A. SİYASİ DENETİM
1. Siyasi Denetimin Özellikleri
Yukarıdaki tanım, siyasi denetimin özelliklerine ilişkin birtakım çıkarımlarda bulunmaya imkân tanımaktadır:
a. Denetimi Siyasi Karakterli Organlar Gerçekleştirir
Denetimi yapan organın siyasi nitelik göstermesi gerektiğine değinmek esasında yersizdir. Zira denetimin “siyasi” olarak nitelendirilmesinin sebebi, yukarıda da ifade edildiği üzere, ayrımın denetimi yapan organın niteliğine göre yapılmasıdır. Burada ulaşılacak çıkarım, denetimi yapan siyasi nitelikteki organın kanun yapım süreciyle olan ilişkisidir. Denetim, ya bizzat süreç içinde faal olan aktörler tarafından ya da sürecin dışında yer alan fakat baskın siyasi karakter gösteren organlar tarafından yerine getirilecektir. Daha açık bir ifadeyle ortaya koymak gerekirse, klasik olarak siyasi denetim, kanun yapma faaliyetinde aktif olan ve yer yer baskın rollere sahip organlar tarafından yerine getirilmektedir. Ancak diğer yandan siyasi denetim, kanun yapma faaliyetinin dışında yer alan ve anayasaya uygunluk denetimiyle görevlendirilmiş siyasi organ özelliği gösteren organlar tarafından da gerçekleştirilebilmektedir. Bu ayrımı açmakta yarar görmekteyiz.
25 Teziç, Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), op. cit., s.211.
26 Tarık Zafer Tunaya, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, 4e éd., İstanbul, İstanbul Üniversitesi Hukuk
Fakültesi, 1980, s.137.
27 Onar, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal Denetimi ve Yargısal Denetim
Alanında Ülkemizde Öncüler, op. cit., s.19; Esambo Kangashe, op. cit., s.105; Erdoğan, op. cit., s.95‑96; Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi : Cilt II, op. cit., s.697; Gülsoy, op. cit., s.166.
11
aa. Kanun Yapma Faaliyetinde Yer Alan ve Denetimle Görevli Organlar
Siyasi denetimin en yaygın ve bugün yargısal denetimi benimsemiş neredeyse bütün sistemlerde değişik düzeylerde de olsa halen devam eden28 şekli, kanun yapım süreçlerinde
yer alan aktörler tarafından yapılan denetimdir. Kanun yapım sürecinin farklı aşamalarında yer alan ihtisas komisyonları, meclis başkanının sahip olduğu birtakım yetkiler, çift meclis, devlet başkanının sahip olduğu geciktirici veya güçleştirici veto yetkileri bu türden denetimin temel örneklerini oluşturur29. Anayasallık denetiminin ilk olarak bu türden bir
siyasi denetim ile başladığını söylemek mümkündür30. Bu şekilde bir başlangıç, işin
doğasına uygun görünmektedir. İşlemleri denetlenen organların siyasi nitelikleri göz önüne alındığında, anayasallık denetiminde ilk şansın siyasi denetime verileceği, bu tarz bir yönelmenin daha kolay olacağı açıktır31.
Bu noktada, parlamentonun sarsılmaz üstünlüğü düşüncesinin halen egemen olduğu bazı ülkelerde, herhangi bir yargısal denetime yer verilmemesi ya da kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetiminin yasaklanması gibi nedenlerle, tek denetimin siyasi denetim olduğunu belirtmek gerekir32. Parlamento işlemlerinin yargısal denetiminin kural olarak bulunmadığı İngiltere ile kanunların anayasaya uygunluğunun yargı organları tarafından denetlenmesini yasaklayan Hollanda Anayasası33 bunun örnekleridir34.
28 Gülsoy, op. cit., s.166.
29 Onar, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal Denetimi ve Yargısal Denetim
Alanında Ülkemizde Öncüler, op. cit., s.19; Feyzioğlu, op. cit., s.13‑19; Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi : Cilt II, op. cit., s.697; Zoller, op. cit., s.99‑100; Tunaya, op. cit., s.137; Hasan Tunç, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı: Denetimin Kapsamı ve Organları, Ankara, Yetkin Basım Yayım ve Daǧıtım, 1997, s.74, 76; Ömer Keskinsoy, « Anayasa Değişikliklerine Dâir Kanunların Yargısal Denetimine Eleştirel Bir Bakış », Liberal Düşünce Dergisi, No.63, 2011, s.170.
30 Zoller, op. cit., s.99. Yazar Amerikan Başkanının veto yetkisini ve ilk Fransız Anayasasındaki Kraliyet
Onayını (Sanction Royale) örnek göstermektedir (Ibid.).
31 Foillard, op. cit., s.31.
32 Gustavo Fernandes De Andrade, « Comparative Constitutional Law: Judicial Review », University of
Pennsylvania Journal of Constitutional Law, vol.3, No.3, 2001, s.978.
33 Hollanda Anayasası’nın 120. maddesi anayasaya uygunluğun yargısal denetimi yasağını
düzenlemektedir. Metin için bkz. Hollanda Anayasası (İngilizce Metin), https://www.government.nl/binaries/government/documents/regulations/2012/10/18/the-constitution- of-the-kingdom-of-the-netherlands-2008/the-constitution-of-the-kingdom-of-the-netherlands- 2008.pdf, (Erişim:10/06/2017).
34 De Andrade, op. cit., s.978. Ayrıca bkz.John Ferejohn ve Pasquale Pasquino, « Constitutional
12
Birleşik Krallık bahsi açılmışken, öznel bir duruma değinmek gerekir. Geçtiğimiz yüzyılın sonlarında Commonwealth ülkelerinde esen “Haklar Bildirgesi” rüzgarının tezahürü olarak, bu bildirgelere ilişkin öngörülmüş, alışılagelmişin dışında bir siyasi denetimle karşılaşılmaktadır. Haklara uygunluğun zorunlu a priori siyasi denetimi (mandatory pre-enactment political rights review) olarak adlandırılan bu denetimde, yasa yayın öncesi ilgili bakanlar tarafından haklara uygunluk denetimine tabi tutulmaktadır35.
Birleşik Krallık, Kanada ve Yeni Zelanda söz konusu denetimin örneklerini oluşturmaktadırlar36.
bb. Kanun Yapma Faaliyetinin Dışında Denetimle Görevli Organlar: Fransız Tipi Siyasi Denetim - Sovyet Tipi Siyasi Denetim
Siyasi denetim – yargısal denetim ayrımında vurgulanması gereken esas nokta, denetimin kanun yapma sürecinin içinde faal olarak yer almayan bir organ tarafından gerçekleştirilmesi halinde, süreç içindeki aktörler kadar peşin bir “siyasi nitelik” yargısında bulunmanın mümkün olup olmadığıdır. Denetimi gerçekleştiren bu türden bir organın siyasi nitelikli bir organ olup olmadığı noktasında klasik kabul, söz konusu organın oluşturulma biçimi, kanun yapma süreci içinde faal olarak yer alan siyasi aktörlerle olan ilişkileri gibi hususların belirleyici olduğudur37. Bu ölçütlerin ne kadar sağlıklı olduğu
tartışmalıdır. Bu hususa ilerde değinilecektir.
Kanun yapma faaliyetinde faal olarak yer almayan ve denetimle özel olarak görevlendirilmiş organlar tarafından gerçekleştirilen denetimin temel örneği Fransız tarihinde kendini göstermekle birlikte, ilginç bir örnek olarak Sovyetler Birliği’nin son demlerinde ortaya çıkan denetime de kısaca yer vermek yerinde olacaktır.
i. Fransız Tipi Siyasi Denetim
Siyasi denetimin pek de yaygın olmayan bu türünün, esasen Fransız hukuk geleneğinin bir armağanı olduğunu belirtmek gerekir. Geleneksel Fransız egemenlik anlayışı, kurucu iktidarın seçilmiş temsilcilerinden oluşan parlamentonun kesin
35 Stephen Gardbaum, The new Commonwealth model of constitutionalism : theory and practice,
Cambridge, Cambridge University Press, 2013, s.25‑26, 30; Francesco Duranti, « New Models of Constitutional Review », Comparative Law Review, vol.V, 2014, s.9.
36 Duranti, op. cit., s.10.
37 Marie-Anne Cohendet, Droit constitutionnel, 5e éd., Paris, Montchrestien, 2011, s.102; Hamon, Troper
13
üstünlüğüne inanır ve bu nedenle parlamentonun yaptığı kanun genel iradenin ifadesidir38.
Anlayış tam anlamıyla Rousseaucudur39. Halk, iradesini, bizzat seçtiği ve demokrasinin
sembolü olarak nitelendirilen parlamento eliyle kanun olarak ortaya koymaktadır40. Dolayısıyla, kanun koyucunun işlemlerine yapılan her türlü müdahale, genel iradeye dönük bir eylemdir. Bu nedenle Fransız geleneğinde, seçilmiş parlamentonun işlemlerinin anayasaya uygunluğunun -özellikle siyasi olmayan ve atanmış yargıçlardan oluşan yargısal bir kurum tarafından- denetlenmesi kabul edilebilir olmayıp41, Fransız kamu hukuku
geçmişi, yasama işlemlerinin anayasallık denetiminin reddi ile karakterizedir42. Bu konuda
yargının yapacağı denetime karşı bakış; daha şüpheci, daha tutucu ve daha serttir43.
Denetimin siyasi bir organ -hele ki bu organ seçilmiş olsun- tarafından yapılması, daha az sarsıcı ve diğer seçeneğe göre çok daha kabul edilebilirdir44. Bu geleneksel bakış açısı,
anayasallık denetiminde, genel akımdan farklı bir Fransız anayasallık denetimi45
38 Dominique Turpin, Droit Constitutionnel, 2e éd., Paris, PUF, 2007, s.170; Xavier Philippe,
« Constitutional Review in France: The Extended Role of the Conseil Constitutionnel through the New Priority Preliminary Rulings Procedure (QPC) », Annales Universitatis Scientiarum Budapestinensis de Rolando Eotvos Nominatae: Sectio Iuridica, vol.53, 2012, s.65; Alec Stone Sweet, « The Constitutional Council and the Transformation of the Republic », Faculty Scholarship Series Paper 79, 2008, s.1; Marco Fioravanti, « Sieyès et le jury constitutionnaire : perspectives historico-juridiques », Annales historiques de la Révolution française, vol.349, No.3, 2007, s.87; Foillard, op. cit., s.30; Georges ve Siat,
op. cit., s.11.
39 Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.170; Alec Stone Sweet, The birth of judicial politics in France :
the Constitutional Council in comparative perspective, New York, Oxford University Press, 1992, s.24.
40 Foillard, op. cit., s.30; Philippe, op. cit., s.65; Tom Ginsburg, Judicial review in new democracies :
constitutional courts in Asian cases, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, s.1.
41 Philippe, op. cit., s.65; Philippe Pichot, « Penser le contrôle a priori (1789-1870) », Les Nouveaux
Cahiers du Conseil constitutionnel, , No.28, 2010, https://www.conseil-constitutionnel.fr/nouveaux-
cahiers-du-conseil-constitutionnel/penser-le-controle-a-priori-1789-1870, (Erişim:10/11/2017), s.2.
42 Fioravanti, op. cit., s.87; Ginsburg, Judicial review in new democracies : constitutional courts in Asian
cases, op. cit., s.1‑2.
43 Örneğin 1791 Fransız Anayasası (Constitution de 1791), yargının yasama faaliyetine müdahalesini ve
kanunların yürürlüğünü askıya almasını yasaklamaktadır (Titre II, Chapitre V, Article 3). Söz konusu anayasanın metni için bkz. Constitution de 1791, http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil- constitutionnel/francais/la-constitution/les-constitutions-de-la-france/constitution-de-1791.5082.html, (Erişim:11/11/2017). Ayrıca bkz. Pichot, op. cit., s.2.
44 Vedel, Manuel élémentaire de droit constitutionnel, op. cit., s.124.
45 İlerde yer verilecek olmakla birlikte, 1958 Fransız Anayasasının öngördüğü anayasallık denetimi
tercihinde de bu geleneğin “hukuki güvenlik” algısının etkili olduğunu belirtmek gerekir (Léon Jozeau- Marigné, « Fransız Anayasa Mahkemesi », Anayasa Yargısı, vol.4, 1987, s.56.).
14
serüvenine neden olmuştur46. Halkın direnme hakkıyla başlayan bu anayasallık denetimi
serüveni, sırasıyla siyasi heyetlerin denetimi ve kısmi-yargısal organların denetimiyle devam ederek bugünkü denetim sistemine erişmiş, Leclercq’in ifadesiyle “enteresan bir
gelişimi (évolution intéressante)” ifade etmektedir47. Bu serüvene, özellikle siyasi
denetimin bu türünü ortaya koymak adına, kısaca yer vermeye gerek duymaktayız.
Fransız Devriminin peşi sıra yaşanan çalkantılı dönemlerde ilk iki anayasa, anayasaya uygunluk denetimiyle görevlendirilmiş bir denetim organına yer vermemişti48. III. Fransız Anayasasının (Constitution de l'An III-22 Ağustos 1795) yapım aşamasında Emmanuel-Joseph Sieyès, anayasallık denetiminin gerekli olduğunu ve bunun için özel olarak görevlendirilmiş bir heyetin oluşturulması gerektiğini savunmuştu49: Le jury
constitutionnaire (Anayasa Jurisi)50. Sieyès’e göre, eğer anayasa emredici kanunların
bütünü ve esasıysa, anayasanın ve hakların bir koruyucusu olmalıydı51. Ona göre bu
koruyuculuk; halkın temsilcilerinden oluşan, özel olarak anayasaya aykırılık denetimiyle görevlendirilmiş ve bu amaçla oluşturulmuş bir devlet organına verilmeliydi52. Bu öneri, -
en azından teoride- zamanın ve Fransız egemenlik anlayışının ruhuna uygun bir çözüm yolu olarak görünmektedir. Zira halkın temsilcisi olan bir organı, yine halkın temsilcisi olan
46 Bu serüvenin ve Fransa’da uzun bir süre anayasal açıdan bir dengeye sahip olunamamasının altında
yatan diğer nedenler için bkz. Lavroff, Le Système politique français : constitution et pratique politique de la Ve République, op. cit., s.90 vd.; Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.170 vd.
47 Leclercq, op. cit., s.109.
48 1791 tarihli ilk Fransız Anayasası, yoğun tartışmalar sonrasında Kraliyet onayına (Sanction Royale) yer
vermiş, fakat 1792’de yaşanan büyük olaylar bu yöntemin ülke için pek de iyi sonuç vermeyeceğini ortaya koymuştu (Zoller, op. cit., s.99‑100.).
49 Marco Goldoni, « At the Origins of Constitutional Review: Sieyès’ Constitutional Jury and the Taming
of Constituent Power », Oxford Journal of Legal Studies, vol.32, No.2, 2012, s.212; Vlad Constantinesco
ve Stéphane Pierré-Caps, Droit constitutionnel, 7e éd., Paris, PUF, 2016, s.204; Fioravanti, op. cit., s.89. 50 Sieyès’in önceliğinin, Devrimi tamamlamak için yargısal bir yöntem bulmak olduğu ve anayasa jürisinin
bunun araçlarından biri olduğu yönünde bkz. Fioravanti, op. cit., s.89. Sieyès’in önerdiği le jury constitutionnaire’in görev ve özellikleri ile ilgili detaylı bilgi için ayrıca bkz. Goldoni, op. cit., s.216 vd.; Fioravanti, op. cit., s.95 vd.
51 Bu savıyla Sieyès’in, anayasayı korumaya dönük bir kurumun inşa edilmesi gerekliliğini ortaya koyan
belki de ilk anayasa teorisyeni olduğunun, önerdiği kurumun ise bugünkü çağdaş anayasa mahkemelerinin ilk atası olduğunun sıklıkla kabulü yönünde bkz. Goldoni, op. cit., s.212. Benzer yönde bkz. Constantinesco ve Pierré-Caps, op. cit., s.204; Bernard Chantebout, Droit constitutionnel, 32e éd.,
Paris, Sirey, 2015, s.47. Aksi yönde görüş için bkz. Fioravanti, op. cit., s.96, dn.47.
52 Goldoni, op. cit., s.213; Chagnollaud ve Montay, Droit constitutionnel contemporain - 1. Théorie
générale, les régimes étrangers, op. cit., s.69; Constantinesco ve Pierré-Caps, op. cit., s.204. Jury constitutionnaire’in üye kompozisyonu ile ilgili bkz. Marcel Morabito, Histoire constitutionnelle de la France : de 1789 à nos jours, 14e éd., Issy-les-Moulineaux, LGDJ, 2016, s.133.
15
başka bir organ denetlemektedir53. Sieyès, anayasaya uzanan bütün girişimlere dönük
şikayetleri inceleyeceğini ifade ettiği anayasa jürisinin, temsil özelliğine özellikle vurgu yapmaktaydı54. Daha önce de vurgulandığı gibi, geleneksel Fransız anlayışı göz önüne
alındığında, bu tür bir yöntem daha az şok ediciydi55.
Öneri bu özelliğine karşın, öne sürüldüğü dönemde çok büyük tepki toplamış ve 1795 tarihli III. Fransız Anayasası (Constitution de l'An III)56 bağlamında -neredeyse
oybirliğiyle- reddedilmişti57. Halkın direnme hakkı dışında herhangi bir denetimin tahayyül
bile edilemediği dönemde ileri sürülen bu jüri, düşünürün çağdaşı olan bazılarına göre, kamu iktidarlarına dönük bir gardiyan olmakla kalmayacak, aksine sahip olduğu güçle onları zincire vuran bir efendiye dönüşecekti58.
Sieyès’in savunulduğu dönemde reddedilen önerisi, 13 Aralık 1799 tarihli dördüncü Fransız Anayasası (Constitution de l'An VIII)59 ile ilk uygulamasına kavuşacaktı60. Yalnız
53 Constantinesco ve Pierré-Caps, op. cit., s.204.
54 Zoller, op. cit., s.100; Fioravanti, op. cit., s.95; Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.172; Prélot ve
Boulouis, op. cit., s.228.
55 Vedel, Manuel élémentaire de droit constitutionnel, op. cit., s.124.
56 İlgili Anayasanın metni için bkz. Constitution de l’An III, http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-
constitutionnel/francais/la-constitution/les-constitutions-de-la-france/constitution-du-5-fructidor-an- iii.5086.html, (Erişim:11/11/2017).
57 Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.172; Gélard ve Meunier, op. cit., s.123; Pichot, op. cit., s.1;
Christine Maugué ve Jacques-Henri Stahl, La question prioritaire de constitutionnalité, 2e éd., Paris,
Dalloz, 2012, s.9; Pierre Serrand, « La question prioritaire de constitutionnalité », Giornale di Storia Costituzionale, vol.27, 2014, s.163.
Sieyès’in önerisinin tümden reddedilmediği, Yasamanın bir parçası olan Conseil des Anciens üzerinden nispeten Constitution de l'An III’e yansıtıldığı yönünde görüşler için bkz. Prélot ve Boulouis, op. cit., s.228; Zoller, op. cit., s.100. Bununla birlikte Prelot ve Boulouis, Sieyès’in gerçek ve doğrudan etkisinin bir sonraki anayasada (Constitution de l'An VIII) görüldüğünü ve oluşturulan yeni organın yasama fonksiyonu bulunmadığını ifade etmektedirler (Prélot ve Boulouis, op. cit., s.228.).
58 Bu yöndeki ifade Thibaudeau’ya aittir. Bkz. Jean Gicquel ve Jean-Éric Gicquel, Droit constitutionnel et
institutions politiques, 30e éd., Issy-les-Moulineaux, L.G.D.J, 2016, s.251‑252; Turpin, Droit
Constitutionnel, op. cit., s.172..
59 İlgili Anayasanın metni için bkz. Constitution de l’An VIII, http://www.conseil-
constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/la-constitution/les-constitutions-de-la- france/constitution-du-22-frimaire-an-viii.5087.html, (Erişim:11/11/2017).
60 Gélard ve Meunier, op. cit., s.123; Chagnollaud ve Montay, Droit constitutionnel contemporain - 1.
Théorie générale, les régimes étrangers, op. cit., s.69; Fioravanti, op. cit., s.101; Pichot, op. cit., s.1; Morabito, op. cit., s.160; Stone Sweet, The birth of judicial politics in France : the Constitutional Council in comparative perspective, op. cit., s.30.
16
daha politik ve değiştirilmiş bir şekilde61. Fransız hastalığı yine tutmuştu. Nasıl olurdu da
egemen parlamentonun işlemleri yargısal bir denetime tabi tutulabilirdi62!
Söz konusu Anayasasının bir devlet organı olarak kurduğu Sénat Conservateur63
kendisine anayasaya aykırılık gerekçesiyle -yasamanın ilgili kurulu (Tribunat) ya da hükümet tarafından- sevk edilen işlemlerin iptal edilip edilmeyeceğine karar vermekteydi (Art. 21) 64. I. İmparatorluk Dönemindeki uygulamaları ile kendisinin devamı niteliğindeki
II. İmparatorluk Senatosunun uygulamaları, daha politik ve orijininden görece kopmuş bu organın, ne kadar etkisiz ve görevinden sapmış olduğunu gün yüzüne çıkarmış65; bu durum,
zaten soğuk olan denetime bakışı daha da kötü hale getirmişti66. Bu kötü uygulama, bir
bakıma bahse konu geleneksel olumsuz bakışın tezahürüydü fakat -görünüşte de olsa- haklı çıkan yine bu anlayış olmuştu. Zira uygulama pozitif anlamda etkisiz olmakla kalmamış,
61 Fioravanti, op. cit., s.102. Ayrıca bkz. Morabito, op. cit., s.155.
62 Sieyès’in öngördüğü denetim usulünün yargı düzenine ait olduğu yönünde bkz. Fioravanti, op. cit.,
s.102. Yeri gelmişken, yargının, Fransız anayasallık denetimi serüveninin neredeyse hiçbir döneminde anayasallık denetimi konusunda gönüllü olmadığı yönünde bkz. Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.174.
63 Sieyès’in önerisindeki “jüri” ifadesinin terk edilerek, “senato” ifadesinin kullanılmasının, düşünürün
tasavvurundaki organın yargısal değerinin, politik anlam lehine karartıldığı yönünde görüş için bkz. Fioravanti, op. cit., s.102..
64 Morabito, op. cit., s.160; Gélard ve Meunier, op. cit., s.123; Chagnollaud ve Montay, Droit
constitutionnel contemporain - 1. Théorie générale, les régimes étrangers, op. cit., s.69; Leclercq, op. cit., s.110; Prélot ve Boulouis, op. cit., s.228; Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.172; Pichot, op. cit., s.1. Dönem dönem Senato ek görevler edindiği gibi, denetim yönlü görev tanımında değişiklikler de olmuştur. Örneğin Constitution de l'An XII (18 Mayıs 1804) Senatoya kişi haklarının korunması görevini vermiştir. Bireysel başvurunun ilkel bir örneği olarak düşünülebilecek olan bu koruma kapsamında örneğin, özgürlüğünden alıkonan kişilerin on gün içinde yargı önüne çıkarılmadıkları yönündeki şikayetlerinin, basın özgürlüğüne yönelik şikayetlerin Senato bünyesinde oluşturulan ilgili komisyonlar tarafından inceleneceği anayasal düzenleme altına alınmıştır (Art. 60-67). İlgili Anayasanın metni için bkz. Constitution de l’An XII, http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil- constitutionnel/francais/la-constitution/les-constitutions-de-la-france/constitution-de-l-an-xii-empire- 28-floreal-an-xii.5090.html, (Erişim:11/11/2017). Ayrıca bkz. Lavroff, Le Système politique français : constitution et pratique politique de la Ve République, op. cit., s.93. Diğer bir örnek olarak, II. İmparatorluk Dönemi anayasası olan 1852 tarihli İmparatorluk Anayasası (Constitution de 1852, Second Empire) anayasallık denetimini Senatoya verirken, sadece anayasaya uygunlukla yetinmemiş, dine, ahlaka vb. uygunluğu da denetime konu etmiştir (Art. 26). İlgili Anayasanın metni için bkz. Constitution de 1852-Second Empire, http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/la- constitution/les-constitutions-de-la-france/constitution-de-1852-second-empire.5107.html,
(Erişim:11/11/2017). Ayrıca bkz. Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.173; Lavroff, Le Système politique français : constitution et pratique politique de la Ve République, op. cit., s.93‑94.
65 Leclercq, op. cit., s.110; Gicquel ve Gicquel, op. cit., s.252. 66 Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.172; Pichot, op. cit., s.1.
17
negatif etki bile göstermişti. Örneğin, ilk imparatorluk döneminde Senato, Napolyon’a boyun eğmiş ve onun anayasayı ihlal eden uygulamalarının aklanma ve onay merkezi haline dönüşmüştü67. Bu başarısızlık ve klasik Fransız anlayışı, III. Cumhuriyet döneminde tekrar başa dönülmesine, diğer bir anlatımla, yine ve yeniden denetim yokluğuna neden olmuştu68. Gerçekten de III. Cumhuriyetin 1875 tarihli Anayasal Kanunları (Lois
constitutionnelles de 1875, IIIe République)69 herhangi bir denetime yer vermeyecek70, parlamento iradesi yine yanılmaz yine genel iradenin ifadesi olacak ve 1946 tarihli IV. Cumhuriyet Anayasasına kadar bir daha anayasallık denetiminden söz edilemeyecekti71.
1946 tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası (Constitution de 1946, IVe République)72 ile
dolaylı bir anayasallık denetimi yeniden denenecek, fakat sonuç alınamayacaktı. 1946 Anayasası oldukça orijinal ve dolaylı bir denetim öngörmekteydi73. Devlet başkanının
başkanlığında parlamenterlerden [Ulusal Meclis (Assemblée nationale) ve Cumhuriyet Konseyi (Conseil de la République) üyelerinden] oluşan yapısıyla Comité Constitutionnel (Anayasa Komitesi), oylanmış kanunların anayasaya aykırı olup olmadıklarına değil,
67 Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.172; Lavroff, Le Système politique français : constitution et
pratique politique de la Ve République, op. cit., s.93; Vedel, Manuel élémentaire de droit constitutionnel, op. cit., s.125; Pichot, op. cit., s.1; Stone Sweet, The birth of judicial politics in France : the Constitutional Council in comparative perspective, op. cit., s.30.
68 Mélin-Soucramanien ve Pactet, op. cit., s.75.
69 İlgili Anayasal Kanunlar için bkz. Lois constitutionnelles de 1875, http://www.conseil-
constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/la-constitution/les-constitutions-de-la- france/constitution-de-1875-iiie-republique.5108.html, (Erişim:11/11/2017).
70 1875 tarihli üç adet Anayasal Kanun, esasında bir geçiş anayasası olarak düşünülmüşlerdi ve sadece
devlet kurumlarının işleyişine dönük düzenlemeler içermekteydi (Marie-Claire Ponthoreau ve Fabrice Hourquebie, « The French Conseil Constitutionnel: An Evolving Form of Constitutional Justice », Journal of Comparative Law, vol.3, No.2, 2008, s.271; Lavroff, Le Système politique français :
constitution et pratique politique de la Ve République, op. cit., s.94.). III. Cumhuriyet döneminde yasama organı tarafından anayasallık denetimi gerçekleştirildiği yönünde ise bkz. Leclercq, op. cit., s.105.
71 Mélin-Soucramanien ve Pactet, op. cit., s.75; Lavroff, Le Système politique français : constitution et
pratique politique de la Ve République, op. cit., s.94‑95; Turpin, Droit Constitutionnel, op. cit., s.173; Vedel, Manuel élémentaire de droit constitutionnel, op. cit., s.126; Leclercq, op. cit., s.109, 110.
72 İlgili Anayasanın metni için bkz. Constitution de 1946-IVe République, http://www.conseil-
constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/la-constitution/les-constitutions-de-la-