Rehber Materyallerin Geliştirilmesi

Fen bilgisi öğretmenliği programının dördüncü sınıfında öğrenim gören öğretmen adaylarına verilen genetik dersi kapsamında, sahip oldukları kavram yanılgılarını gidermeye yönelik geliştirilen rehber materyaller bu bölümde sunulmaktadır. Materyallerin geliştirilme sürecinde aşağıdaki aşamalar izlenmiştir:

Konunun Belirlenmesi: Kaynakça taramasına dayalı olarak, fen bilgisi öğretmen adaylarının anlamada güçlük çektikleri ve bazı kavram yanılgılarına sahip oldukları düşünülen genetik konuları seçilmiştir. Genetik dersi, fen bilgisi öğretmenliği programında

“Biyoloji V-Genetik” adı altında 4. sınıf- I. Dönem dersi olarak öğrencileriyle yürütülmektedir.

Konuya Yönelik İhtiyaçların Tespiti: Genetik konusuna yönelik fen bilgisi öğretmen adaylarının anlamakta güçlük çektikleri kavramlar, yapılan kavramsal anlama testi ile belirlenmiştir. Bu kavramlara yönelik öğretim sürecinde gereksinim duyulacak materyaller geliştirilmiştir. Bununla birlikte, geliştirilen materyaller yapılandırmacı bir ortam tasarlanarak uygulanmıştır.

Materyali Hazırlama Yaklaşımı: Materyal hazırlanırken, öğretmen adaylarının ön bilgilerinin tespit edilmeye çalışılması ve geliştirilen materyallerin kullanılmasına imkân sağlayacak ders ortamı tasarımı yapılmasının gerekliliği nedeni ile, yapılandırmacı yaklaşım esas alınmıştır. Böylece, öğretmen adaylarının kendi bilgilerini, kendilerinin yapılandırmaları sağlanmaya çalışılmıştır.

İçeriğin ve Öğrenme Etkinliklerinin Düzenlenmesi: Keser (2003) tarafından geliştirilen etkinlikleri planlama kılavuzu dikkate alınarak, 5E modeline uygun beş ayrı ders etkinliği düzenlenmiştir. Etkinlikler; girme, keşfetme, açıklama, derinleşme ve değerlendirme aşamalarından oluşmaktadır. Geliştirilen materyallere, etkinliklerin açıklama aşamasında yer verilmiştir.

Ölçme ve Değerlendirme: Pilot çalışmada ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim seviyelerinde seçilen öğrenci gruplarına, kavramsal anlama testi uygulanmış ve seviyeler arasındaki kavramsal geçiş tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra yürütülen genel uygulama çalışmalarında, fen bilgisi öğretmen adaylarına öğretim sürecinden önce, sonra ve öğretim sürecinden dört ay sonra test uygulanarak, öğretmen adaylarının kişisel gelişim düzeyleri tespit edilmiştir.

Geliştirilen Etkinliklerin Pilot Uygulaması: Planlanan etkinliklerden birincisi olan

“Moleküler genetik ve eşeye bağlı kalıtım” konusu, uygulamadaki eksiklikleri belirlemek ve materyallerin etkililiğini araştırmak amacı ile pilot çalışma kapsamında uygulanmıştır (Ek 9). Öğrencilerin, uygulama sürecinde karşılaştıkları zorluklar da dikkate alınarak, gerekli düzenlemeler yapılmış ve genel uygulamalar için etkinlikler hazır hale getirilmiştir.

Etkinliklerin Geliştirilerek Genel Uygulamaların Yürütülmesi: Araştırma kapsamında geliştirilen etkinlikler, KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği programında son sınıfta öğrenim gören öğretmen adaylarına uygulanmıştır. Uygulama için sınıf; kontrol ve deney grubu olarak iki gruba ayrılmış, kontrol grubunda geleneksel yaklaşımla ders yürütülürken, deney grubunda geleneksel yaklaşımla beraber geliştirilen etkinlikler uygulanmıştır. Etkinlikler uygulanmadan önce, alanla ilgili uzman öğretim elemanlarına gösterilerek gerekli düzeltmeler yapılmıştır.

2.5.1. Genetik Konusu ile İlgili Kavramlara Yönelik Matris Bulmacanın Hazırlanması

Öğrencilerin, kavramları anlama seviyelerinin ölçülmesinde ve kavram yanılgılarının belirlenmesinde, kullanılan farklı ve çağdaş öğretim yaklaşımları bulunmaktadır. Bu yaklaşımlar; kavram haritalama, tahmin-gözlem-açıklama, kavramlar hakkında mülakat, olaylar ve durumlar hakkında mülakat, çizimler, teşhis testleri ve çeşitli bulmaca teknikleri şeklinde sıralanmaktadır (White ve Gunstone, 1992; Ayas vd., 2001).

Bu araştırma kapsamında; genetiğin farklı konuları ile ilgili öğrencilerin yanılgıları olduğu belirlenen kavramların gizlendiği boşluk doldurma ve açık uçlu soruları içeren bir bulmaca hazırlanmıştır. Hazırlanan bulmaca, 5E modeline uygun şekilde geliştirilen etkinliklerin içerisine yerleştirilerek mevcut yanılgıların giderilmesi hedeflenmiştir.

Boşluklara ve sorulara karşılık gelen kelimeler bulmacaya gizlenmiştir. Öğretmen adayları, karışık bir şekilde gizlenerek bulmacaya yerleştirilen kelimeleri bulup bulmaca üzerinde gösterirken, aynı zamanda soruların cevaplarını da boşluklara ve yanına yazacaklardır.

Hazırlanan bulmaca, Tablo 4’de yer alan 8 kodlu yanılgıyı gidermeyi amaçlamaktadır (Ek 4).

2.5.2. Bilgisayar Programlarının Hazırlanması

Bilgisayarla ilgili teknolojiye sınıflarda ulaşabilme imkânının artması, kavramsal gelişim ve değişim üzerine eğitim teknolojisinin öğretim sürecindeki etkilerinin araştırılmasını teşvik etmektedir. Simülasyon yeteneği; öğrencilere, olayları tasvir etmede, kullanıcılarla etkileşimde bulunmada ve öğrendiklerini kavramsallaştırmada yardımcı olduğu bilinmektedir. Yapılan çalışmalarda, geleneksel simülasyon kullanımının yapılandırmacı yaklaşımda simülasyon kullanımı kadar etkili olmadığı vurgulanmaktadır (Windschitl ve Andre, 1998).

Yürütülen araştırma kapsamında, Flash programında hazırlanmış on ve delphi programında hazırlanmış iki program kullanılmıştır (Ek 5). Hazırlanan programların isimleri ve özellikleri Tablo 6’da verilmektedir. Bu tabloda aynı zamanda, hangi programın hangi kavram yanılgısını gidermeye yönelik hazırlandığını göstermek için yanılgıların kodları kullanılmıştır.

Tablo 6. Bilgisayar destekli geliştirilen materyallerin özellikleri

Programın İsmi

Yer aldığı etkinlik grubu İçer

diği kavram yanılgısını nkodu cı tarafında n Çeviri yapılarak alındı Alınan kaynak numarası

DNA zincirindeki

Bir bireye ait bütün eşey hücreleri aynı genetik bilgiyi

2.5.3. Klonlama ve Genom Projesi ile İlgili El Kitabının Hazırlanması

El kitaplarının hazırlanmasında, yazılı materyallerin geliştirilme ilkeleri dikkate alınmıştır. Bu ilkeler; sayfalar arasında tutarlılık olması, metindeki paragrafların kolayca ayırt edilebilmesi, görsel materyallere yer verilmesi, okuyuculara ve verilecek mesaja uygun yazı boyutu seçimi ve önemli kelime ya da cümlelerin vurgulanması şeklinde sıralanabilir.

Bu çalışmada araştırmacı tarafından hazırlanan ünite el kitaplarından birinde; insan genom projesi konusu işlenmiş ve dikkat çekmesi açısından konu ile ilgili görsel materyaller arasında karikatürlere de yer verilmiştir. Ayrıca, el kitabının son bölümünde

konu ile ilgili sorular bulunmaktadır. Diğerinde ise, klonlama konusu ile ilgili yanılgılar ve karikatürler yer almaktadır (Ek 6).

Etkinlik D’de kullanılan el kitapları Tablo 4’de yer alan 13 ve 14 kodlu yanılgıları gidermek amacıyla hazırlanmıştır.

2.5.4. Kavramsal Yanılgıları Delillerle Yok Etmeye Yönelik Metinlerin Hazırlanması

Kavram yanılgılarının giderilmesinde birçok araştırmacı tarafından kullanılan bu strateji kapsamında; öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgılarına vurgu yapılarak, bilimsel olarak kabul edilen kavramlar örneklerle desteklenerek, yanılgıların bilimsel gerçeklere dönüştürülmesi sağlanmaktadır. Kavramsal değişim metinleri ile kavramsal yanılgıları delillerle yok etmeye yönelik metinler arasındaki fark, kavramsal değişim metinlerinin soru içermesidir (Sönmez vd., 2001).

Bu çalışmada; hücreler, kromozom sayısı, hemofili ve renk körlüğü, insanlarda eşeye bağlı kalıtım konularında dört ayrı kavram yanılgılarını delillerle yok etmeye yönelik metinler hazırlanmıştır. Tablo 4’de yer alan 1,2,4,5 ve 10 kodlu yanılgıları gidermek amacıyla hazırlanan metinler, 5E modeline uygun olarak düzenlenen Etkinlik A’nın açıklama aşamasında yer almaktadır. Uygulama sürecinde ise, kavram yanılgılarını delillerle yok etmeye yönelik metinler öğretmen adaylarına ayrı ayrı dağıtılarak dikkatlice okumaları istenmiş, daha sonra derinleşme aşamasına geçildiğinde metinler toplanmıştır.