Sebepsiz ZenginleĢme Hükümleri Çerçevesinde Koruma Ġmkânı

Sebepsiz zenginleĢme (BK. md. 61), bir kimsenin malvarlığının, haklı bir sebebe dayanmaksızın bir baĢkasının malvarlığı aleyhine çoğalmasıdır698_{. Sebepsiz zenginleĢmeden}

söz edebilmek için dört Ģartın bir arada bulunması gerekir. Bunlar; zenginleĢme, zenginleĢmenin baĢkasının malvarlığının aleyhine olması, illiyet bağı ve haklı bir sebebin bulunmamasıdır. Bu bağlamda program formatının izinsiz kullanımında sebepsiz zenginleĢme hükümlerinin uygulanması önemli bir argüman olarak düĢünülebilir. Eser sahibinin izni olmadan telif hakkının ihlal edilmesi eser sahibinin aleyhine sebepsiz zenginleĢmeyi oluĢturur.

Formatı geliĢtiren kiĢi (format yazarı), sebepsiz zenginleĢme hükümlerine göre BK. md. 61 vd. (BGB § 812) hükümleri uyarınca formata ilgi duyan yapımcı firma veya yayıncı kuruluĢ aleyhine dava açabilir. Bununla birlikte bazı davalar sebepsiz zenginleĢme davasının açılmasına engel olurlar. SözleĢmeden doğan alacak davası açma imkânının bulunduğu

695

Bkz. EREL, 307.

696 _{TEKĠNAY/AKMAN/BURCUOĞLU/ALTOP, 578.}

697 _{FSEK md. 76/3 (Ek: 21.2.2001-4630/30) hükmü Ģu Ģekildedir:”Bu Kanun kapsamında açılacak davalarda} mahkeme, davacının iddianın doğruluğu hakkında kuvvetli kanaat oluĢturmaya yeter miktar delil sunması halinde, korunmakta olan eserler, fonogramlar, icralar, filmler ve yayınları kullananların, bu Kanunda öngörülen izin ve yetkileri aldıklarına dair belgeleri ve/veya tüm yararlanılan eser, fonogram, icra, film ve yayınların listelerini sunmasını isteyebilir. Belirtilen belge ve/veya listelerin sunulmaması tüm eser, fonogram, icra, film ve yayınların haksız kullanılmakta olduğuna karine teĢkil eder”.

698 _{FIKENTSCHER/HEINEMANN, § 101, Rn. 1390 ff.; AKINCI, 188; AYAN, 247 vd.; OĞUZMAN/ÖZ,} 689 vd.; EREN, 803. Sebepsiz zenginleĢme ifadesi yerine haksız iktisap, haksız zenginleĢme veya nedensiz edinim gibi terimler kullanılmaktadır. Ancak seçilecek terimde “haksız” kelimesinin varlığı “haksız fiil” kavramıyla yersiz benzetmelere sebep olabilir. Özellikle haksız fiilin hukuka aykırılık unsurunu akla getirebilir. Oysa BK. md. 61-66 hükümlerinde düzenlenen borçların doğumu böyle bir Ģarta bağlı değildir. Bu nedenle iki farklı kurumun adlandırılmasında ortak bir kelime bulunmaması isabetli olur. Bkz.

hallerde sebepsiz zenginleĢme davası açılamaz699_{. Çünkü davacının sözleĢmeden doğan bir}

alacak hakkının olması davalının zenginleĢmesini önler. Örneğin, satıcı malı teslim etmiĢ, alıcı parayı ödememiĢse, satıcının alıcı aleyhine açması gereken dava sebepsiz zenginleĢme davası değil, alacak davasıdır700_{. Buna göre eğer formatı geliĢtiren kiĢi ile formatı kullanan}

yapımcı firma veya yayıncı kuruluĢ arasında bir sözleĢme varsa sebepsiz zenginleĢme davasının açılması söz konusu olmayabilir. Aralarındaki sözleĢmeye rağmen edimini yerine getirmeyen firma veya yayıncı kuruluĢ aleyhine sözleĢmeden doğan alacak davasının açılması imkânı varken sebepsiz zenginleĢme davası açılamaz.

Ancak taraflar arasında bir sözleĢme iliĢkisi yoksa elbette sebepsiz zenginleĢme davası açılabilir. Program formatını izinsiz kullanarak zenginleĢen kiĢilerden kusur Ģartı aranmadan makul bir bedel talep edebilir.

IV. Değerlendirme

Netice itibariyle telif hakkı ihlal edilen program format sahibi, FSEK. md. 69 ve 70‟e göre (UrhG. § 97/I) müdahalenin meni ve tazminat, culpa in contrahendo sorumluluğu ilkelerine göre (BGB 280, 311 II, 241 II) tazminat ve BK. md. 61 vd. (BGB 812) hükümlerine göre de sebepsiz zenginleĢmeden dolayı tazminat talebinde bulunabilir. Format sahibi için her halükarda yeterli bir koruma vardır denilebilir. Ancak format sahibi bu talepler için ispat yükünü yerine getiremezse bu teorik koruma konuları uygulamada çok az iĢe yarar. Bu nedenle uygulamada format sahibi bakımından ispat yükü özel bir önem arz eder. Bahsedilen talepler açısından format sahibi öncelikle kendisinin eser sahipliğini701

ve sonrasında da formata ilgi duyanlar tarafından telif hakkının ihlal edildiğini702

kanıtlamalıdır.

699 _{AKINCI, 193; EREN, 809; TEKĠNAY/AKMAN/BURCUOĞLU/ALTOP, 732 vd.; SEROZAN, Ġfa,} 234; OĞUZMAN/ÖZ, 718. Ancak istisnaen, sözleĢmeden dönme üzerine istenecek bazı olumsuz (menfi) zarar kalemlerinin aynı zamanda sebepsiz zenginleĢme talebine de konu olabileceği; ayrıca, sebepsiz zenginleĢmeden doğan borcun ifa yerine ve biçimine iliĢkin bir sözleĢme yapılması üzerine yine yarıĢmanın söz konusu olacağı yönündeki görüĢler için (bkz. ÖZ, Sebepsiz ZenginleĢme, 71, 71; ÖZ, Eser SözleĢmesinden Dönme, 288 ve bkz. aynı sayfada dpn. 95).

700 _{Örnek için bkz. AKINCI, 194.}

701 _{Eser sahipliği eserin meydana getirilmesi ile oluĢur. Eser sahipliği için ne bir baĢvuruya ne bir resmi} makamın onayına ne de patent alma gibi bir duruma ihtiyaç vardır. Bu nedenle format yazarının bu eserin kendisine ait olduğunu ispat etmesi yeterlidir. Formatta yazarı iĢaret edecek unsurların olması yeterlidir. Örneğin format kapağında yazarı gösteren iĢaret, her sayfada yazar adının yazılı olması isabetli olacaktır. Bu durum ispat kolaylığı sağlayacağı gibi ihlallere karĢı da caydırıcı olacaktır. Öncelik tartıĢmaları bakımından da formatın ne zaman oluĢturulduğu da belgelenmelidir. Bu bakımdan da formatın oluĢturulduğu tarihin yazılması yerinde olacaktır. Yine kapakta veya her bir sayfada tarih yazılabilir. Yine bir baĢka çözüm tarzı olarak formatın bir sureti notere onaylattırılabilir. Ayrıca tarihin ispatlanması bakımından eser sahibi formatı kendisine iadeli taahhütlü posta ile göndererek açmadan bunu saklayabilir. 2001 yılından itibaren mevcut olan FRAPA nezdinde uluslar arası kaydetme imkânı da ispat kolaylığı sağlar. Bu tavsiyeler için bkz. HEINKELEIN, 318.

702 _{Ġhlalin ispatı bakımından format sahibi bu formatın yapımcı firma veya yayıncı kuruluĢ tarafından izinsiz} bir Ģekilde filme çekildiğini de ispatlayabilmelidir. Bu bağlamda programın kendisi, fikir olarak formata dayanıp dayanmadığı noktasında ispat kolaylığı sağlayabilir. Formatla programın karĢılaĢtırılması ispat bakımından oldukça önemlidir. Format sahibi programın ve formatın benzeyen kısımlarını mahkemeye