98
99 Enerji konusuna gelince, İran da dahil olmak üzere ŞİÖ ülkeleri dünya petrol rezervinin % 20’sine, doğal gaz rezervinin % 50’sine sahiptir.219 Bölgede, Rusya, Kazakistan, Özbekistan, İran gibi önemli enerji ihracatçıları ile Çin ve Hindistan gibi ithalatçıları vardır. Bu bağlamda, 2006 Şangay Zirvesi’nde enerji, bilgi, teknoloji, ulaştırma öncelikli işbirliği alanı olarak tasvir edilmiştir. Özel sektörü geliştirmek için iş forumu ve bankalar birliği (Interbank Association) kurulmuştur. Aynı zirvede Putin “enerji kulübü” kurma fikrini ortaya atmıştır.220 3 Temmuz 2007’de Moskova’da danışma organı olarak kurulan enerji kulübü, iş temsilcileri, devlet yetkilileri ve enerji güvenliği konusunda diyaloğun artırılması için çalışan uzmanlardan oluşmaktadır.221 Enerji üreticilerini, tüketicilerini ve transit ülkeleri bir araya getirmek ve enerji güvenliğini yükseltmek için enerji stratejilerinin koordinasyonunu yapmakla görevlidir. Ağustos ayındaki Bişkek Zirvesi’nde Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un da belirttiği gibi gözlemci ülkelerin şirketlerine de açık olan kulüp, ayrıntıları pek açık olmasa da ortak enerji politikası için önemli bir adımdır.222
Rusya 2006’da Sangtudinskaya ve Rogunskaya hidroelektrik santrallerinin yapımı için Tacikistan’la, Kambaratinskaya hidroelektrik santralinin yapımı için de Kırgızistan’la anlaşma imzalamıştır.223 Aralık 2005’te Kazakistan’la Çin arasında petrol boru hattı Atasu-Alashankau açılmıştır.224 2007 Bişkek Zirvesi’nden sonra, Türkmenistan gazının Özbekistan ve Kazakistan üzerinden boru hattı ile Çin’e ulaştırılması konusunda yapılan çalışmalar neticesinde, Aralık 2009’dan itibaren gaz
219 “Energy Outcome of SCO Meeting in Dushanbe”,
<http://en.rian.ru/analysis/20060920/54104304.html> (16.04.2012).
220 I. Oldberg, The Shanghai Cooperation Organization: Powerhouse or Paper Tiger?, Stockholm, Swedish Defence Research Agency, 2007, s. 18-19.
221 Nikitina, op. cit., s. 116.
222 De Haas & Van der Putten, op. cit., s. 27.
223 Ibid., s. 24.
224 Ibid., s. 25.
100 Çin’e ulaşmaya başlamıştır.225 Çin ve diğer bölge ülkeleri enerji konusunda sadece Rusya’ya bağlı olmak istememektedir. Kazakistan’ın Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı projesine dahil olmasının sebeplerinden biri de budur.226
Çin, ŞİÖ çerçevesinde serbest ticaret bölgesi oluşturulmasını istemektedir.
Aslında bu, 2003’te kabul edilen çok taraflı ekonomik programın da hedefleri arasında yer almaktadır. Sermayenin, malların ve insanların serbest dolaşımının bölgenin sosyo-ekonomik kalkınması açısından önemli olduğunu, böylelikle ayrılıkçı ve köktendinci hareketlerin etkisinin azalacağını savunan Çin, şimdilik bunu ikili anlaşmalarla yapmaya çalışmaktadır.227 Çin’in bu tezi, Tacik ekonomist Hacımahmat Umarov tarafından doğrulanmıştır. Zira ona göre, Çin’den Tacikistan’a ucuz mal akımının Tacikistan’ın yoksullukla mücadelesine destek olmuş ve 2005-2006 yıllarında bu mallar sayesinde Tacikistan’ın genel nüfus yapısındaki fakir nüfus % 83,4’ten % 64’e gerilemiştir.228
2007 Bişkek Zirvesi’nde, gümrük formalitelerinin basitleştirilmesi ve dış ekonomik faaliyetler için elverişli şartların yaratılmasını öngören karşılıklı işbirliği anlaşması imzalanmıştır. 2008 Duşanbe Zirvesi’nde, dış ticari ilişkilerde tek ortak para biriminin uygulanması, üye ve gözlemcilerin ticari ilişkilerini rahatlatmak için ŞİÖ kalkınma bankası kurulması konuları tartışılmıştır.229 Aralık 2010’da Çin basınında yer alan haberde, üye ülkelerin 10 milyar dolar fonu olan ortak bir banka
225 “Turkmenistan-China Gas Pipeline Inaugurated”,
<http://en.rian.ru/business/20091214/157228750.html> (16.04.2012).
226 De Haas & Van der Putten, op. cit., s. 25.
227 Nikitina, op. cit., s. 117. Örneğin, Çin-Kazakistan sınırında (SUÖB’de), dört (Horgos, İnin, Bole ve Taçen) serbest ticaret bölgesi vardır. “Zonı Svobodnoy Torgovli Kitaya”,
<http://allchinaconsult.com/home/7-2010-03-10-19-40-38/16-2010-03-10-19-53-28.html>
(17.07.2012).
228 V. Dubovitskiy, “Tacikistan-Kitay: Ot Nastorojennogo Otnoşeniya k Strategiçeskomu Partnerstvu”, <http://www.fergananews.com/article.php?id=4862> (15.03.2011).
229 L. Kapustina & S. Guanyuan, “Potentsiyal Ekonomiçeskoy İntegratsii Stran Şanhayskoy Organizatsii Sotrudniçestva”, İzvestiya Uralskogo Gosudarstvennaya Ekonomiçeskogo Universiteta, T. 24, No 2, 2009, s. 86.
101 kurmayı planladıkları ve Çin’in bankanın kurulması için 8 milyar dolarlık bir yatırım yapmaya hazır olduğu yazılmıştır.230 Kasım 2011’de St. Petersburg’ta örgütün hükümet başkanları toplantısında söz konusu bankanın kurulması önerisini tekrarlayan Çin, hem bölgenin ekonomik kalkınmasını ve bölgeyle ticaretini geliştirmeyi hem de yuanın ŞİÖ ülkelerinde pozisyonunu güçlendirmeyi amaçlamaktadır.231 Fakat bu konuda somut bir gelişme söz konusu değildir.
2009’da dünyayı sarsan ekonomik kriz karşısında örgütün yayımlanan bildirisinde, hükümetlerin krizi aşmak için ekonomik/ticari ilişkilere destek olması, alınması gereken tedbirler, danışma faaliyetlerinin artırılması ve tecrübelerin paylaşılması üzerinde durulmuştur.232
Genel olarak örgütün ticari/ekonomik alanda güvenlik alanındaki kadar etkili olmadığı söylenebilir. Zira güvenlik sorunu zaten örgütün başlıca kurulma nedenidir, bölge ülkelerinin ortak sorunudur. Dolayısıyla bölge güvenliğinin sağlanması, ülkelerin ulusal güvenliğinin sağlanmasıyla paralellik teşkil etmektedir. Ne var ki, ekonomik alanda durum farklıdır. Aslında ŞİÖ’nün ekonomik alandaki görevi, Genel Sekreter Bolat Nurgaliyev’in Nisan 2008’de Pekin’de söylediği gibi enerji nakil hatları, tüneller, yollar v.s. inşa etmek değil, verimli bir ekonomik işbirliğinin hukuksal çerçevesini oluşturmaktır.233 Ama üye devletlerin -hatta buna gözlemciler de eklenebilir- ortak bir çıkar üzerinde uzlaşması kolay değildir. Örgüt içerisinde alınan birçok karar uygulama aşamasında devletlerin farklı iç hukuki mekanizmaları
230 “China May Invest $8b for SCO Development Bank”,
<http://www.chinadaily.com.cn/business/2010-12/02/content_11644695.htm> (07.05.2012).
231 “Premier Wen Repeats Proposal for SCO To Set up Development Bank”,
<http://www.globaltimes.cn/NEWS/tabid/99/ID/683035/Premier-Wen-repeats-proposal-for-SCO-to-set-up-development-bank.aspx> (07.05.2012).
232 “Sovmestnaya İnitsiyativa po Aktivizatsii Mnogostorennogo Ekonomiçeskogo Sotrudniçestva po Preodoleniyu Posledstviy Mirovogo Finansovo-ekonomiçeskogo Krizisa”,
<http://www.sectsco.org/RU/show.asp?id=294> (15.03.2011).
233 Nikitina, op. cit., s. 113.
102 ve çatışan çıkarlarından dolayı sorun yaşamaktadır. Bu konuyla ilgili olarak Bıkov’un da dediği gibi, örgüt içinde “ortak amaç” sıkıntısı söz konusudur. Ona göre, fazla ve çeşitli gündem maddeleri örgütün potansiyel imkanlarını azaltmaktadır. Örgüt üye ve gözlemcileri ortak çıkarlarla ilgili konulardan ziyade kendi ulusal gündem maddelerine sahiptir.234