D05. Dr. Kurtulu§ KAYALI *
Btitunluklti bir portre Niyazi B erkes’in akademik niteligini, entellektiiel kimligini ve birey olarak duyarlihgim yansitabilir. Belki de diger entellektiiellerden farkh olarak bu iig unsurdan herhangi birinin anlatilmayi§i Niyazi B erkes’in anla§ilmasimn oniinde onemli bir engel olu§turur. Bireysel duyarliliklarinin fark edilmemesi Niyazi B e rk e s'in entelektiiel gali§m alarinin ruhunun kavranm asim engelleyecegi gibi y ay in lad ig i m e tin lerin bigim i ak ad em ik n itelig i h ak k in d a ele§tirel tu tu m lar takindm asina da neden olabilir. Yayinladigi m etinlerin bigimi iizerinde israrli olmak onun hayati boyunca devam eden dii§imsel dogrultusu konusundaki tutkusunu bir anlam da kavram am ak anlam ina gelebilir. O zellikle 1940’li ve 1960’li yillarda yayinladigi m etinlere sinen co§ku o donem de Niyazi B erkes’in haletiruhiyesiyle ilgilidir. Bu anlamda T iirk iy e ’de (^agda§la§m a kitabini 1970’li yillarin ba§inda tabir caizse Tiirkge'ye serbest bir sekilde gevirir, kimi yerlerini adeta yeniden yazarken iginde bulundugu psikolojiyi dogru anlam ak gerekm ektedir. £ o k sayida Tiirk entellektiielinin yabanei dildeyazdiklan metinleri baskalan Tiirkge’ye gevirmi§lerdir. Bu k ita p la r okundugu zam an y azarin in k u llan m ay aeag i k elim elerin sik lik la kullam lageldigi goriilebilir. Ozellikle 1960’h yillar sonlannda Niyazi Berkes siklikla Tiirkge yazm aya yonelmi§, bu yonelm e de T iirkiye’nin bir degi§me ya§ayaeagi hissiyatiyla at ba§i gitmistir. Yazdigi metinlere sinen iyim serlik de donemin kendi anladigi anlam da dinam izm aine i§aret etmektedir. ^ali§m alanna zaman zaman sinen co§ku zaman zaman da hakim olan kotiim serlik duyarlihgim gok iyi yansitmaktadir. Bu kadar co§kulu bir §ekilde yazan az sayida Tiirk entellektiieli bulunmaktadir. Niyazi B erkes’in kimi zaman depresen heyeeam Tiirkiye hakkindaki beklentilerinden kaynaklanm aktadir. ^ o g u ba§ka entellektiielin degi§ik donem lerde yazdiklarim okumak degi§ik entellektiiellerin m etinlerini okumak gibi bir duygu olu§turur. Fakat B erkes’in kirk yil arahklarla yazdiklarim okumak aym kigiyle yiiz yiize olundugu izlenimini uyandinr.
98 Iz Birakmis Kibnsli Tiirkler I. Sempozyumu:Niyazi Berkes
£iinkii benzeri du§tincelerin ifade edildigi rahatlikla anla§ilabilir. Aradaki tek fark Tiirkiye’nin o zamanki durum u konusundaki iyim serlik ya da kotiimserliktir. Diiscncclcr degismcsc bile duygular degi§mektedir. N itekim hangi donem lerde daha fazla yazdigi goriiltirse tutumu daha iyi anla§ilir. Bu durum, dii§uncelerinin zaman iginde istikrarliligi, N iyazi B e rk e s’i insan olarak anlam anm anahtaridir. Zaten yazdiklari degerlendirilecek olursa belki de insan olarak en fazla taninmasi gereken birey Niyazi B erkes’tir. Niyazi B erkes’i birey olarak tanimadan, ondan dahaonem lisi anlamadan diisuncelerini kavramak mumkiin degil gibi goriinmektedir. Bir anlamda elli yili a§kin yazarlik seriiveni iginde Berkes konuya, ele aldigi konulara aym duyarlilik, aym kesinlikle yakla§maktadir. Son kitabi Unutulan Yillar'a bakildigi zaman sadece bu yillarin unutulmamasi gerektigini soylemekle kalm am akta, Ismet inonii’yii o yillardaki duygu ve dii§iinceleriyle degerlendirmektedir. I§te Niyazi Berkes bu siireklilik ve isrardir. Aym zamanda iyimserlikten kotiimserlige siiriiklenen bir ruh halidir. Niyazi B erkes’i yazar ve birey olarak anlamanm anahtan budur. Yayinladigi metinlere sinen mizah duygusunu da aym §ekilde goziimlemek gerekmektedir. Niyazi Berkes uzerine yazan hemen herkes onun birey olarak duyarlihklan iizerinde durmadigi igin genellikle yazdiklanm yanli§ anlami§tir. Portre soz konusu oldugu zaman bundan daha onemli olan Niyazi B erkes’in genellikle van]is anlasilmaktan §ikayet etmesidir. £ o g u ki§i yayinladigi metinleri okudugu igin, sadece bu metinlerden kalkarak dii§iincelerini elestirdigi igin degi§ik bir Niyazi B erkes portresi ortaya gikmi§tir. Dii§iincesinin gerisindeki temel duyarliliklar en azindan ortiik olarak bilinm ezse insanlarin tam yam ayacagi, gergeklikten fazlasiyla uzak bir dii§unceler biitiinii ile kar§ila§ilir. Bu noktada verilebilecek en iyi ornek duymasi halinde onu isyan e ttire b ilecek o ry a n talist nitelem esid ir. Z aten b ir k itab in d a da diijiinsel dogrultusu konusunda yanli§ anla§ildigim israrli bir sekilde belirtmi§tir.
Oryantalizm konusundaki nitelem elerin agimlanmasi igin bizzat kendisinin Asya
M ektuplari kitabinda oryantalizme yonelik ele§tirilerine dikkat etmek gerekmektedir.
P akistan ve H in d ista n ’la T iirkiye arasin d a y aptigi kar§ila§tirm alarda T iirkiye hakkindaki onemli nitelemeleri oryantalizm e yonelik bir tepkisi olarak goriilmelidir. Ondan ote O rta-D ogu islam toplum larindaki sosyal ve kiiltiirel yapiya iligkin degerlendirm eleri de temel farkliliklanm , dii§iinsel farkhliklarim olanca agikligiyla ortaya koyabilecek mahiyettedir. Bu sorunla baglantili olarak Tiirk toplum yapisimn ozgiinliigii konusundaki yakla§im i da - k i bu sadece son donem deki dii§iince.si degildir- b ir fikir verm ektedir. A ncak y u k an d a gonderm e yapilan kitaplari hig onem senm em i§tir. K isaca deginilen iki kitabim n onem senm em e nedeni birinin m ektuplarim igermesi, digerinin de gezi izlenim leri olmasidir. Gezi izlenim leri ve m ektuplar dipnotlu m etinlere gore birey olarak yazari daha gok ele verir. Burada bir ciimleyle Tiirkge’ye serbestge gevirdigi Turkiye’de Qagda§la§ma’nm bir ozelligine de dikkat etmek gerekmektedir. Turkiye’de (^agda§la§ma kitabi orijinaline gore daha bir savruk yazilmi§ gibidir. Kitapta dipnot yoktur. Ancak ozgiin metinde belirgin
bir §ekilsel bilim sellik bulunmaktadir. Niyazi B erkes’in temel kitabim, doktora tezini Tiirkge’ye serbestge gevirirken oradaki tahlillerde sekilden daha 50k sorunun ruhu iizerinde durdugu, onu onem sedigi goriilmektedir. Belki de Niyazi B erkes’i birey olarak anlam anm yolu daha 50k bu iki kitabim okum aktan gegmektedir. Dikkat edilmesi gereken bir ba§ka nokta da, Tiirkiye’yi Orta-Dogu butiinii iginde gorm ek en azmdan o donemde simrli sayida birkag entellektuele has bir §eydir. Bir de Dogu ilgisi, cografi anlamda H indistan’a kadar ula§an ilgi Tiirk entellektiielleri agismdan daha yeni yeni yayginla§m aktadir. O ryantalizm konusundaki d u yarhligi da bu anlam da yeni goriinmektedir. Ona yonelik oryantalist nitelem esinin vaktiyle ayni tarzda nitelemeye daha rahat bir §ekilde maruz kalabilecek biri tarafindan 1970 yilinda yapilmasi da ilging bir goriintii olu§turmaktadir. Tabii soz konusu olan sadece Niyazi Berkes’i birey olarak daha iyi tammak degildir. Birey olarak daha iyi tammak suretiyle du§uncelerini daha yanhjsiz bir §ekilde niifuz etmek.
Bir de Tiirkiye’nin kiiltiirel yapism in ozgiinliigii konusundaki israrm a dikkat etmek gerekmektedir. Temel ugra§i Tiirkiye’nin ozgiin yapisi ve ozgiin kiiltiirii iizerine odaklanm ak olmu§tur. Bununla baglantili olarak bir ba§ka husus da hayatmin sonuna kadar Tiirkge yazm akta israr etmesidir. Bir baska dilde yazmak o dilde dii§unmek demektir. Bu alanda bir farklila§madan soz edilebilir. ingilizce olarak yazdiklari genellikle tarihsel olarak eski donemlere doniik olmakta, giincel sorunlar uzerine dii§uncelerini de Tiirkge yazmaya ozel bir onem atfetmektedir. Eski donem uzerine hig Tiirkge yazmamak gibi bir egilimi yoktur. Tiirkiye’de <^agda§la§ma’nin orijinalini de zorunlu olarak, doktora tezi oldugu igin tngilizce ya/m isdr. ingilizce yazdigi bir m akale de Ziya Gokalp iizerinedir. Ziya G okalp’in onemli makalelerini lngilizce’ye gevirmi§tir. B ir anlam da Ziya Gokalp hakkinda yazdiklari, daha sonra, ornegin Taha P arla’mn yazdiklarindan daha gok, yillar once Ziyaeddin F ahri’nin Fransizca olarak Z iya Gokalp uzerine yazdiklarm a benzem ektedir. Ondan ote herhangi bir Tiirk entellektiielinin yazdiklarim onemseyerek yabanci dile gevirmemi§tir. Bunlarin da ister istem ez giincel gagnsim lan olmaktadir. Sorulabileeek en kritik soru Niyazi B erkes’in Tiirk Du§iiniinde Bati Sorunu kitabimn 1923 tarihi sonrasi bolumiinii neden Ingilizce olarak da kalem e alm adigidir. Niyazi B erkes’in haletiruhiyesini anlamanm bu agidan da onemi bulunmaktadir. 19 5 0 ’li yillarin ba^larinda Arnold Toynbee ve 1960’h yillarin baslarinda Ibrahim Miitefen ika hakkinda Tiirkge yazmakta diretm esi Tiirkiye ve Tiirkge ile baglantisim hemen her zaman siirdiirme lsranm n bir gostergesidir. Yazdigi konularda daha bariz olarak Tiirk tarihine soyut bir diizeyde yonelm esi 1940’li yillardaki sim rliliklarm i a§tigimn kamti olarak anlajilm alidir. A ncak ilging olan husus yazdigi bu tiir m etinlerin fazla ilgi gekm em esidir. Ilgi gekm em esi tarihe yonelim inin sim rliligindan ziyade konunun ele ahm§ tarzim n f a r k lilig in d a n k a y n a k la n m a k ta d ir. B ir an la y i§ i da k o n u n u n k a v ra m § im k o lay la jtirab ilir. D onem in cari m odernle§m e yakla§im iyla g atijtig i gok nokta bulunmaktadir. Bunlarla baglantili olarak hemen hig kim senin sormadigi bir bajka
100 tz Birakmis Kibrisli Tiirkler I. Sempozyumu:Niyazi Berkes
soru da neden Niyazi B erkes’in Tiirkge olarak bir sosyoloji ders kitabi yazmadigidir. Bu soru ciddiye ahndigi zaman Niyazi B erkes’in m odem lesm e teorilerine uzakligi, o rto d o k s m a rk s iz m in d i§ in d a b u lu n u § u ve o r y a n ta lis t o la ra k n ite le n m e s i konulanndaki haksizlik daha net olarak anla§ilabilir. Diinyayi algilayi§ tarzmin bu tiir yonelim inin olm am asiyla dolaysiz baglantisi bulunmaktadir.
Tiirkge’de yazmakta israrli olmasi bugiin daha anlamli bir §ekilde yorumlanabilir. Bunlardan biri kendi ku§agmdan ve giiniimiiziin entellektiiellerinden onetnlice bir kism im n yabanci dilde yazm akta olaganiistii israrli olm alarina m ukabil N iyazi B erkes’in boyle bir zorunlulugu olmamasina, K anada’da ya§amasina kar§in Turkge’yi y eg lem esid ir. O rn eg in , M u zaffer § e rif Ba§oglu o d o n em lerd e n , o zellik le de Tiirkiye'den aynldiktan sonra Tiirkge’de higbir metin kaleme alm am ijtir. Bugunkii entellektiiellerin b ir kism im n da tercihinin bu olabilecegi §eklinde bir dii§iince bulunm aktadir. Bu nedenle bu husus bir farklila§m aya da tekabiil etm ektedir. Kar§ila§tirilacak onemli metinler olarak § erif M ardin’in yazdiklan gosterilebilir. Bir yaniyla incelendigi zaman §erif M ardin’in yerli, Niyazi B erkes’in yabancilajm ij bir entellektiiel oldugu gibi bir izlenim vardir. Agiklikla ifadelendirilmese de ortiik olarak boyle bir anlayi§ vardir. §erif M ardin Ingilizce olarak yazmasma kar§in Niyazi Berkes Tiirkge yazm akta devam etmi§tir. Tiirkge yazanlar son donem lerde belirgin bir miistehzi edayla Giiney’in, gevrenin bilim adamlari olarak nitelenmektedir. Boylesi bir ortamda B erkes’in yazdiklarimn onemsiz goriinmesi olaganiistii dogal bir tespittir. Bu noktada ilging olan hususlardan biri de §erif M ardin'in Niyazi B erkes’in yazdiklan iizerinde yogun b ir ilg isin in bulunm asidir. D egi§ik iin iv ersitelerd e B e rk e s’in kitaplanni okutmasi yanm da 1976 yilm da da Tiirk Du§iiniinde Bati Sorunu yapiti iizerine ele§tirel bir metin yazmi§tir. Niyazi Berkes bu elejtiriye koklii bir yamt vermi§tir. Zaten bir anlamda Niyazi Berkes ile § erif M ardin arasmdaki temel fark da
The Developm ent o f Secularism in Turkey ile The Genesis of Young Ottoman T hought arasm daki farktir. Yani §erif M ardin’in daha teknik olarak diisiinccvic
ilg ile n irk e n N iyazi B e rk e s ’in daha m akro tarzd a dii§iinceleri d eg erlen d irm e denemesine yonelm esine dikkat edilmelidir. Turkiye’de son donemde §erif Mardin o la g an iistii o n e m se n irk e n N iy a z i B e r k e s ’in y a k la § im la rm m n e re d e y se hig o n e m s e n m e m e s i b ir olg iid e de § e r if M a r d in ’in T iirk g e y a z m a m a s in d a n kaynaklanmaktadir. Buradaki geli§kiye dikkat etmek gerekmektedir. Birinin ingilizce olarak y azdiklan israrli olarak T iirkge’ye gevrilm ekte, digerinin bizzat Tiirkge yazm asm a mukabil yazdiklan pek etkili olmamaktadir.
Niyazi B erkes'in yakla§im larinin onem senm em esi bir de siyasal tercihinden kaynaklanm aktadir.
A slinda bir ba§ka noktaya dikkat etm ek sorunu biitiinsel olarak anlam anm anahtandir. Niyazi B erkes’in entelektiiel olarak en onem sendigi donem lerde bile yazdiklan ciddiye alinmami§tir. Diisunsel etkisinin belirgin bir ortiik yam vardir. Degi§ik diigiincelerin en g elijk in iiriinlerinin 1960 yili sonrasm da gergeklejtigi
dusimulmiistur. D olayisiyla hemen herkes ba§ka m etinlerine oldugu gibi Niyazi B erkes'in 1960’li yillardan once yazdigi m etinlere de dikkat etmemi§tir. Buna gerek de duymami§lardir. Ancak bugiin ba§at egilim ler iki noktada olu§mu§tur. Bunlardan biri kiiltiir konusunun oncelikli olmasidir. O zellikle son donemde kiiltiir konusu en oncelikli konu olmu§tur. Son donem dolaylarinda kiiltiir konusu en merkezi yere gelmi§tir. Bununla onemli olgiide paralel bir §ekilde tarih de merkezi bir konuma gelm i§tir. Z aten T iir k iy e ’de (^agda§la§m a C u m h u riy e t d o n em in in ta rih se l zorunluluklarm bir sonucu oldugunu belirtmi§tir. Aslinda tarih ve kiiltiir konusuna yakla§imi aym zamanda Cum huriyet doneminin bir tarihsel siireklilik gergevesinde miitalaa edilm esini miimkiin kilmaktadir. Bir anlam da aerif M ardin’ in JonT urklerin
Siyasi Fikirleri kitabinm onsoziinde C um huriyet donem inin diijiince hayatinin
Osmanli toplumunun son doneminden beri siiregiden tartijm a tarafindan jekillendigi §eklindeki yakla§imma Niyazi Berkes de bir a / farkh bir siiregten gegerek ula§mi§tir. Buna kar§in bu anlam da daT iirkiye’de §erif M ardin’in konuya ili§kin du§iincelerinin o n e m s e n irk e n N iy a z i B e r k e s ’in y a k la § irm m n c id d iy e a lin m a m a s i ilg in g goriinmektedir. Zaten C um huriyet’in bir kopu§ olarak nitelenm esi bile B erkes’in gegm i§ donem i hig o n em se m ed ig i an lam in a g e lm e m e k te d ir ki. T iir k iy e ’de
^agda§la§ma kitabinm ana ekseni de zaten gegmi§ donemin onemsenen tarihsel
hikayesidir.
Niyazi B erkes'in dii§uncelerinin koklejm esi belki de tam The Developm ent of
Secularism in Turkey kitabim yazm a siirecinde §ekillenmi§tir. 1940'h yillarda
yoneldigi terciim e eylem inden vazgegm esinin belki de bu durum la derin ilgisi bulunmaktadir. Bernard Lew is'in The Em ergence of M odern Turkey kitabi 1961 yilinda, §erif M ardin’in The Genesis o f Young Ottom an Thought yapiti 1962 yilinda ve Niyazi B erkes’in The Developm ent of Secularism in Turkey kitabi da 1964 yilinda yayinlanmi§tir. Yukarida da belirtildigi gibi §erif Mardin sozii edilen kitapta ve devaminda aynntili bir dii§unee tarihi betim lem esi yapmaktadir. Ancak bu ayrintili sayilabilecek betim lem eyi olaganiistii soyut bir biitiiniin iginde m iitalaa etmeye gali§mi§tir. Bir anlamda soyutlam asiyla diiglinsel ayrm tilar arasinda belirgin bir bag bulunmamaktadir. Bernard Lewis’in kitabi da Tiirk modernlcsmcsini aynntilara dikkat ederek “h er zam an ve her durum da u y g u lan ab ilecek b ir Bati m odeline gore gagda§la§arak ile rlen e b ile ceg in e olan giiglii inanein izlerin i ta§im aktadir.” ( l) D o la y is iy la B e rk e s 'in k ita b i ozgiinliigii to p lu m sa l yapi ve k iiltiir a la n in d a odakla§tirmasi anlaminda Bernard Lew is’in kitabindan temel farkliliklar ta§imaktadir. § e rif M ard in ’in kitabi da ayrintilarda odaklanm asi ve herhangi b ir soyutlam a gergevesinde sunulabilmesi anlam inda bu farklihkla ortii§memektedir. Aslinda Jon
T iirklerin Siyasi F ikirleri kitabm in ikinci baskisim n onsoziinde 1984 yilinda
anlatilan hikayenin sadece somut anlam da dii§iinsel geli§menin gegmi§ donemdeki kokenlerinin anla§ilmasi §eklinde bir onemi vardir. Sozii edilen donem du§uncesinin Niyazi Berkes’in kitabmdaki gibi biitiinliiklii bir yorumu diisunulmcmi^tir. K ib n s’taki
102 jy. Birakmis Kibnsli Tiirkler I. Sernpozyumu:Niyazi Berkes
N iy azi B erkes sem p o zy u m u n d a an la tila n la rd an o g re n ile b ile c eg i gibi N iyazi Berkes’in kitabi 1964 yilinda 90k once yayin hayatm a hazirdir. Yayinlanmasinda ve yaygm la§m asinda onemli sinirliliklar ya§anmi§tir. Ancak bu durum a fazla onem atfetm ek anlam li goriinm em ektedir. K itabin yayinlandiktan sonra T iirkiye’deki seriiveni de pek degi§ik olmami§tir.
T h e D e v e lo p m e n t o f S e c u la r ism in T urkey k ita b i T iirkge te rc iim e si
yayinlanm adan once T u rk iy e ’de yayinlanan toplum sal yapi ve kiiltiire ili§kin gah§m alardapeknazan dikkate ahnmami§tir. Buna mukabil Bernard Lew is’in kitabina sikga a tif y ap ild ig i ve o k itap ta g eligtirilen m odelin k u llan ilm ay a gali§ildigi saptanabilir. Yakin zamanda depre§en yeni ilgi gergevesinde de Niyazi B erkes’in
Turkiye’de (^agda§la§ma kitabimn Bernard L ew is’in M odern Tiirkiye’nin Dogu§u
kitabindan daha az okundugu ve daha az i§levsel oldugu bir gergektir. M odern
T iirk iy e’nin Dogu§u N iyazi B e rk e s’in h er k itab in d an d ah a fazla T u rk iy e ’de
tanmmaktadir. Son iki yiizyili goziimlemek denemesinin Bernard L ew is’ i daha fazla an lam ak §eklinde te z a h iir ettig i b ilin m e k te d ir. O rn eg in F ran g o is G eorgeon T iirk iy e ’nin m o d ern le§ m e ta rih in in L ew is ve B e rk e s ’in an ilan k ita p la riy la anla§ilabildigini belirtm ekle Turk yazarlardan daha fazla Niyazi B erkes’in kitabina onem atfetmi§tir. Niyazi Berkes uzerine T urkiye’de dogal olarak oliimiinden sonra yazilan m etin ler de onun k itap larin in ciddi b ir §ekilde okundugunun ku§kulu kilmaktadir. Kimi komik yanlisliklar bu durumun kamtidir. Bu ilgisizligin Niyazi B erkes’in hem diinyada hem deT u rk iy e’de revagta olan dii§iincelere ilgisiz, mesafeli durm asindan kaynaklanm aktadir. Bunun 1940’li yillardaki dii^unce ortam iyla da somut bir baglantisi vardir. Sabahattin Eyuboglu’nun yazdigi bir makale o donemin haletiruhiyesini gergekgi bir §ekilde yansitmaktadir. M akalenin ba§ligi “Yeni Tiirk S a n ’atkari ya da F re n k ’ten T tirk’e Donii§”tiir. Sabahattin E yuboglu yeni Tiirk sanatkanna ornek olarak Yahya K em al’i gostermekte, onu da “Ben B ati’ya alafranga gittim, alaturka dondiim” soziiyle betimlemektedir. Bu gergevede bakinca Niyazi B erkes’in nitelenm esinin ba§ka tiirlii yapilm asi gerekm ektedir. G enel h atlan y la d e g e rle n d irild ig i zam an S a b ah attin E y u b o g lu ’nun n ite le m e sin in son donem en te lle k tu e lle rin e ve bu arada § e rif M a rd in ’e daha b elirg in bigim de uydugu go riilm ek ted ir. N iy azi B e rk e s ’in dii§iincelerinin bu ya da b oylesi b ir siireg gergevesinde olu§mamasi onun dii§uncelerine m esafeli bir noktada durulm asim n gerekgelerinden birini olusturmaktadir.
D urum u yakin donem de daha iyi anlam ayi saglayabilecek bir ba§ka ornek iizerinde de durulabilir. Degigik donemlerdeki ba§at tercihler Tiirk entellektiiellerini za m an a ra lig in d a k e n d i ig in d e g eli§ ik s a y ila b ile c e k n o k ta la r a y o n e ltm ij goriinmektedir. Bu konuda en iyi ornek en duyarli konulardan biri hakkinda verilebilir. Din konusunda en tarti§mali saptam alardan biri Roger G araudy’nin Sosyalizm ve
Islam iyet kitabiyla yapilm aktadir. T urkiye’de entellektiiellerin dujiincelerinin en
Niyazi B erkes’in din ve laiklik konusundaki dii§iinceleri siireklilik arz etmektedir. G arau d y ’nin sozii edilen kitabim da M ihri B eli ve D ogan Avcioglu T urkge’ye gevirm i§lerdir. T iirk iy e’de o donem de du§unsel ve siyasal anlam da etkin olan gevirm enler kitaba yazdiklari onsozlerde sosyalizm ile islam iyet arasinda onemli gaki§ma noktalari bulduklarini belirtm i§lerdir. Bu arada kim i islam ci dii§unce adamlarmm Turkiye’de olumlu i§levler gorebilecekleri kanaatine ula§mi§lardir. Ancak zaman iginde her ikisinin de bu konudaki du§iinceleri degi§mi§tir. B ir ba§ka deyi§le her donem siyasetin belirledigi yeni yonelim ler giindeme girmi§tir. Fakat daha sonra oldugu gibi, o siralarda ve o konuda Niyazi Berkes istikrarli bir tutum takinmi§tir. B unu en som ut §ekilde R o g er G a ra u d y ’nin k ita b i h ak k in d a Y on d erg isin d e sosyalizm le islam iyet arasinda yakm lik olam ayacagim belirten yazism da bulm ak miimkiindur. C em il M erig de bu konudaki m akalesinde N iyazi B erk es’in konu hakkindaki bilgisinin sinirhligindan bahsetmektedir. Bu a§amada ilging olan husus Cemil M erig’in kendisinin Batiya kar§it yanm a kar§m Bati hakkindaki bilgisi, Batili kimligi nedeniyle onem sendigini belirtmesidir. Niyazi Berkes agisindan bu tiir bir durumun gergekle§mesi soz konusu degildir.
Niyazi B erkes'in yakla§imim anlam ak bakim indan sadece onun yazdiklarim incelemenin anlami yoktur. Tiirkiye’nin toplumsal yapisi ve kultiirii uzerine gali§malar irdelendigi zam an Dogan A vcioglu hakkinda yogun, buna m ukabil A ttila ilhan hakkinda sinirli sayida m etin yazilm i§tir. Bu noktada ortalam ayi aksettirm esi agisindan Em re Kongar’m yazdiklari olgiit olarak almabilir. Genel bir baki§ Dogan Avcioglu ve Attila Ilhan’m Niyazi B erkes’ten yogun olarak etkilendigini gosterebilir. H atta b u n u n iz le rin i o n larin y azd ig i m e tin le rd e d o la y siz o larak da g o rm ek mumkiindiir. Bunlarin du§unceleri uzerine yazilirken Niyazi B erkes’in yazdiklarinin