Tüzüğün 2 nci maddesinde “fikri mülkiyet haklarını ihlal eder nitelikte eşya” tanımlanmıştır. Bu tanıma göre; sahte eşya, telif hakkına tabi taklit eşya ile fikri ve sınai hakların korunması mevzuatına göre korunması gereken hakları düzenleyen diğer mevzuat ile korunan hakları ihlal eder nitelikteki eşya “fikri mülkiyet haklarını ihlal eder nitelikte eşya” kapsamındadır.
Ayrıca, patent hakkı, bitki çeşitliliği hakkı, coğrafi İşaretler, menşe adı ve mahreç işareti de korunan haklar arasında sayılmıştır.
Tüzüğün uygulanmayacağı haller 3 üncü maddede sayılmaktadır. Buna göre, Hak sahibinin izni ile ticari markaya sahip olmuş, patent veya faydalı model hakları, telif veya komşu hakları,tasarım hakları, menşe işareti veya coğrafi işaret hakları ile korunmuş ve hak sahibinin izni ile üretilmiş eşyanın hak sahibinin rızası dışında bir gümrük işlemine tabi olması halinde söz konusu eşya bu Tüzük hükümleri kapsamı dışında tutulmaktadır. İkinci olarak, yolcuların beraberindeki ticari nitelikte olmayan ve muafiyet uygulanacak miktar limitleri dahilindeki eşya için, söz konusu eşyanın ticari bir sevkıyat olduğuna ilişkin açık deliller olmaması halinde bu Tüzük hükümlerinin uygulanmayacağı hüküm altına alınmıştır.
113 YILMAZ, E. (2004). a.g.t.
göre, hak sahibinin başvurusundan veya başvurunun kabulünden önce gümrük idarelerince, eşyanın fikri ve sınai hakları ihlal eder nitelikte olduğuna dair kuvvetli şüphe duyulması halinde, eşyanın gümrük işlemleri durdurulur veya askıya alınır.
Tüzüğün 5 ila 7 nci maddeleri hak sahibince gümrük idaresine başvuru yapılmasına ilişkin esasları düzenlemektedir. Tüzüğün 5 inci maddesine göre, gümrük idarelerinin fikri ve sınai hakların korunmasına ilişkin işlem tesis etmesi için hak sahiplerinin yazılı olarak başvuruda bulunması gerekmektedir.
Başvuru sahibinin Topluluk markası veya Topluluk patenti gibi Topluluğun tamamında korunan bir hakkın sahibi olması durumunda, başvuruda diğer Üye Ülke veya Ülkelerde işlem yapılması talebi de belirtilmelidir.
Tüzüğün 6 ncı maddesi çerçevesinde başvuru sahibinden istenilen beyan ile söz konusu eşya ile ilgili olarak kendisinin hak sahibi olduğunu kanıtlayan bir belge de başvuruya eklenmelidir. Başvurunun yapıldığı yetkili gümrük idaresi, başvurunun yapıldığı tarihten itibaren 30 işgünü içinde başvuruyu inceleyerek sonucundan başvuru sahibine yazılı olarak bilgi verir.
Söz konusu Tüzüğün 6 ncı maddesinde, hak sahibinin işlemlere kendi tasarrufu veya ihmali ile devam edilememesi veya söz konusu eşyanın fikri ve sınai haklarını ihlal eder nitelikte olmadığının tespit edilmesi halinde, eşya sahibi veya beyan sahibine karşı sorumluluğu kabul ettiğine dair yazılı veya elektronik ortamdaki beyanının da başvuruya ekleneceği hüküm altına alınmıştır. Bu beyanda hak sahibi ayrıca, söz konusu eşyanın gümrük gözetimi altında tutulmasına ilişkin tüm masrafları üstlendiğini belirtmelidir.
Tüzüğün başvurunun kabulüne ilişkin 8 inci maddesinde, başvurunun yapıldığı yetkili gümrük biriminin, kabul edilen başvurunun geçerlilik süresini de belirlemesi gerektiği, bu sürenin bir yılı geçemeyeceği ve başvurunun geçerlilik
alınmıştır.
Başvurunun kabul edildiğine ilişkin karar, başvuruda fikri ve sınai hakları ihlal ettiği belirtilen eşyaya ilişkin işlemlerin yapılması muhtemel olan tüm Üye Ülke veya Ülkelerin gümrük idarelerine derhal bildirilir.
Topluluk düzeyinde korunan bir hak söz konusu olduğunda, başvurunun kabulüne ilişkin karar, ilgili tüm belge ve tercümeler, başvurunun geçerli olmasının talep edildiği diğer Üye Ülke gümrük idarelerine başvuru sahibince bildirilmelidir. Ancak, bu karar hak sahibinin onayı ile, doğrudan başvuruyu inceleyip kabul eden gümrük idaresince de bildirilebilir.
Tüzüğün 9 ila 13 üncü maddeleri gümrük idareleri ve konu hakkında karar vermeye yetkili idareler tarafından yapılacak işlemleri düzenlemektedir. 9 uncu maddeye göre, hak sahibinin başvurusu üzerine alınan kararın tebliğ edildiği gümrük idaresi, gerekli görülen hallerde başvuru sahibine de danışarak, 1 inci maddenin birinci fıkrasında sayılan gümrük işlemlerine tabi eşyanın söz konusu kararda yer alan fikri ve sınai hakların korunmasına ilişkin mevzuat hükümlerini ihlal eder nitelikteki eşya tanımına uyması halinde gümrük idaresi eşyanın gümrük işlemlerini durdurabilir veya erteleyebilir ve yapılan işlemi kararı alan gümrük idaresine bildirir.
Tüzüğün 10 uncu maddesi hükümlerine göre, gümrük işlemleri durdurulan eşyanın fikri mülkiyet haklarını ihlal edip etmediğine ilişkin karar, eşyanın gümrük işlemine tabi tutulduğu Üye Ülkenin ulusal mevzuat hükümleri doğrultusunda verilir.
Tüzüğün 11 inci maddesine göre, Üye Ülke gümrük idareleri, ulusal mevzuat hükümleri çerçevesinde, 1 inci maddede sayılan gümrük işlemleri sırasında fikri ve sınai bir hakkı ihlal ettiğinden şüphe edilen eşyayı, durum yargıya intikal etmeden basitleştirilmiş bir usul kapsamında imha edebilirler.
sonra ortaya çıkabilecek yasal işlemler sırasında kullanılmak üzere gümrük idaresince söz konusu eşyadan numune alınabilir.
Tüzüğün 12 nci maddesine göre, işlemleri durdurulan veya el konulan eşyaya ilişkin olarak bilgiler hak sahibince gümrük idaresinden temin edilen beyan sahibi ile eşya sahibine ilişkin bilgiler, yalnızca basitleştirilmiş usul kapsamında imha sürecinin başlatılabilmesi ve dava açılması amaçları için kullanılabilir. Bilginin bu amaçlar dışında kullanıldığının tespit edilmesi halinde ulusal mevzuat hükümleri çerçevesinde, hak sahibinin başvurusu yenileme tarihine kadar askıya alınabilir.
Tüzüğün 13 üncü maddesi basitleştirilmiş usul kapsamında imhanın uygulanmadığı durumda yapılacak işlemleri düzenlemektedir. Buna göre durdurma veya erteleme kararının hak sahibine tebliğinden itibaren 10 iş günü içinde, ulusal mevzuat hükümleri çerçevesinde söz konusu eşyanın fikri mülkiyet haklarını ihlal edip etmediğinin belirlenmesine ilişkin yasal prosedürün başlatıldığına ilişkin olarak durdurma kararını alan gümrük idaresine bildirimde bulunulmadığı takdirde, diğer gümrük işlemlerinin tamamlanmasını mütekaip eşya serbest bırakılır.
Tüzüğün 14 üncü maddesi hükümlerine göre, bazı şartların karşılanması halinde, fikri mülkiyet haklarını ihlal ettiği gerekçesi ile gümrük işlemleri durdurulan eşyanın sahibi, beyan sahibi, ithalatçı, alıcı veya eşyayı elinde bulunduran kişi tarafından hak sahibinin menfaatlerini koruyacak düzeyde teminat verilmesi halinde eşya serbest bırakılabilir.
Tüzüğün 15 inci maddesine göre, fikri ve sınai hakları ihlal ettiği şüphesiyle gümrük işlemleri durdurulan veya ertelenen eşyanın depolama masraflarının karşılanmasına ilişkin usul, Üye Ülkelerce gümrük idaresine yük getirmeyecek şekilde belirlenir.
düzenlemesine tabi tutulmasına ve serbest bölgeye veya serbest antrepoya konulmasına izin verilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.
Tüzüğün 17 nci maddesine göre, hak sahibinin diğer yasal hakları saklı kalmak üzere, fikri ve sınai hakları ihlal ettiği kesinleşen eşya hazineye yük getirmeksizin tasfiye edilebilir, imha edilebilir veya hak sahibine zarar vermeyecek şekilde ticaret kanallarının dışına çıkartılabilir.
Fikri ve sınai haklarının ihlal edildiği gerekçesi ile gümrük idaresine yapılan başvurunun kabul edilmesi, şikayet konusu eşya ile ilgili olarak gümrük idaresince bu Tüzük çerçevesinde işlem tesisi edilmemesi halinde hak sahibine tazminat hakkı doğurmaz.
Sonuç olarak, AB’deki fikri mülkiyet haklarının korunması konusundaki sınır önlemleri mevzuatına uyum sağlamak Türkiye’nin yukarıda bahsi geçen 1383/2003 sayılı Konsey Tüzüğüne tam uyum sağlaması gerekmektedir.114 Diğer taraftan, yukarıda açıklananlardan da anlaşılacağı üzere fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin sınır önlemleri kosundaki Tüzük eşyanın yakalanmasından imhasına kadar bütün aşamaları detaylı şekilde içermekte ayrıca bu konuda gümrük memurunun sorumluluklarına da yer vermektedir. Tüzüğün en önemli hükmü, daha önce AB tüzüklerinde yer almayan bir şekilde, yakalanan eşyanın mahkemeye intikal etmeden eşya sahibi ve hak sahibinin anlaşması koşulu ile gümrük idarelerince imha edilmesine ilişkin hükümdür.
114 (Söz konusu Tüzüğe uyumu da içerecek şekilde hazırlanmış olan “4458 Syılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapan Kanun Tasarısı” TBMM gündeminde beklemektedir.)
IV.2. Uygulamadaki Mevzuat
Türkiye’nin fikri mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin sınır önlemleri konusundaki AB115 ve DTÖ anlaşması eki TRIPs anlaşmasına uyumlu Gümrük Mevzuatının ilgili hükümlerine bu bölümde değinilecektir.