93 olduğu bölgeler olarak öne çıkmıştır.194 Söz konusu yerlerin, bulundukları ülkelerin en yoksul bölgeleri olmaları yukarıda belirtildiği gibi sosyo-ekonomik geriliğin marjinal akımların yükselmesi için uygun ortamı sağladığını göstermektedir.
Orta Asya’nın köktendincilikten arındırılması, hem bölge ülkelerinin, hem de Rusya ve Çin’in güvenliği açısından önemlidir ve algıladıkları bu ortak tehdide karşı mücadele etmek ŞİÖ ülkelerinin çıkarınadır. Rusya da Çin de Orta Asya’da köktendinci yükselişin kendi içlerindeki ayrılıkçı unsurları da harekete geçireceğini düşünmektedir. Çeçen ayrılıkçılığında din faktörünü iyi bilen Rusya, Orta Asya’da Çeçenlere model olabilecek her türlü gelişmenin karşısında yer almıştır. Bu noktada Putin’in Mayıs 2000’de sarfettiği “Özbekistan’a tehdit Rusya’ya tehdittir”195 sözü Rusya’nın bu konudaki hassasiyetini ve ciddiyetini göstermesi açısından anlamlıdır.
94 defalarca dile getirildiği, terörizmle savaşın herhangi bir din ya da milletle savaş olmadığı,197 ABD’nin Afganistan’ı işgalinin ardından ülkenin siyasi ve ekonomik yeniden inşası için örgütün işbirliğine hazır olduğu ifade edilmiştir.198
Ekim 2002’de Şangay Konvansiyonu çerçevesindeki ilk somut faaliyeti olarak Çin-Kırgızistan sınırında iki taraflı anti-terörist tatbikat yapılmıştır. Ağustos 2003’te sınır boyunca ilk resmi ŞİÖ tatbikatı “İşbirliği 2003”, 1000 askerle Kazakistan’ın Alma-Ata oblastı ve Sincan’da gerçekleştirilmiştir. Özbekistan dışındaki üyelerin katıldığı tatbikat, ilk defa Çin topraklarına başka ülke askerlerinin tatbikat için davet edilmesi açısından da önem taşımaktadır. Uygur ayrılıkçılarının ÖİH benzeri gruplara katılmasından endişe eden Çin’de ÖİH’nin Afganistan’da El-kaide ve Taliban’ın yanında savaştığı kanısı yaygındır. Moskova ise, Uygur ayrılıkçılarını Çeçenlerle birlikte savaşmakla suçlamıştır. 2004’ün başında Taşkent’te terörle mücadele konusunda bilgilerin koordinasyonu, erken uyarı ve önleme faaliyetlerinde bulunacak anti-terör birimi kurulmuş, böylece terörle mücadele kurumsal bir çerçeve kazanmıştır.199 Mart 2006’da Özbekistan’da üye ülke yetkililerinin de katıldığı çok taraflı kolluk kuvvetlerinin kritik altyapı tesislerini koruma tatbikatı “Doğu-antiterör 2006” yapılmıştır. Mayıs 2007’de üye ülkelerin özel kuvvetlerinin istihbarat servisleri ve kolluk kuvvetlerinin katıldığı “Issyk-Kul (Issık Gölü) Antiterror 2007” tatbikatı Kırgızistan’ın kuzeydoğusunda yapılmış, tatbikat, Kollektif Güvenlik Antlaşması Örgütü temsilcileri tarafından da
197 “Sovmestnoye Zayavleniye Ministrov Inostrannıh Del Gosudarstv-uçastnikov Şanhayskoy Organizatsii Sotrudniçestva”, 7 Ocak 2002, <http://www.sectsco.org/RU/show.asp?id=88>
(05.03.2011).
198 “Deklaratsiya Glav Gosudarstv-çlenov Şanhayskoy Organizatsii Sotrudniçestva”, 7 Haziran 2002,
<http://www.sectsco.org/RU/show.asp?id=91> (05.03.2011).
199 C. Carlson, “Central Asia: Shanghai Cooperation Organization Makes Military Debut”,
<http://www.rferl.org/content/article/1103974.html> (07.03.2011).
95 izlenmiştir.200 “Barış Görevi-2007” tatbikatı 9-17 Ağustos’ta Rusya ve Çin’de düzenlenmiştir. 7000 civarı askerin katıldığı ve ilk iki günü SUÖB’nin başkenti Urumçi’de yapılan tatbikata Rusya’da Ural dağları yakınlarındaki Çebarkul’da devam edilmiştir.Aylar öncesinden Temmuz’da yapılacağı planlanan, sonra Bişkek Zirvesi’yle aynı zamana denk gelmesi için bu tarihe alınan tatbikatın son gününe üye ülke devlet başkanları da katılmıştır. Tatbikatın Sincan’da başlaması ayrılıkçılara uyarı niteliği taşıması açısından dikkat çekicidir. “Barış Görevi-2007” bütün üye ülkelerin katıldığı ilk geniş çaplı savaş tatbikatıdır. Örgütün askeri boyutunun sadece iç değil dış güvenlik için de geliştiğini göstermiştir.201 Nisan 2009’da Tacikistan’da başkent Duşanbe’nin 50 km güneyinde Fahrabad dağ poligonunda “Norak Antiterör-2009” atış tatbikatı,202 Eylül 2010’da ise Kazakistan’da ortak askeri poligon Matıbulak’ta “Barış Görevi-2010 tatbikatı gerçekleştirilmiştir.203 Mayıs 2011’de Çin, Kırgızistan ve Tacikistan arasında SUÖB’nin Kaşgar şehrinde, ilki 2006’da gerçekleştirilen “Tyan-Şan-2-2011” tatbikatı düzenlenmiştir.204 Bu arada 2006’da Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan arasında imzalanan Orta Asya’nın Nükleer Silahlardan Arındırılması Antlaşması’nın 21 Mart 2009’da yürürlüğe girmesi ŞİÖ ülkeleri tarafından memnuniyetle karşılanmıştır.205
“İki Bela”ya karşı bu tür uygulamalı çalışmalar yapılırken bunların finans kaynağı olarak görülen uyuşturucu madde kaçakçılığıyla da mücadele edilmesi
200 De Haas & Van der Putten, op. cit., s. 17.; KGAÖ ile ilgili bilgiye “Rusya’nın Orta Asya ve ŞİÖ Algısı” başlığı altında yer verilecektir.
201 Ibid., s.18-20.
202 “V Tacikistane Zaverşilis Uçeniya “Norak-Antiterror-2009”,
<http://www.vesti.ru/doc.html?id=276408> (07.03.2011).
203 “Voennıye Uçeniya ŞOS “Mirnaya Missiya-2010” Startovali na Yuge Kazahstana”,
<http://www.rian.ru/defense_safety/20100913/275143168.html> (07.03.2011).
204 “Kitay, Kırgızıstan i Tacikistan Proveli Sovmestnıye Antiterroristiçeskiye Uçeniya ‘Tyanşan-2/2011’, <http://russian.dbw.cn/system/2011/05/07/000353420.shtml> (08.06.2011).
205 “Yekaterinburgskaya Deklaratsiya Glav Gosudartstv-çlenov Şanhayskoy Organizatsii Sotrudniçestva”, <http://www.sectsco.org/RU/show.asp?id=230> (03.03.2011).
96 gerekmektedir. Afganistan, haşhaş üretiminde dünyanın önde gelen ülkeleri arasındadır. Orta Asya da uyuşturucunun Rusya ve Avrupa pazarına ulaşmasında köprü vazifesi görmektedir.206 Bu bağlamda, 2004 Taşkent Zirvesi’nde Uyuşturucu Madde ve Sinir İlaçları Kaçakçılığıyla Mücadele İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır.207
4 Kasım 2005’te Pekin’de ŞİÖ ve Afganistan İslam Cumhuriyeti arasında, ŞİÖ sekreterliği sürekli temsilcileri, sekreterlik yetkilileri ve Afganistan’ın Çin büyükelçiliğinin üst düzey kıdemli diplomatlarından oluşan bir temas grubunun kurulmasına yönelik protokol imzalanmıştır.208 Bu grup Afganistan’ın etrafında anti-narkotik güvenlik kuşağı oluşturulmasına yardımcı olmak amacındadır. 27 Mart 2009’da Rusya’nın girişimiyle ŞİÖ himayesinde Moskova’da BM, KGAÖ, BDT, AGİT, AB, NATO, İKÖ, Türkmenistan, Türkiye ve Afganistan’ın katıldığı Afganistan’la ilgili olarak uyuşturucu ve teröre karşı özel konferans düzenlenmiştir.
Örgütler arasında uluslararası ve bölgesel sıkı işbirliği ve koordinasyon olması gerektiği, anti-narkotik ve finans güvenlik kuşağı oluşturulması, ilgili ülke ve örgütlerin çabaları bildiride yer alan maddeler arasındadır.209 Bunların dışında ŞİÖ ülkeleri 2010-2015 anti-narkotik stratejisiyle ilgili bir yol haritası belirleme ve faaliyetleri kontrol eden bir merkez oluşturma çabası içerisindedir.210 Ne var ki, uyuşturucu ticaretinin önüne bir türlü geçilememektedir. Kırgızistan üzerinden gerçekleştirilen uyuşturucu trafiği 2009 yılında, bir önceki yıla oranla iki katına
206 Afganistan merkezli on büyük uyuşturucu ticaret yolu, ağırlıklı olarak Kırgızistan’dan olmak üzere Tacikistan ve Özbekistan’dan geçmektedir. A. Barentsev, “Uyuşturucu Ticaretinde Kırgızistan’ın Rolü”, Turquie Diplomatique, Haziran 2010.
207 “Taşkentskaya Deklaratsiya Glav Gosudarstv-çlenov Şanhayskoy Organizatsii Sotrudniçestva”,
<http://www.sectsco.org/RU/show.asp?id=96> (07.03.2011).
208 “Protokol Şanhayskoy Organizatsii Sotrudniçestva i İslamskoy Respubliki Afganistan o Sozdanii Kontaktnoy Gruppı ŞOS-Afganistan”, <http://www.sectsco.org/RU/show.asp?id=101> (07.03.2011).
209 Ibid., s. 96-97.
210 A. Haçaturov, “Şanhayskaya Organizatsiya Sotrudniçestva: Perspektivı Razvitiya”, Izvestiya Uralskogo Gosudarstvennogo Universiteta, op. cit., s. 73.
97 çıkmıştır. Örgüt veya devletler uyuşturucu kaçakçılığına karşı ne kadar tedbir alsa da, mücadelenin başarısı, bu mücadelede aktif olarak görev yapan memurların titizliğine de bağlıdır.211
Rusya ve Çin terörle mücadele çerçevesinde Afganistan’ın işgalini desteklese de aynı ülkeden kaynaklı uyuşturucuyla mücadele konusunda ABD’ye güvenmemektedir. ABD’nin uyuşturucuyla mücadele kapsamında Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan ve Türkmenistan’dan üsler talep etmesine karşı çıkmaktadır. Bunu, uyuşturucu trafiğine karşı mücadele görüntüsü altında ABD’nin bölgede askeri/siyasi varlığını güçlendirme çabası olarak değerlendirmektedir. Asıl amaç, Orta Asya ülkelerinde daimi askeri varlığını kurmak ve Çin’i yeni üsler ablukasına alıp, bölgesel güvenlikle ilgili tüm bilgiye sahip olmaktır. İki ülke, ABD’yi bu mücadelede dışarıda tutarak Pakistan’la işbirliği yapma niyetindedir.212
Bilgi güvenliği de örgütün üzerine eğildiği konulardan biridir. Haziran 2006 Şangay Zirvesi’nde imzalanan Uluslararası Bilgi Güvenliği Bildirisi’nde, modern bilgi ve iletişim teknolojilerinin suç, terör, askeri ve siyasi ülke içişlerine karışma amaçlı kullanılmasının, kitle imha silahları kullanılmasıyla aynı ölçüde dünyayı felakete sürükleyeceği ve konuyla ilgili gerekli tedbirlerin alınmasında BM’ye büyük görev düştüğü belirtilmiştir.213
211 Bu konuda, Kırgızistan Uyuşturucu Kontrolü Ajansı Direktör Yardımcısı Vitali Orozaliev
uyuşturucu tacirlerinin devasa mali kaynakları olduğunu, kendilerine yönelik yapılacak operasyonlara dair ilgili mercilerdeki yetkililerden ayrıntılı istihbarat bilgisini de önceden aldıklarını söylemektedir.
Ayrıca Orozaliev’e göre uyuşturucu tacirlerinin narkotikle mücadele ajansında çok düşük maaşla çalışan memurlara, işbirliği karşılığında teklif ettiği paralar, onların aklını çelmektedir. Barentsev,
“Uyuşturucu Ticaretinde Kırgızistan’ın Rolü”, Turquie Diplomatique, Haziran 2010.
212 “ABD, Çin’i Yeni Üsler Ablukasına Almak İstiyor”,
<http://turkish.ruvr.ru/2012_04_03/70510281/> (15.04.2012).
213 “Zayavleniye Glav Gosudarstv-çlenov ŞOS po Mejdunarodnoy İnformatsionnoy Bezopasnosti”,
<http://www.sectsco.org/RU/show.asp?id=107> (08.03.2011).
98