Seçim Sonuçları ve Siyasal Ortam

Yoğun bir atmosfer altında yerel seçimlere gidilirken “Limon gibi sıkılmak istemiyorsanız, oylar SHP'ye” sloganını meydanlara taşıyan SHP, 6 büyükşehir (İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Gaziantep ve Kayseri), 39 il, 283 ilçe, 327 kasaba belediye başkanlığını kazanıyordu.209 SHP il genel meclisinde yüzde 28.71 oy alırken, Bülent Ecevit'in partisi DSP yüzde 9.03te kalıyordu.210 Sonuçlar şöyledir:

Tablo 11: 1989 Yerel Seçim Sonuçları Parti Belediye Başkanı(%) Belediye Meclisi(%) İl Genel Meclisi(%) ANAP 23.7 23.5 21.8 SHP 32.8 33.2 28.7 DYP 23.5 23.7 25.1 RP 8.7 8.9 9.8 DSP 6.5 6.7 9.0 MÇP 3.0 3.3 4.1 IDP 0.5 0.5 0.9 Bağımsızlar 1.3 0.2 0.5 Toplam 100 100 100

Kaynak: Erol Tuncer, Seçim 2004’ten alınan verilerle oluşturulmuştur.211

Genel seçim olsa, 1987 Milletvekili Genel Seçiminde olduğu gibi barajı aşamayacak oranda oy alan DSP hiçbir il merkezinde başarılı olamadı. DSP, sadece 10 ilçede ve 28 beldede belediye başkanlığını kazandı. SHP'liler, yerel yönetimlerde “mutlu yarınların mimarları olacaklardır” sloganını da kullanan SHP, mutlu yarınların mı, bilinmez, ancak yerel yönetim seçimlerinin galibi oluyordu. 212

SHP’nin üstünlüğüyle sonuçlanan seçimde ANAP, DYP’den sonra üçüncü parti oldu. Bu sonuçlar ANAP açısından oldukça ağırdı. Nitekim Cumhuriyet ilk günkü manşetinde “ANAP’ta panik havası” ifadesini kullandı. Hürriyet, “Özal

209 _{Cumhuriyet, 27 Mart 1989.}

210 _{Dağıstanlı, a.g.e., s. 161; Cumhuriyet Ansiklopedisi 1981-2000, Cilt: 4, s. 274.}

211 _{Erol Tuncer-Coşkun Kasapbaş, Seçim 2004, 28 Mart 2004 İl Genel Meclisi ve Belediye} Seçimleri Sayısal ve Siyasal Değerlendirme, Tesav Yayınları, Ankara, 2004, s.307;

http://www.yerelnet.org.tr/secimler/secim_analizleri1984.php, (Son Erişim:05.07.2009)

yamyassı”, Tercüman ise, “ANAP Göçtü” manşetlerini attı. Özal da şaşkınlığını, “millet uyardı ama kantarın topu kaçtı” 213 şeklinde dile getirdi.214

İnönü, birkaç gün sonra, “Bu yılın eylül ayında genel seçime gidilmesini” istemek zorunluluğunu duyacaktı. “Vatandaşın seçimlerde istediğini yapmış olmaktan duyduğu mutluluğu iktidar görememektedir. Özal, vatandaşın yanıldığı gafletini göstermektedir. Vatandaş, sadece yerel yönetimlerin değil, genel yönetimin de değişmesini istemiştir. Erken seçim yapılarak, milli iradeye uygun bir Meclis'in ortaya çıkması zorunludur.” Bu isteğe, Baykal'ın katılıp katılmadığı, belli olmadığı gibi, İnönü'nün bu sözlerle Cumhurbaşkanlığı seçimi için çıkışta bulunup bulunmadığı da anlaşılamamıştır. Bu sözlerin Özal'ın, seçimden sonra, TBMM Başkanlığına gönderdiği ve “Usulen güvenoyu” isteği ile ilgisi de olabilirdi.215

Seçimlerden sonraki en önemli tartışma, bu sonuçların bir erken seçim getirip getirmeyeceği üzerineydi. Doğal olarak hem SHP, hem DYP erken seçimi kaçınılmaz görüyorlardı. Genel olarak basının tavrı da bu yöndeydi. Dış basında bile Özal’ın güç durumda olduğu ifade ediliyordu.216

İnönü, seçimi kazanan Belediye Başkanlarını kutlamak ve seçmenlere teşekkür amacıyla çıktığı gezi sırasında İzmir'de, örgüte, “Bir ay sonra seçim olabilecekmiş gibi hazır olmaları” uyarısını yapıyordu. ABD Büyükelçisi Şükrü Elekdağ'ın, Amerika'da söylediği “Özal gidici” sözleri üzerine de, aynı yönde, şunları söylüyordu: “Dışişlerini, içişlerimize sokmayın. 26 Mart'ta halk sözünü söylemiştir. Hükümet gidicidir. Yüzde 21.75 ile iktidar taşınmaz.”217

Metin Toker, “SHP'nin kundağı yırttığı” kanısındadır. “SHP kefene girmek bir yana, şimdiye kadar henüz kundaktan çıkmadığı için yerel seçimlerdeki başarısını

213 _{Cumhuriyet, 27 Mart 1989; Hürriyet, 27 Mart 1989; Tercüman, 27 Mart 1989.}

214 _{Yerel seçim sonuçlarının genel seçim sonuçlarıyla karşılaştırılması açısından önem taşıyan il genel}

meclisi üyelikleri için kullanılan oyların dağılımına bakıldığında seçimlerin ANAP için tam bir yenilgi olduğu açık bir biçimde görülüyordu. 1987 genel seçimlerinden tek başına iktidar olarak çıkan ANAP, bu kez SHP ve DYP'nin ardından üçüncü sıraya düşmüştü. Bkz. Cumhuriyet Ansiklopedisi 1981– 2000, Cilt: 4, s. 274.

215 _{Ergül, a.g.e., s. 236.}

216 _{Ancak Özal pes etmeye niyetli görünmüyordu: “1992’ye kadar iktidardayız. Milletin bize verdiği}

vekalet delinmemiştir(...) Cumhurbaşkanını bu Meclis seçecektir. Hiçbir şekilde erken genel seçim diye bir şey yok” Seçim sonrası gündemini uzun süre erken seçim konusu işgal edecek, muhalefet

partilerinin tüm baskılarına karşın Özal erken seçime gitmeyeceği noktasında direnecekti. Muhalefet yakın gelecekteki Cumhurbaşkanlığı seçimini bu Meclis’in yapmaması gerektiğini, Özal’ın bu kadar oy kaybederken Çankaya’ya çıkamayacağını öne sürecek, ne var ki Özal Çankaya hedefinden vazgeçmeyecekti. Bkz. Şener, aynı yer.

böyle nitelemek kabildir. Bir türlü doğru dürüst parti olamamak ile suçlanan SHP bugün Türkiye'nin birinci partisi olmanın yanında en büyükleri dahil, en çok belediyenin sahibidir. Ülkede büyük çoğunlukta olan SHP'li belediyelerin genel seçime kadar başarıları veya başarı istidadı vermeleri SHP'yi iktidarın karşısında durulmaz tek adayı yapacaktır. Aksi hal ise ona öldürücü darbe oluşturacaktır.”218

Onur Kumbaracıbaşı ise seçim başarısını İnönü ile yaptığı bir söyleşide şöyle değerlendirmiştir: “Başarı o kadar büyüktü ki ürkmüştüm. Erdal Beye bu kadar belediye umarım genel seçimlerde bize sorun getirmez, köstek olmaz deme ihtiyacı duymuştum. Gelişmeyi ilerisi için tehlikeli bulmuştum.”219

Bülent Ecevit, 26 Mart 1989 yerel seçimlerini şöyle değerlendirmiştir. Önce 27 Mart günü kısa bir değerlendirme yapmıştır: “ANAP iktidarı ağır bir yenilgiye uğramıştır. ANAP’taki çözülmeden en çok DYP ve RP yararlanmıştır. Belediye seçimlerinde aldığı sonuca karşın, gerçekte SHP'nin oylarındaki artış çok sınırlı kalmıştır. SHP, seçim sistemindeki adaletsizliği, kampanyanın son dakikalarına kadar DSP aleyhinde istismar etmiştir. TRT'den sesini duyuramamasına, basının önemli bir kesiminin engellemesine ve maddi olanaklarının yetersizliğe karşın DSP, 1987'ye göre oylarını bir miktar arttırabilmiştir ve milletvekili seçimlerindeki genel barajı aşabileceğini göstermiştir. DSP’nin Türk siyasal yaşamında kalıcı bir güç olarak kökleştiği kanıtlanmıştır. Kamuoyu araştırmacılarının nihayet itiraf ve ifade ettikleri gibi, bu parti, hiçbir parti, seçmenlerin üçte birinin bile oyunu alamamıştır. Oysa yürürlükteki adaletsiz seçim sistemiyle, önde görünen üç partiden herhangi biri, bu kadar düşük oyla, Millet meclisinde rahat çoğunluk sağlayarak, tek başına iktidara gelebilir. O durumda da Türkiye bunalımdan kurtulamaz. (...) Bu durumda yürürlükteki adaletsiz seçim sistemi yerine, derhal, millet iradesini Meclise gerçekçi biçimde yansıtacak bir seçim sistemi getirilmelidir.”220

3.4.4. 1989 Yerel Seçim Sonuçları Değerlendirilmesi

1989 yerel seçimler göstermiştir ki, halkın iradesine ne kadar müdahale edilmeye çalışılırsa çalışılsın, iktidarın nimetleri ne kadar kullanılırsa kullanılsın, eğer halk iktidardan memnun değilse onu sandıkta cezalandırır. Bu seçimler,

218 _{Ergül, aynı yer; Milliyet, 2 Nisan 1989.}

219 _{Onur Kumbaracıbaşı, İnönü’lü Günler, Detay Yayınları, İstanbul, 2007, s. 220.} 220 _{Ergül,a.g.e., s. 241.}

iktidarın gücünün her zaman sandığa istendiği gibi yansıtılamayacağını göstermiştir.221

1987 genel seçimlerinde ülke genelinde %36,3 oranında oy almış olan ANAP, bu yerel seçimlerde, il genel seçimleri sonuçlarına göre değerlendirme yapacak olursak, oylarını %21,8’e düşürmüştür. Yerel seçimlerde ANAP’ın oyları 1987 genel seçimlerine göre yaklaşık %15 oranında düşmüştür. Hatta biraz daha ileri gidersek, ANAP, bu seçimlerde deyim yerindeyse bozguna uğramıştır. Çünkü ANAP, 1984 yerel seçimlerinde ülke genelinde 1697 belediyenin 865'ini (%51), 67 ilin 52 il belediye başkanlığını, İl genel meclisi sonuçlarına göre ise 67 ilin 66’sında il birinciliğini almışken;1989 yerel yönetim seçimlerinde toplam 1976 belediyenin ancak 596’sını (%28.8), 67 ilden sadece 3’ünün belediye başkanlığını ve il genel meclisi sonuçlarına göre sadece 7 ilde birinci parti olma başarısı gösterebilmiştir. ANAP adına bu sonuç büyük bir başarısızlık sayılmalıdır.

1989 yerel seçimlerinin asıl galibi 1987 genel seçimlerinde de önemli bir sıçrama gösteren SHP olmuştur.1987 genel seçimlerinde %24.8 oranında oy almış olan SHP, 1989 yerel seçimlerinde il genel seçim sonuçlarına göre oylarını %28.7’ye yükseltmiştir. SHP, 1984 yerel seçimlerinde, 67 ilden sadece 7’sinde belediye başkanlığını kazanmışken, bu seçimlerde 33 il merkezinde belediye başkanlığını kazanmıştır. 222

1989 yerel seçim sonuçları gösteriyor ki, genel seçim sonuçları her zaman yerel seçimlere yansımamaktadır. Çünkü hem yerel seçimlerde adayların ön plana çıkmış olması ve hem de iktidardaki parti veya partilerin iktidarın icraatlarından dolayı sürekli eleştirilere maruz kalmaları ve bunun sonucunda da kan kaybına uğramaları, yerel seçimlerde farklı sonuçlar elde edilmesine neden olmaktadır. Bu açıdan 1989 yerel seçimlerine baktığımızda 1987 genel seçimlerde birinci olmuş ve önemli bir başarıya ulaşmış olan ANAP, yerel seçimlerde büyük bir yenilgi almıştır. Bunun altında yatan birçok neden vardır. Bunlardan ilki yukarıda belirttiğimiz gibi iktidarın olağan yıpranmışlığıdır. ANAP’ın 1983 yılından beridir iktidarda olması ve Türkiye açısından uzun sayılabilecek 6 yıllık bir iktidar dönemi, bu seçimlere ANAP’ın yıpranmış, güç kaybetmiş bir parti olarak girmesine neden olmuş, bu da ANAP’ın bu seçimlerdeki başarısızlığını sağlayan önemli bir etken olmuştur. Bunun

221 _{Altan, a.g.m., s. 182.} 222 _{Altan, aynı yer.}

yanında ANAP’ın özellikle aday belirleme sırasında karşılaştığı iç çekişmeler, adaylar üzerindeki spekülasyonlar, başarısızlığı körükleyen başka bir etken olmuştur.223