macroeconomics: Beyond the Mundell- Fleming Model”, University of California, Berkeley, NBER Working Paper, 8369, 1-54.
Öçal, 2005: 191-193, 217-220.
Özen, Ahmet (2002). “Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Bütçe Açığının Gelişimi”, Maliye Dergisi, 141, 21-41.
Özkale ve Kayalıca, 2008: 366-367.
Özmen, Erdal (2004). “Cari Açık ve Ekonomi Politikaları Üzerine”, İktisat İşletme ve Finans, 5-17.
Özmen, Erdal, & Çiğdem İzgi Kogar (1998). “Sustainability of Budget Deficits in Turkey with a Structural Shift, METU Studies in Development”, 25(1), 107. Rock, James M. (1991). Debt and the Twin Deficits Debate, Mayfield Publishing
Company, California.
Romer, David (2001). Advanced Macroeconomics, 2. nd. ed., McGraw-Hill, New York.
Rosenweig Jeffrey A. & Ellis W. Tallman (1991). “Fiscal Policy and Trade Adjustment: Are The Deficits Really Twins?”, Economic Inquiry, 31, 580-594. Roubini, Nouriel, & Kim, Lectures in Macroeconomics, Chapter 1: Monitoring Macroeconomic Performance, 1-33, 11 Mart 2003’de http:// pages. stem. nyu. edu/~nroubini/NOTES/CHAPl. HTM, adresinden indirildi.
Saleh, Ali Salman (2003). “The Budget Deficit and Economic Performance: A Survey”, The University of Wollongog, Economics Working Paper Series, WP, 1-54.
Saraçoğlu, Bedriye (1998). “Mali Açıkların Türkiye Ekonomisindeki Rolü ve Enflasyonla Mücadelede Etkili Politika Seçimi”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 25(2), 329-359.
Seater, John J., (1993). “Ricardian Equivalance”, Journal of Economic Literature, 31, 142-190.
Sen, Hüseyin, & S. Sağbaş (2004). Bütçe Açıkları Teori ve Türkiye Uygulaması, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık.
Seyidoğlu, Halil (1999). Uluslararası İktisat Teori ve Uygulama, Geliştirilmiş 13. Baskı, İstanbul.
Simsek, Muammer (2000). “Bütçe Açıklarının Finansmanı ve Ekonomik Etkileri”, Erciyes Üniversitesi BF Dergisi, 16, 49-73.
Sönmez, Sinan (1994). “Bütçe Açığının Finansmanı ve Enflasyon”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 21(4), 579-603.
Şahin, 2009: 190-191, 202-204.
Tan, Recep (2002). Ekonometri, Güncelleşmiş 2. Basım, Ankara: Alfa Yayınevi. Tanzi, V. & M.I. Blejer (1987). “Inflation and The Measurement of Fiscal Deficits,
IMF Staff Papers, 34(4), 711-738. Tarı ve Kumcu, 2005: 157-158. Timur, 2005: 93.
Tokgöz, Erdinç (1997). Türkiye’nin iktisadi Gelişme Tarihi (1914-1997), Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara: Maj Yayınevi.
Trehan, Bharat, & Carl E. Walsh (1991). “Testing Intertemporal Budget Constraints: Theory and Applications to US. Federal Budget and Current Account Deficits”, Journal of Money, Credit and Banking, 23(2), 206-223.
Tügen, Kamil (1991). “Bütçe Açıkları, Finansmanı ve Sonuçları (Gelişmiş Ülkeler Yönünden Bir Değerlendirme), D.E.Ü. BF Dergisi, 6(2), 89-105.
Türkan, Ercan (1997). “Alternatif Kamu Açığı Tanımları: İşlevsel Kamu Açığı”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 24(4), 549-573.
Uğur ve Karatay, 2009; 107-110.
Utkulu, Utku (2001). “Türkiye’de Dış Açıkların Belirleyicileri: Ekonometri Bir İnceleme”, D.E.Ü. BF Dergisi, 16(2), 113-132.
Uygur, Ercan (2001). "Krizden Krize Türkiye: 2000 Kasım ve 2001 Şubat Krizleri", Türkiye Ekonomi Kurumu Tartışma Metni, Ankara, 1-41, 28 Ağustos 2004’de http://www.econturk.org/turkiye.htm adresinden indirildi.
Uygur, Ercan (2004). “Cari Açık Tartışmaları”, İktisat İşletme ve Finans, 5-17. Ülengin, Burç (1995). “Bütçe Açığı Parasal Büyüme, Enflasyon, Döviz Kuru ve
Üretim Arasındaki Nedensellik İlişkileri: Türkiye Üzerine Bir Uygulama”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 22(1), 101-116.
Ünsal, Hilmi (2004). “Kamu Finansman Aracı Olarak Dış Borçlanma ve 1994 Sonrası Türkiye Uygulaması”, İktisat, İşletme ve Finans, 93-106.
Vamvoukas, George A., (1998). “The Relationship Between Budget Deficits and Money Demand: Evidence From a Small Economy”, Applied Economics, 30, 1-18.
Vamvoukas, George A., (1999). “The Twin Deficits Phenomenon: Evidence From Greece ”, Applied Economics, 31, 1093-1100.
Varol, 2003: 162. Vogelsang (1993).
Vyshnyak, Olga (2000). “Twin Deficits Hypothesis: The case of Ukraine” 1-51, 5 Nowber 2004’the http://eerc.kiev.ua/research/matheses/2000/ pdf/Vyshnyak. Pdf Downloaded from.
Wilcox, D.W., (1989). “The Sustainability of Government Deficits: Implications of Present Value Borrowing Constraint”, Journal of Money Credit and Banking, 21(3).
Yılmaz (1993).
Zengin, Ahmet, “The Twin Deficits Hypothesis (The Turkish Case)” 217-228, 20 Nisan 2005’de http://opf.slucz/vvr/akcel/turecko/pdf/Zengin.pdf Downloaded from.
Zietz, Joachim, & Donald K. Pemberton (1990). “The US Budget and Trade Deficits: A Simultaneous Equation Model”, Southern Economic Journal, 57, 23- 34.