A. Çinli Göçü
2. SSCB Sonrası Göç
1990’lardaki dönüşümle birlikte Rusya’da Çin mallarına, Çinli tüccarlara ve misafir işçilere karşı çok büyük bir talep artışı ve Çin’de sınırsız bir arz ortaya çıkmıştır. Sovyet dağıtım sisteminin tamamen yıkılmasından sonra pazar ekonomisinin oluşum sürecinin yavaş ilerlemesi, Rusya’yı doğu sınırını aniden açmaya zorlamıştır. Çinliler, Rusya’ya 1992-1994 yılları arasında vizesiz sınır
448 A. G. Larin, Kitayskiye Migrantı v Rossii, Moskva, Vostoçnaya Kniga, 2009, s. 19-23.;
Tszintsze, op. cit., s. 181.
449 Larin, op.cit., s. 70, 111.
450 A. V. Frolov, İz İstorii Kitayskoy Trudovoy Migratsii v Sovetskiy Soyuz v 1950-e gg., Omskiy Nauçnıy Vestnik, No 3, 2007, s. 39-41.
451 Hruşov daha sonra, o dönem kendilerinde, Çin’in “yardımda bulunma” görüntüsü altında Sibirya’ya yerleşmek, zenginliklerinden faydalanmak ve az sayıdaki Rus nüfusu asimile etmek niyetinde oldukları fikrinin oluştuğunu söylemiştir. Larin, op. cit. s. 143-144.; Tszintsze, op. cit., 181.
173 ticaretiyle, vizesiz grup turizmiyle, öğrenci değişimi ve işçi çalıştırma yöntemleri kapsamında gelmiştir. Böylelikle Rusya’ya yoğun bir Çinli göçü dalgası başlamış, Ruslar bu duruma hazırlıksız yakalanmıştır.452 1990’larda Rusya Uzakdoğusu’nda doğumların ölümlere göre azalması ve Avrupa Rusyası’na olan göç, bölgede Çinli nüfus artışının sebepleri arasında yer almıştır.453 Çinli tüccarlar bir yandan şehri mal kıtlığından kurtarıp, bölge insanını giydirirken öte yandan malların düşük kaliteli olması, hırsızlık, rüşvet ve uyuşturucu kullanımının artması gibi sorunlar sıkıntı yaratmıştır.454
Göçmenlerin sayısı ve yerleşme oranları arttıkça bölge halkının Çinlilere bakışı olumsuz bir hale gelmiştir. Geçişleri düzene koymak amacıyla 23 Aralık 1993’te iki ülke hükümeti, seyahatlerin vizeyle yapılması konusunda anlaşmaya varmış, hatta bundan 1-2 ay önce Primorski ve Habarovsk krayı yönetimi vizesiz seyahati yasaklamıştır. 1994’te Rusya’ya geçişin kontrolü, yabancıların sınır dışı edilmesi ve sığınma talebiyle ilgili dilekçeleri incelemekle görevli göçmen kontrol noktası kurulmuştur.455 Polis göçmenlerin yerleşim yerlerinin, yaşadıkları bölgelerin ve ekonomik aktivitelerinin toplu bir şekilde kontrol edildiği “yabancı-inostranets”
operasyonları yapmıştır. Ayrıca turist kafileleriyle gelenler sıkı takip edilmiş, kalacakları oteller önceden belirlenmiştir. Bu uygulamalar hem Çinli göçünde hem de sınır ticaretinde kayda değer bir düşüşe neden olmuştur.456 Bu tedbirlerle 1998’e kadar Rusya’ya gelen Çinli sayısında her yıl azalma olmuştur. 1998 ekonomik krizinden sonra Rusya’da yeniden yapılanma çalışmaları ve ertesi yıl görülen
452 V. I. Dyatlov, “Sibirya’ya Çinli Göçü ve Yeni Bir Diaspora Oluşumunun Başlangıcı”, Avrasya Dosyası, Cilt 6, Sayı 4, 2001, s. 328.
453 M. A. Alexseev, “Economic Valuations and Interethnic Fears: Perceptions of Chinese Migration in the Russian Far East”, Journal of Peace Research, Vol. 40, No 1, 2003, s. 87.
454 Dyatlov, op. cit., s. 336.
455 Larin, op. cit., s. 147.
456 A. Lukin, “The Image of China in Russian Border Regions”, Asian Survey, Vol. 38, No 9, 1998, s.
826.; Dyatlov, op. cit., s. 328-329.
174 ekonomik büyüme eğilimi Çin’den gelenlerin sayısını artırmıştır. İki ülke dışişleri bakanları 2006’da göçle ilgili ortak çalışma grubu oluşturmuş, 26 Mart 2007’deki ortak deklarasyonda göç konusunda Rusya-Çin işbirliğinin güvenli bir şekilde geliştiği belirtilmiştir.457 Mart 2007’deki zirvede suistimalleri önlemek için Şubat 2000’de 30 gün olarak kabul edilen turist gruplarının vizesiz seyahati 15 güne düşürülmüştür. Çin, Rusya’nın bu konuda hassas olduğunun farkındadır ve konuya olumlu yaklaşmıştır.458
Artan Çinli sayısıyla ilgili, Rus kitle iletişim araçları fantastik değerlendirmeler yapmışlar, Çinli göçmen sayısının 2 ila 5 milyon civarında olduğuna dair haberler yayımlamışlardır. Sürekli kalıcı oldukları ve 2050’de Çinlilerin Rusya nüfusunun yarısını oluşturacağı tahmininde bulunmuşlardır.459 Çin’in illegal girişlere göz yumduğu, Sibirya’nın doğal kaynaklarına göz diktiği de iddia edilmiştir. Bölgedeki Çin nüfusunun, gelecekte, Mao’nun 1964’te dillendirdiği, Rusların eşitsiz anlaşmalarla 1,5 milyon km2’lik bir toprağa sahip olduğu savının Çin tarafından gündeme getirilmesine dayanak teşkil edeceğinden endişelenilmiştir.460 Hatta Putin, 21 Temmuz 2000’de Blagoveşensk’te yerel kamuoyuna yaptığı konuşmada, “yakın zamanda Uzakdoğu’nun kalkınması için girişimlerde bulunmazsak birkaç on yılda Rus nüfusu Çince, Japonca ve Korece konuşacak”
demiştir. Birçok Rus, Çinlilerin Rus şehirlerine Çince isim vermesinden son derece rahatsız olmaktadır (örneğin Vladivostok yerine Hayşenvay). 461 Lo’ya göre, bazı Rus yetkililer, yerel ve federal politikacılar bu endişeleri artırmaya, deyim yerindeyse
457 Larin, op. cit., s. 147-148, 258.
458 Lo, op. cit., 2008, s. 64.
459 L. Çjan, “Rossiyskiye İnteresı v Razvitii Kitayskogo Biznesa: Sotsialno-Ekonomiçeskiye Aspektı”, Vestnik Yujno-Rossiyskogo Gosudarstvennogo Tehniçeskogo Universiteta (Novoçerkasskogo Politehniçeskogo İnstituta) Seriya: Sotsialno-Ekonomiçeskiye Nauki, No 3, 2009, s. 107.
460 Lo, op. cit., 2008, s.64.
461 Çjan, op. cit., s. 107.
175 yangına körükle gitmeye pek heveslidir, konuyu manipule etmektedirler. Örneğin 2005’te bir radyo programında milliyetçi poltikacı Dmitry Ragozin Çinli göçünden bahsederken biraz da espiriyle Çinlilerin “5’er milyonluk küçük gruplar halinde”
sınırı geçtiklerini söylemiştir. Mart 2006’da Federal Göç Servisi Başkanı Konstantin Romodanovskiy, Rusya parlamentosuna UFB’deki yasa dışı Çinli göçmen sayısının 400.000 ile 700.000 arasında olduğunu bildirmiştir.462 2002’deki nüfus sayımına göre, bütün Rusya’da yaşayan Çinli sayısı 35.000’dir. Tabi bu rakam sürekli yaşayanları ifade etmekte, mevsimlik işçileri, bavul ticareti yapanları, turistleri ve yasadışı olanları içermemektedir. 2004’te Putin’in dış poltika danışmanı Sergey Prihodko, Rusya da sürekli yaşayan Çinli sayısının 150.000-200.000 civarı olduğunu öne sürmüştür. Uzmanların genel olarak 250.000-400.000 civarında tahmin ettiği Çinli sayısının içerisine kısa süreli işçiler ve öğrenciler de girmektedir.463 Gümrük ve göç konusuyla ilgili 3 Temmuz 2010’da Blagoveşensk’te yapılan bir toplantıya katılan Romodanovskiy, Rusya’da turistlerle birlikte 248.000 Çinli olduğu söylemiştir. Bu rakam birçok uzmana göre, iki komşu, büyük ve aktif ilişki içindeki devlet için normaldir.464
Rusya bu noktada bir ikilemle karşı karşıyadır. Bir yandan Çinli işgücüne ve Çin’le ticarete ihtiyaç duyarken bir yandan bölgede artan Çinli nüfustan rahatsız olmaktadır. Bir nevi “yaklaşma-kaçınma” çatışması içerisindedir. Bu psikolojik durumun doğruluğunu Putin’in ifadelerinden anlamak mümkündür. Temmuz 2000’de Blagoveşensk’te söylediği yukarıda da ifade edilen sözün ardından, Ekim 2004’te Pekin’e yaptığı ziyarette Çinli göçünün ne iyi ne de kötü birşey olduğunu
462 Lo, op. cit., 2008, s. 59.
463 Ibid., s. 60.
464 A. Lukin, “’Kitayskaya Ugroza’ i Razdvoyeniye Liçnosti”,
<http://www.mgimo.ru/news/experts/document210432.phtml> (15.11.2011).
176 ama reel bir durumu ifade ettiğini, bölgesel işgücü pazarının Ruslara diğer ülke temsilcilerine oranla öncelik vermesi gerektiğini söylemiştir.465 Mevcut durumu kabullenme ama zararlarından en az şekilde etkilenme isteği sözkonudur.