Paris Konferansı ve Yol Ayırımı

Sosyaldemokrat partilerin, Doğu ve Güneydoğu sorununa bakışları sağ partilerden farklı görünüyordu. DSP, soruna Doğu ve Güneydoğu'daki sosyal, ekonomik koşulların bir ürünü olarak bakıyor, öncelikle, bölgedeki feodal yapının değişmesi gerektiğini savunuyordu.224 SHP'nin resmi görüşü de farklı sayılmazdı. Korkut Boratav'ın anlatımıyla, “SHP ve DSP'de giderek, bölgenin ve bu bölgede yaşayan insanların, kendisine has dili ve kültürü olan, etnik bir grup olarak Kürt varlığını, TC'nin bütünlüğü içerisinde kabul etmeye” başlamışlardı. Ancak, SHP'de, etnik ve kültürel farklılıkların altını önemle çizen ve “siyasal çözüm” isteyen kişilerin olduğu, yukarıda özetlenen parti içi çekişmelerin temel kaynağı, başat öğe olarak ortaya konulmak istendiği görülmektedir. Bunun etkisiyle, SHP’nin, kamuoyunda insan hakları, azınlıkların hakları gibi temalarla çıkmayı tercih ettiği hissediliyordu. 225

Doğal olarak, sorunun üstüne bir de, yükselen terör olgusu ekleniyordu. Örgüt yapısı özenle oluşturulmamış SHP, sorundan ciddi bir biçimde etkilenmeye başlamıştı. Daha sonra da 1988 yılının son aylarında, SHP, önemsiz bir sorunla karşılaştı; hoşgörü ile geçiştirilebilecek bir olay “sol kanat” Genel Merkez çekişmesinin etkisi ile içinden çıkılmaz ve en önemlisi TBMM'de resmi “Kürt milletvekilleri” çekirdeğinin oluşmasına neden olacaktı. 226

14–15 Eylül 1989 gününde Paris'teki Kürt Enstitüsü ile başkanlığını Bayan Danielle Mitterrand'ın üstlendiği Özgürlükler Vakfı'nın birlikte düzenledikleri uluslararası toplantı yapılacaktı. Güneydoğu'daki vatandaşlarımızın demokratik ve kültürel hakları ile daha iyi bir yaşama düzeyine getirilmeleri niyetiyle düzenlenen toplantıya uluslararası etkinlik kazandırabilmek için Bayan Mitterrand'ın da ısrarlı

223 _{SHP’nin 1989 yerel seçimlerinde başarılı olmasının nedenlerinin başında, sağ partilere karşı iyi bir}

sol söylemle siyaset yapması, bu açıdan sağ politikalara alternatif politikalar üretmedeki başarısıdır. Bkz. Altan, a.g.m., s. 183; Adnan Ekmen ile 4 Haziran 2009 tarihli görüşme.

224 _{Ergül, a.g.e., s. 252.}

225 _{Ergül, a.g.e., s., 253; Bila, a.g.e., s. 384.}

226 _{Ergül, a.g.e., s. 254; Kumbaracıbaşı, a.g.e., s. 238-240; Adnan Ekmen ile 4 Haziran 2009 tarihli}

girişimleri ile başta Genel Başkan Erdal İnönü olmak üzere SHP'nin Kürt kökenli milletvekilleri çağrılmış idiler.227 Erdal İnönü, “Anılar ve Düşünceler” adlı kitabında olaya geniş yer vermiş ve olayı şöyle anlatmıştır:228

Paris'teki Kürt Enstitüsü, Özgürlükler Vakfı diye bilinen ve başkanlığını Fransız Cumhurbaşkanının eşi Bayan Danielle Mitterrand'ın yaptığı bir özel kuruluşla birlikte 14–15 Ekim 1989 günlerinde Paris'te uluslararası bir toplantı düzenledi. Konferansın ilan edilen amacı Kürt kültürünü tanıtmaktı. Bu maksatla, Bayan Mitterrand ile Enstitü Başkanı Nizan, ortaklaşa imzaladıkları mektuplarla, Orta Doğu'daki birçok ülkeden Kürt kökenli olan ya da Kürtlerin yaşamına ilgi duyan siyasetçi ve yazarları bu konferansa katılmaya çağırdılar. Bizim Parlamentodan birçok milletvekiline, bu arada bana da davet mektupları geldi. 229

Mektupta, konferanstaki oturumlarda çeşitli konuların sadece kültür açısından ele alınacağı, siyasal mesajlar verilmeyeceği belirtiliyordu. Bayan Mitterrand'la daha önce tanışmıştım. Halepçe olayından sonra Türkiye'yi ziyaret etmiş, Güneydoğuya gidip sığınmacılara karşı nasıl davrandığımızı incelemişti. O zaman Ankara'da Fransız Büyükelçiliği'nde kısa bir görüşmemiz olmuştu. Bana, Özgürlükler Vakfı'nın amacının, dünyanın neresinde olursa olsun, baskı altında sıkıntı çeken güçsüz insanlara yardım etmek olduğunu, bu çerçeve içinde vakıf başkanı olarak Ortadoğu'da Kürtlerin durumu ile yakından ilgilendiğini anlatmıştı. Ben de kendisine, Türkiye'de herkesin, etnik kökenlere ya da dinine, mezhebine bakılmaksızın bütün vatandaşlarımızın, demokrasi içinde tüm haklara ve nimetlere kavuşması için uğraştığımızı açıklamıştım ve özlediğimiz reformları yapabilmek için, olmayacak şeyler istemeden, yöresinde geçerli olan yaklaşımlara ağırlık vermenin şart olduğunu söylemiştim. Cumhurbaşkanı Mitterrand'ın siyasetteki idealist ama gerçekçi tutumunu da örnek diye göstermiştim. 230

Paris'teki konferansa çağrılan milletvekillerimizden birisi davet mektubunu bana gösterip ne düşündüğümü sorduğunda ilk tepkim olumlu oldu. Bir kaç arkadaşımızın oraya gidip Türkiye'deki kültür zenginliğini ve uzaktan belki fark edilmeyen ama geçmişten gelen kararlı bir uyum içinde hep birlikte demokrasimizi

227 _{Kartay, a.g.e., s. 337.} 228 _{İnönü, Anılar...,1. s. 235.}

229 _{İnönü, aynı yer; Adnan Ekmen ile 4 Haziran 2009 tarihli görüşme.} 230 _{İnönü, Anılar...,1, s. 236.}

geliştirmekte olduğumuzu anlatmaları faydalı olur diye düşündüm. Ama konu üzerinde biraz daha durup arkadaşlarımla tartışınca, böyle geniş kapsamlı bir uluslararası konferansın yalnız kültür konusu ile sınırlı kalamayacağı sonucuna vardım. Böyle olunca da gidecek milletvekillerimizin Türkiye'deki kamuoyu önünde çok müşkül durumda kalacaklarını fark ettim.231 Genel Merkez'deki ve grup yönetimindeki arkadaşlarla yaptığımız görüşmeler sonunda hiçbir milletvekilimizin konferansa gitmemesini istemeye karar verdik. Meclisteki öteki parti yönetimlerinin de aynı karara vardıklarını öğrendik. Tahminimiz şu idi ki, toplantılarda başka ülkelerden ya da Avrupa'dan katılan kişilerden bazılarının yapacakları tahrik edici konuşmalarla konferans ister istemez siyasal bir havaya bürünecek ve siyasal içerikli bazı temenni kararları alınacaktı. 232 Eğer bu esnada orada iseler, milletvekillerimiz, bu hava ve kararlar karşısında ne yapsalar, ne söyleseler Türkiye'de savunulması zor bir duruma düşeceklerdi. Bu olasılıkları düşünerek Merkez Yürütme Kurulu'muzun, konferansa gidilmemesi kararını, milletvekillerimize bildirdik. Ben de Bayan Mitterrand'a katılamayacağımı bildiren bir mektup yazdım.

Çağırılan milletvekillerimizden konuşabildiklerim kaygılarımızı anlamış göründüler ve: ‘Peki, gitmeyiz!’ dediler. Ancak nasıl olduysa, son anlarda bir karar değişikliği oldu. Merkez Yürütme Kurulu'nun toplantısında iken bir telefon konuşması bize, bazı milletvekillerimizin İstanbul'dan son dakikada Paris uçağına bindikleri haberini getirdi.233 O anda ne kadar üzüldüğümü anlatamam. Bizim açımızdan, partimiz açısından, arkadaşlarımızın yaptığı, o kadar yanlış, o kadar ters bir hareketti ki, bundan sonra ne yapsak, nasıl davransak bu hatanın açtığı deliği onaramazdık. Böyle bir konferansa izinsiz katılmalarının önemi yok deyip görmezlikten de gelsek, disiplin suçu üzerinde durarak en ağır cezayı da versek, her

231 _{Aslında Adnan Ekmen sonucu tahmin edebilmiştir. Adnan Ekmen Paris Konferansı’na}

katılmalarıyla ilgili şunları söylemiştir: “Ben o zaman Ahmet Türk ve Mahmut Alınak’a şunu söyledim.

‘Bu gidişimiz çok önemli bir sonuç yaratacaktır. Ya SHP Kürt meselesinde önemli adımlar atacaktır. Ya da SHP bizi ihraç edecektir. Konjektür, SHP’nin adımlar atmasına uygun değildir. Herhalde bizi ihraç edecekler.’ dedim. İkisi de bu düşüncemi biraz abartılı bulmuşlar ve tam olarak bana katılmamışlardı”. Bkz. Adnan Ekmen ile 4 Haziran 2009 tarihli görüşme.

232 _{İnönü, aynı yer.}

233 _{Adnan Ekmen ve arkadaşlarının Paris Konferansı’na giderlerken yaşadıkları ilginç bir olay çok}

dikkat çekicidir: “Paris Konferansına giderken PKK’da partimiz gibi tepki içindeydi. PKK ilk

başlarda bize çok sempati duymuyordu. Hatta Paris konferansına giderken konferansın olduğu binanın bahçesinde sayıca çok fazla bir grup PKK’lı bizi protesto ettiler. Aleyhimize sloganlar attılar. Nedeni de sanırım PKK çatışırken bizim hareketimiz sorunu demokratik platforma almamızı düşündükleri için olabilir. Ancak bu olaya herhangi bir tepki göstermeden içeri geçtik”. Bkz. Adnan Ekmen ile 4

iki halde de partinin uyumlu havasında açılan yarayı kapatamazdık. Bu duygularımı ve üzüntümü Merkez Yürütme Kurulundaki arkadaşlarıma da açtım. Söyleyemediğim bir şey daha vardı. Paris'teki konferansa giden milletvekillerimizin bu hareketleriyle bir anlamda partimizden bağımsızlıklarını ilan etmiş olduklarını, kendilerini tam bir yol ayrımına götürecek bir adım atmış bulunduklarını seziyordum. Bu yol ayrımına girdikten sonra nereye kadar gideceklerini o dakikada bilmiyordum ama seçtikleri yol, bana, geçmişten gelen etnik sorunları demokrasi içinde, uyum içinde çözmek için yıllardır verdiğimiz uğraşı sonuçsuz bırakacak bir yol gibi görünüyordu. 234 _Büyük

üzüntümün nedeni de bu idi.235

Korktuğum gibi de oldu. Milletvekillerimiz Paris'teki konferansta hiçbir konuşma yapmadılar. Yalnız, başkalarının bazı tahrik edici sözleri basınımızda geniş yer buldu. Bu hava içinde milletvekillerimizin izinsiz katılmalarının oluşturduğu disiplin suçu daha büyük önem kazandı. Konu, Merkez Yürütme Kurulu aracılığıyla Merkez Disiplin Kuruluna geldi. Disiplin Kurulumuz, toplantılara izinsiz katılan milletvekillerimize partiden çıkarılma cezasını verdi. Olay burada bitmedi. Cezayı haksız ya da ağır bulan bazı milletvekillerimiz bir protesto eylemi olarak partiden ayrılma yolunu seçtiler.236 Örgütümüzden de tepkiler yükseldi, fakat istifa sayısı sınırlı kaldı. 237

İhraç kararından sonra 34 milletvekili İnönü'yü ziyaret ettiğinde, İnönü, “Bu cezanın ağır olduğunu, kısa zamanda bu cezanın kaldırılacağını” söylüyordu. Baykal, ihraç edilen milletvekilleri ile görüştüğünde onlara teminat veriyor;

234 _{İnönü, Anılar...,1. s. 237.}

235 _{Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand'ın eşi Daniel Mitterrand başkanlığındaki France-Liberte}

Vakfı'nın Paris ve Washington'da düzenlediği Kürtlerle ilgili konferanslardan Paris'tekine katılan 7 SHP milletvekili 26 Ekim'de ihraç talebiyle partinin disiplin kuruluna verildi. Milletvekilleri Kenan Sönmez, İsmail Önal, Ahmet Türk, Mehmet Ali Eren, Adnan Ekmen, Mahmut Almak ve Salih Sümer hakkında 7 Kasım'da ihraç kararı çıktı. Bu yalnızca ana muhalefet partisi SHP içinde önemli bir çalkantının başlangıcı olmayacak, hem Kürt ağırlıklı partiler döneminin başlamasının, hem de Kürt sorununun Türkiye gündemine iyice yerleşmesinin sembolü olarak, yeni bir evreyi işaret edecekti. Bkz. Cumhuriyet Ansiklopedisi 1981–2000, Cilt: 4, s. 277; Erkoca, a.g.e., s. 54.

236 _{İnönü, aynı yer.}

237 _{SHP’deki ihraçlara ilk tepki yine parti içinden geldi, ihraç kararını protesto eden Abdullah Baştürk,}

Fehmi Işıklar, Cüneyt Canver, Mehmet Kahraman, Arif Sağ ve İlhami Binici 23 Kasım'da topluca SHP'den istifa etti. Bunları 1 Aralık'ta Kemal Anadol, Hüsnü Okçuoğlu ve Tevfik Koçak'ın, 13 Aralık'ta da Kâmil Ateşoğlu ile eski genel başkan Aydın Güven Gürkan'ın istifası izledi. Bu arada başta Diyarbakır örgütü olmak üzere, Doğu ve Güneydoğu SHP teşkilatlarından da toplu istifa haberleri gelmeye başladı. Cumhuriyet Ansiklopedisi 1981–2000, Cilt: 4, aynı yer.

üzüntülerini bildiriyordu.238 Yine de kimse bir şey yapmıyordu. Sonraları İnönü'nün bu konuda “Bizi aşan güçler var” dediği iddia edilecekti. 239

İhraçların geri alınması umudu kalmayınca istifalar gündeme geldi. Cüneyt Canver, Abdullah Baştürk, Fehmi Işıklar, Arif Sağ, Kemal Anadol, Hüsnü Okçuoğlu, Ali Uyar, Ömer Çiftçi, İsmail Hakkı Önal, Salih Sümer, Kenan Sönmez, Mehmet Kahraman, İlhami Binici SHP’den istifa ediyorlardı.240 Bildirilerinde, “Merkez yönetiminin niçin DYP kadar bile olsa, 12 Eylül'e karşı kampanya açamadıklarını, niçin 12 Eylül'ün kurduğu düzene karşı etkin bir demokrasi kavgası vermediklerini” soruyorlardı. SHP’nin sol kanadı çözülmüştü. 241

Daha sonraki süreci yine Erdal İnönü “Anılar ve Düşünceler” kitabında şöyle anlatıyor: “Bir süre sonra, partimizden ayrılan ya da çıkarılan milletvekillerinin büyük bölümü Halkın Emek Partisi (HEP) adıyla yeni bir parti kurdular.242 Ancak bizim için milletvekili kaybından daha önemli bir zorluk belirdiğini kısa zamanda fark ettik. Bu, Güneydoğuda ve hatta yurdun her tarafında Kürt kökenli vatandaşlarımız arasında yaygın kabul gören bir inanış idi:243 ‘SHP yönetimi Kürtleri partiden atıyor, SHP Kürtleri dışlıyor.’ Çıktığım yeni gezilerde vatandaşlarıma her yerde anlatmaya çalışıyordum ki: ‘Başımızdan geçen olay bir disiplin konusudur, parti içi disiplini korumak görevimizdir, yoksa Kürt kökenli üyelerimize karşı bir tavır almak söz konusu değildir.’ Ama ne söylesem, partinin, eskiden olduğu gibi, her kökenden vatandaşlarımıza açık olduğunu, herkesin haklarını koruma yolundaki demokratik mücadelemize devam ettiğimizi ne kadar anlatsam inandıramadığımı görüyordum. Kürt kökenli vatandaşlarımızın duygusal dayanışması bu mantıklı düşünceleri kabul etmiyordu.

238 _{Adnan Ekmen ihraç kararı ile ilgili tepkisi şöyledir: “İhraç sonrası İnönü’yü ziyaret ettiğinde İnönü}

üzüntülerini dile getirmiş. Daha önce de Viyana’dan arayan Deniz Baykal da üzüntülerini ifade etmişti. İşin garip tarafı bizi ihraç eden Genel Kurul üyelerinin 4’ü İnönü’nün grubundan 5’i de Deniz Baykal grubundandı. İnönü üzgünse, Baykal üzgünse, o zaman bizi kim ihraç etti o zaman?” diye

tepkisini dile getiriyordu. Bkz. Adnan Ekmen ile 4 Haziran 2009 tarihli görüşme.

239 _{Ergül, a.g.e., s. 255;Adnan Ekmen ile 4 Haziran 2009 tarihli görüşme.} 240 _{Adnan Ekmen ile 4 Haziran 2009 tarihli görüşme.}

241 _{Ergül, a.g.e., s. 256.}

242 _{Adnan Ekmen bu dönemin sonucu olarak bu gün gelinen noktada DTP’yi göstermektedir. “Eğer o}

dönemde bu olaylar olmamış olsaydı bu gün DTP olmayabilir veya bu süreç biraz daha zaman alabilirdi. Çünkü ihraçtan sonra bir tepki oluştu. Doğudaki parti örgütleri topluca istifa etti. Özellikle Doğu’dan bize müthiş destek geldi. Biz de kalkıp HEP’i kurduk. Ardından süreç DTP’ye kadar geldi.”

Bkz. Adnan Ekmen ile 4 Haziran 2009 tarihli görüşme.

Öte yandan, çeşitli kademelerde yapılan temaslardan biliyorduk ki, HEP'i kuran arkadaşlarımızın birçoğu tekrar partimize dönmek istiyorlar, fakat bu dönüşü onurlarının ve seçmenlerinin kabul edeceği bir şekilde yapmanın yolunu bulamıyorlardı. Biz de bulamıyorduk. Bu durumda somut bir adımı nasıl atarız diye düşündük. Aklımıza, güneydoğuda karşılaştığımız sorunları, bütün cepheleri ve önemli ayrıntılarıyla ele alan bir inceleme yapmak ve inceleme sonuçlan ile parti programı çerçevesinde önerdiğimiz çözümleri bir raporla ortaya koymak fikri geldi. MYK içinden ve dışından birkaç arkadaşımızı bu maksatla görevlendirdik. Arkadaşlarımız çok emek vererek geniş bir inceleme yaptılar, buldukları sonuçları MYK’de değerlendirdik, çözüm önerilerini birlikte oluşturduk ve böylece 1990 Temmuz'unda SHP'nin ünlü Güneydoğu raporu ortaya çıktı.”244