2. YAPILAN ÇALIŞMALAR
2.4. Verilerin Toplanma Süreci
2.4.1. Seçme Kavramsal Anlama Testinin Hazırlanması
2.4.1.1. Seçme Kavramsal Anlama Testinde Kullanılan Soruların
Ön testte yer alan soruların hazırlanma sürecinde, kaynakçada tespit edilen kavram yanılgıları ve fen bilgisi öğretmenliği dördüncü sınıf programında yer alan “Biyoloji V- Genetik” dersi konularını içeren kavramsal anlama testinin oluşturulma çalışmaları dikkate alınmıştır. Aynı test, öğretim sürecinin sonunda son test ve öğretim sürecinin tamamlanmasından dört ay sonra geciktirilmiş son test olarak tekrar uygulanmıştır.
2.4.1.1. Seçme Kavramsal Anlama Testinde Kullanılan Soruların Tanıtımı
Aşağıda kavramsal anlama testinde kullanılan sorulara yönelik kısa açıklamalar belirtilmektedir.
Soru 1) Hemofili ve renk körlüğü kuşaktan kuşağa nasıl taşınmaktadır?
Birinci sorunun yanıtı; “X kromozomu üzerinde çekinik bir genle taşınır” şeklinde olmalıdır.
Soru 2) Anne XH Xh (taşıyıcı) baba normal olduğunda, kızların hemofili geni taşıma olasılığı nedir?
İkinci soruda; XH Xh (taşıyıcı anne) x XH Y (normal baba)
XHXH XHY XHXh XhY Kızlar; 1/2 taşıyıcı olmaktadır.
Soru 3) İnsanlarda cinsiyeti belirleyen kalıtım nasıl gerçekleşmektedir?
Üçüncü sorunun yanıtı; Anne XX kromozomu, baba ise XY kromozomu taşımaktadır. Anneden her zaman X kromozomu gelecektir. Oysa babadan X veya Y kromozomu gelme durumu söz konusudur. Eğer, babadan X gelirse kız, Y gelirse erkek olacaktır.
Kavramsal temelli olarak araştırmacı tarafından geliştirilen ilk üç soruda, öğrencilerin eşeye bağlı kalıtım, nesilden nesile aktarım mekanizması ve cinsiyetin nasıl belirlendiği konularında bilgi sahibi olma düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Soru 4) Renk körü bir baba ile sağlam bir annenin dört çocuğundan bir erkek ve bir kız renk körüdür, diğerleri değildir. Anne ve babanın genotiplerini bulunuz?
Araştırmacı tarafından hazırlanan ve eşeye bağlı kalıtım konusuna yönelik olan bu soru, olaysal temelli bir sorudur. Babanın renk körü olmasının XrY şeklinde gösterileceğini, çocuklardan bir erkek ve bir kızın renk körü olabilmesi için, annenin genotipinin ise XRXr olması gerektiğini tahmin etmeleri amaçlanmıştır.
Soru 5) Kromozom sayısı ve canlıların gelişmişliği (karmaşıklığı) arasında bir bağlantı var mıdır? Açıklayınız.
Enrique & Enrique (2000), Şahin ve Parim (2002) tarafından yapılan çalışmalardan alınan bu soru, kromozomlarla ilgili kavramsal temellidir. “Kromozom sayısı çok olan canlının daha gelişmiş olacağı” şeklindeki bir alternatif görüşün öğrencilerdeki varlığını araştırmak amacıyla sorulmuştur. Sorunun doğru yanıtı; “kesinlikle yoktur” şeklinde olmalıdır.
Soru 6) Çekinik olarak ortaya çıkan bir özelliğinize ait genlerden birini annenizden birini babanızdan mı aldınız?
Araştırmacı tarafından hazırlanan bu soru kavramsal temellidir. Öğrencilerin çekinik genlere ait özellikler ve aktarılması konusunda sahip oldukları fikirlerin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Soru 7) Aşağıdaki terimleri en geniş kapsam alanından en dar kapsam alanına sahip olana doğru sıralayınız: hücre, kromozom, gen, DNA, organizma, nukleus (çekirdek).
Lewis & Wood Robinson (2000) tarafından yapılan çalışmadan alınan bu soru, kavramsal temellidir. Özellikle DNA, gen ve kromozom kavramlarının öğrencilerin zihninde nasıl yapılandırıldığını ve “gen DNA’nın parçasıdır veya tam tersi, DNA genin
bir parçasıdır” şeklindeki alternatif fikirlerin varlığını tespit etmek amacıyla hazırlanmıştır.
Sorunun doğru yanıtı; organizma, hücre, nukleus, kromozom, DNA ve gen olmalıdır.
Soru 8) Aşağıda yer alan boşluk kısmına içerisinde hücre, kromozom, gen ve DNA’nın bulunduğu temsili bir şekil çiziniz. Her bir terimi uygun yerlere koyarak işaretle üzerinde belirtiniz.
Araştırmacı tarafından hazırlanan bu soru da 6. soruya benzer nitelikte, fakat şekil çizdirme metodu ile hazırlanmış kavramsal temelli bir sorudur. Bu soru kapsamında, öğrencilerin zihinlerinde kavramların nasıl şekillendiği tespit edilmeye çalışılmış ve cümle şeklindeki ifadelerden çok, fikirlerini somut olarak gösterebilecekleri bir metot tercih edilmiştir. Sorunun doğru yanıtı Ek 4’de gösterilmektedir.
Aşağıda yer alan soruları cevaplarken doğru yanıtınızı daire içine alınız ve gerekçenizi de boş bırakılan bölüme yazınız.
Soru 9) A öğrencisinin bir epitel hücresi ile bir sinir hücresinde yer alan genetik bilgileri;
aynıdır farklıdır bilmiyorum
cevabınızın nedeni: aynıdır. Çünkü, bir bireye ait bütün hücrelerin genetik bilgileri aynıdır.
Soru 10) A öğrencisinin bir epitel hücresi ile bir sperm ana hücresinde yer alan genetik bilgileri;
aynıdır farklıdır bilmiyorum
cevabınızın nedeni: aynıdır. Çünkü, bir bireye ait bütün hücrelerin genetik bilgileri aynıdır.
Soru 11) A öğrencisinin iki sperm hücresinin genetik bilgileri;
aynıdır farklıdır bilmiyorum
cevabınızın nedeni: farklıdır. Çünkü, sperm hücreleri mayoz bölünme sonucu oluşmuştur ve bu bölünme sırasında meydana gelen krossing-over sonucu genetik bilgiler değişmektedir.
Bu bölümde yer alan soruların tamamı, kavramsal temellidir. Lewis vd. (2000b) tarafından yapılan çalışmadan alınan sorularda; öğrencilerden aynı ve farklı bireylere ait benzer fonksiyona sahip olan ve olmayan hücrelerdeki genetik bilgilerin karşılaştırılması istenmiştir. Bu sorulardaki bir diğer amaç ise, gametlerin mayoz bölünme mekanizması sonucu oluştuğu ve bundan dolayı oluşan gametlerde yer alan bilgilerin birbirinin tamamen aynı olmayabileceği fikrine öğrencilerin sahip olma düzeyinin tespit edilmesidir.
Aşağıda yer alan soru ifadelerinin baş kısmını eğer ifade doğru ise D, yanlış ise Y harfi ile işaretleyiniz.
Y- Soru 12) Bir bireyin her bir hücresi fonksiyonlarına göre farklı kalıtsal bilgi taşımaktadır.
D- Soru 13) Bir bireye ait bütün hücreler aynı kalıtsal bilgiyi taşımaktadırlar, fakat fonksiyonlarına uygun olarak sadece bir kısmını kullanmaktadırlar.
Y- Soru 14) Bir bireyde sadece gametler kalıtsal bilgi taşımaktadır.
Bu bölümde yer alan soruların tamamı, araştırmacı tarafından ve kavramsal temelli olarak hazırlanmıştır. Soruların hazırlanmasındaki amaç; “kalıtsal bilginin farklı fonksiyonlardaki hücrelerde değişiklik göstereceği” şeklindeki alternatif görüşün öğrencilerdeki varlığını tespit etmektir.
Aşağıda yer alan çoktan seçmeli sorulardan doğru olanı işaretleyiniz.
Soru 15) Aynı tür ve aynı yaştaki iki canlı arasında görülen büyüklük farkının nedeni aşağıdakilerden hangisi ile açıklanmaktadır?
a. Hücre büyüklüğü b. Gen sayısı c. Kromozom sayısı d. Hücre sayısı
Araştırmacı tarafından hazırlanan bu soruda amaçlanan, öğrencilerde “gen veya kromozom sayısı fazla olan canlı daha büyüktür” şeklinde bir alternatif görüşün var olup olmadığını tespit etmektir. Kavramsal temelli olarak hazırlanan sorunun doğru yanıtı d seçeneğidir.
Soru 16) Sperm ve yumurta hücreleri için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a. Kromozomlara sahiptirler
b. Sadece cinsiyet kromozomuna sahiptirler c. Genlere sahiptirler
d. Kalıtsal bilgi taşırlar
Enrique & Enrique (2000) tarafından yapılan çalışmadan alınan bu soru, kavramsal temelli bir soru olup, öğrencilerde “cinsiyet kromozomları sadece cinsiyetle ilgili genetik bilgileri taşır” alternatif görüşünün varlığını araştırmak amacıyla sorulmuştur. Sorunun doğru yanıtı b seçeneğidir.
Soru 17) DNA’nın bir zincirindeki nukleotidlerin sıralaması; AATCCGATT şeklindedir. Bu zincirden kopyalanan m-RNA’da bu sıralama nasıl olmalıdır?
a. TTABBCTAA b. UUAGGCUAA c. TTUGGCTUU d. UUGAAGUGG e. Hiçbiri
Açıklamanız:
Brown (1998) tarafından yapılan bir çalışmadan alınan bu soru, kavramsal temelli olup öğrencilerin DNA zincirindeki nukleotidlerin m-RNA’da nasıl dizileceğini bilme düzeylerini tespit etmek amacıyla hazırlanmıştır. Sorunun doğru yanıtı b seçeneğidir.
Çünkü, m-RNA’da Adenin (A)’in karşısına Urasil (U), Timin (T)’in karşısına Adenin, Sitozin (C)’in karşısına Guanin (G), Guaninin karşısına ise Sitozin gelmektedir.
Soru 18) Aşağıdaki terimlerin uygun sıralaması nasıldır?
a. DNA—RNA—Protein—Yapısal ve fonksiyonel özellik b. RNA—Protein—DNA— Yapısal ve fonksiyonel özellik c.Protein—RNA—DNA— Yapısal ve fonksiyonel özellik d. RNA—DNA—Protein— Yapısal ve fonksiyonel özellik e. Hiçbiri
Açıklamanız:
Brown (1998) tarafından yapılan bir çalışmadan alınan bu soru, kavramsal temelli olup, öğrencilerin DNA’dan protein sentezine ve yapısal ve fonksiyonel özelliklerin ortaya çıkışına kadar olan süreç hakkındaki bilgi düzeylerini irdeleyen bir sorudur. Sorunun doğru yanıtı a seçeneğidir.
Soru 19) İnsanlarda AB0 kan gruplarının kalıtımı, aşağıdakilerden hangisine örnektir?
a. Epistasi b. Çok (multipli) allel c. Bağlanma ve krossing-over d. Poligenik kalıtım e. Hiçbiri
Araştırmacı tarafından hazırlanan bu soru, kavramsal temelli olup öğrencilerin bazı genetik kavramları hakkındaki bilgi düzeylerini tespit etmek amacıyla sorulmuştur.
Sorunun doğru yanıtı b seçeneğidir.
Soru 20) Aşağıdakilerden hangisi eşey kromozomlarındaki ayrılmama olayı sonucu ortaya çıkan durumlardan biri değildir?
a. Süper dişi b. Down sendromu (mongolizm) c. Turner dişi d. Klinefelter erkek e. X kromozomsuz düşük
Açıklamanız:
Brown (1998) tarafından yapılan bir çalışmadan alınan bu soru, kavramsal temellidir. Öğrencilerin ayrılmama olayının, otozomal ve gonozomal olarak ayrıldığı hakkındaki bilgi düzeyleri araştırılmak istenmiştir. Sorunun doğru yanıtı, b şıkkıdır.
Çünkü, down sendromu otozomlarda görülen ayrılmama olayı sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır.
21-22 . Soruları aşağıda yer alan bilgiler ışığında cevaplayınız.
P= 6 parmaklılık p= normal parmaklılık A= Pigmentli a= Pigmentsiz (albino)
Pigmentsiz ve 6 parmaklı bir erkeğin genotipi aaPp’dir. Normal pigmentli ve genotipi Aapp olan bir dişiyle evlendiğinde üç çocukları oluyor. Bunlardan birincisi pigmentsiz ve normal parmaklı bir erkek, ikincisi normal pigmentli ve 6 parmaklı bir dişi ve üçüncüsü normal pigmentli ve normal parmaklı erkek.
Soru 21) Normal pigmentli ve altı parmaklı dişinin genotipi nasıl olmaktadır?
a. aaPp b. AaPp c. AAPp d. Aapp e. Aapp Açıklamanız:
Brown [112] tarafından yapılan bir çalışmadan alınan bu soru, olaysal temellidir.
Doğru yanıtı b seçeneğidir. Anne ve babanın genotipleri dikkate alınarak kız çocuğun genotipini tahmin etmek mümkündür.
Soru 22) Birinci çocuk olan pigmentsiz ve normal parmaklı bir erkekle iki özellik bakımından da homozigot dominant olan bir dişi evlendiğinde, doğacak çocuklarının dedelerine benzeme, yani pigmentsiz ve altı parmaklı olma olasılığı ne olacaktır?
a. 0 b. % 25 c. % 50 d. % 75 e. % 100 Açıklamanız:
Brown (1998) tarafından yapılan bir çalışmadan alınan bu soru, olaysal temellidir.
Çünkü öğrencilerin üç çocuğun genotipini tahmin ederek doğru bir şekilde ifade edebilmeleri ve birinci çocuğu, genotipi AAPP olan bir dişiyle evlendirip doğacak çocukların dedeye benzeme olasılıklarını tahmin etmeleri gerekmektedir. Sorunun doğru yanıtı, a seçeneğidir. Çünkü bu çiftin hiçbir zaman pigmentsiz ve altı parmaklı çocukları dünyaya gelmez.
23. Soruyu aşağıda verilen soy ağacını inceleyerek cevaplayınız.
1 2
3 4 5 6
Soru 23) Yukarıdaki soy ağacında kalıtsal olarak görülen özellik aşağıdakilerden hangisidir?
a. otozomal baskın b. Otozomal çekinik c. Gonozomlarda baskın d. gonozomlarda çekinik e. Bu verilerle bir şey söylenemez
Açıklamanız:
Brown (1998) tarafından yapılan bir çalışmadan alınan bu soru olaysal temellidir.
Soy ağacına bakılarak özelliğin otozomal çekinik olduğu dikkate alınarak, doğru yanıtın b seçeneği olduğunun tahmin edilmesi istenmektedir. Bu sorunun hazırlanma amacı, öğrencilerin soy ağacını anlayabilme düzeylerini tespit etmektir.
Soru 24) İnsan genom projesi hakkında bildiklerinizi yazınız.
Açıklamanız:
Araştırmacı tarafından hazırlanan bu soru kavramsal temellidir. Öğrencilerin güncel bir kavram olan “genom projesi” hakkındaki görüşlerini yazılı olarak ifade etmeleri istenmiştir. Sorunun amacı, öğrencilerin genetiğin günlük yaşamdaki kullanımını ve genom projesinin olumlu olumsuz yanları hakkında bilgi sahibi olma düzeylerini tespit etmektir. Sorunun geniş açıklaması aşağıda verilmiştir:
1990 yılında ABD ve 17 Avrupa ülkesinin katıldığı “İnsan Genomu Projesi” adı altında büyük bir çalışma başlatılmıştır. Bu proje, insandaki yaklaşık 100 bin genin diziliminin saptanmasını hedeflemektedir. Bu kapsamda, insanların gen haritası yavaş yavaş oluşturulmaya başlanmıştır. Genom projesinin insanlara en önemli faydası, çıkarılan
“gen haritası” na dayalı olarak; kalp hastalıkları, alzheimer, parkinson, şeker ve kanser gibi birçok hastalığın tarihe karışarak, insan yaşamının kalitesinin artması ve insan ömrünün uzayacak olmasıdır. Ayrıca, yeni enerji kaynaklarının geliştirilmesi, tarım hayvancılık alanında olumlu gelişmeler sağlaması, adli tıpta suçluların bulunmasında kullanılması, biyo-arkeoloji, evrim-antropoloji ve tarih alanında yapılacak araştırmalara ışık tutması açısından da faydalı olacağı düşünülmektedir (Çepni vd., 2004).
Soru 25) Klonlama ne demektir? Açıklayınız.
Açıklamanız:
Araştırmacı tarafından hazırlanan bu soru, kavramsal temellidir. Öğrencilerle yürütülen mülakatlar sürecinde, bu konuda bazı yanılgılara sahip oldukları belirlenmiştir.
Bundan dolayı öğrencilerin, genetik olarak ana canlı ile aynı özellikte olan yeni canlının
bir hücreden oluşturulması hakkında bilgilerini ve varsa yanılgılarını ortaya çıkarmak için hazırlanmıştır. Bu soruya, sadece geciktirilmiş son testte yer verilmiştir.
Soru 26. Akraba evliliğinde özürlü birey nasıl oluşmaktadır? Açıklayınız.
Açıklamanız:
Araştırmacı tarafından hazırlanan bu soru, kavramsal temellidir. Öğrencilerle yürütülen mülakatlar sürecinde bu konuda bazı yanılgılara sahip oldukları belirlenmiştir.
Bu soru, Türkiye’de özürlü bebek doğumlarına neden olan akraba evliliği konusunda öğrencilerin, bireylerde çekinik olarak bulunan ve hastalık taşıyan bazı genlerin, olası bir akraba evliliğinde bir araya gelerek bireyde meydana çıkması hakkında, öğretmen adaylarının görüşlerini belirlemek amacı ile hazırlanmıştır. Bu soruya, sadece geciktirilmiş son testte yer verilmiştir.
2.4.1.2. Seçme Kavramsal Anlama Testinde Kullanılan Soruların Özellikleri
Testlerde yer alan soruların hazırlanmasında, kaynakçadan ve pilot çalışma sonucunda elde edilen verilerden yararlanılmıştır. Soruların, kaynakçadan alınma durumları, pilot çalışma veya yürütülen mülakatlara dayalı olarak oluşan kavram yanılgılarıyla ilgili olma durumları ve testlerdeki soru numaraları Tablo 4’de gösterilmektedir.
Tablo 4. Öğretim süreci öncesi ve sonrasında testlerde kullanılan soruların özellikleri
Soru Numarası
Kavram Yanılgıları
Kodu Kaynakça Mülakat Pilot çalışma Ön test Son test Gec. Son test
Aynı bireye ait bütün hücreler aynı
genetik bilgiyi taşımazlar 1 √ √ 9,12,13 9,12,13 9,12, 13 Bir bireye ait bütün sperm hücreleri
aynı genetik bilgiyi taşır. 2 √ √ 10,11 10,11 10,11 Kalıtımda kız çocuklar babaya, erkek
çocuklar anneye benzeyebilirler. 6 √ √ √ 6 6 6
Homozigot haldeki gene allel gen, eşit kromozomlara homolog kromozomlar denir.
8 √ √ √ 19,20 19,20 19,20
Her zaman bir gen bir özelliği temsil
eder. 9 - √ 1,3,4 1,3,4 1,3,4
Bireyde ortaya çıkan özelliklerin tamamı baskın halde bulunan genler sayesindedir.
Genom projesi koyun kopyalamadır 13 √ 24 24 24
Klonlama bir canlı ile aynı yaşta, aynı
kişilikte olan yeni bir canlı üretmedir. 14 √ √ - 25 25 Akraba evliliğinde özürlü birey kan
uyuşmazlığı sonucu ortaya çıkar. 15 √ - 26 26