Yönetim kurulu üyeliği için pay sahibi olmak, ortaklıkla yönetim kurulu
arasında yakın ilişki kurulması için konulmuş bir şarttır38. TTK’nın 312’nci
38 UÇAR, s. 10. İMREGÜN’ e göre; artık büyük sermayeli anonim ortaklıklarda küçük bir
paya sahip olmak maddi kıymet açısından bir önem arz etmemektedir. Zira yönetim de artık gitgide sermayeden ayrılmakta bağımsızlaşmakta ve profesyonelleşmektedir. Bu nedenle pay sahibi olmak koşulunun zorunlu olmaktan çıkarılması uygun olacaktır (İMREGÜN, YK. Üyesi Sıfatının Kazanılması, s. 179).
maddesine göre anonim şirket yönetim kurulu üyesinin pay sahibi olması zorunlu kılınmıştır. Maddenin lafzından; pay sahibi olmanın üye olarak seçilmeye değil,
üye olarak göreve başlamaya engel olduğu anlamı çıkmaktadır39. Yönetmeliğin
15/b maddesine göre pay sahibi olmayan biri yönetim kuruluna üye olarak seçildiği takdirde, en geç genel kurul kararı ticaret siciline tescil edilmeden evvel
pay sahibi sıfatını kazanması gerekir40. Kanunun 312/2 maddesine göre üyeliğin
başlaması için, pay sahibi olma şartı aranmış iken, Yönetmelikle pay sahibi olma koşulunun tescile kadar gerçekleşmesi gerektiğinden bahsedilmiştir (Yönetmelik md.15/b). Kanuna göre; pay sahibi olduğunda açıkça yönetim kurulu üyeliği kazanabilecek bir üyenin tescile kadar pay sahibi olmadığı için üyeliğini geçersiz saymak kanımca mümkün değildir. Böyle bir durumda Kanun maddesinin üstün tutulması gerekecektir.
Yukarıda belirtilen pay sahibi olmanın göreve başlamak için şart olması koşulu, Kanunumuz da bazı hallerde zorunlu tutulmuştur. Bir kere anonim ortaklığın tedrici kuruluşunda yönetim kurulu üyeleri ana sözleşme ile tayin edilmediği takdirde, üyelerin taahhüt sahipleri arasından kuruluş genel kurulu tarafından seçilmesi gerekir (TTK md. 292). Böyle bir durumda seçilecek yönetim kurulu üyelerinin pay sahipleri arasından seçilmesi zorunludur. Yani taahhüt edenler arasında bulunmayan bir kimsenin kuruluş genel kurulunca idare meclisi üyesi olarak seçilmesi mümkün değildir. Ortaklığın ani kuruluşu halinde de, adı soyadı esas mukavelede yer alacak idare meclisi üyesinin de pay sahipleri arasından seçilmiş bulunması şarttır. Aksi halde tescil anında ortaklık için tüzel kişilik kazanılmış olmasına rağmen, kanuni organ olarak idare meclisi üyesinin
tescil edilmesi mümkün olmayacaktır. Yine TTK’nın 302 ‘nci maddesine göre
ortaklığın tescilinden evvel yapılan pay devirleri hükümsüz olacağından ve kuruluş genel kurulunun pay sahibi olmayan birini yönetim kuruluna ataması halinde bu
39 İMREGÜN’e göre bu durumun iki şekilde istisnası vardır; 1. İster esas sözleşme ile
atanmış olsun ister kuruluş genel kurulu tarafından seçilsin, ilk yönetim kurulunun mutlaka pay sahibi olması gerekir. Aksi halde tescil anında anonim şirket tüzel kişilik kazanmakla yasal organ olan yönetim kurulu teşekkül etmez (TTK md. 301/1) 2. Sırf paradan başka sermaye ile kurulan anonim ortaklıklarda paylar, tescilden itibaren iki yıl süre ile devredilemeyeceğinden (TTK md. 404) bu gibi ortaklıklarda, tescilden itibaren iki yıl geçmedikçe, pay sahibi olmayan kişiler yönetim kuruluna seçilemezler (İMREGÜN, YK. Üyesi Sıfatının Kazanılması, s. 179).
40 YTD 21.12.1962 gün ve 1762/4483 sayılı kararına göre, yönetim kuruluna seçildikten
sonra pay sahibi olmayan bir üye ile ortaklık arasında bir sözleşmeden bahsedilmeyeceğine göre üyenin herhangi bir ücret talebinde bulunması da mümkün değildir (ÇEVİK, AŞ-2, s. 399).
şahıs şirketin tesciline kadar işbaşı yapamayacağından kuruluş genel kurulunun
seçeceği yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi olmaları zorunludur41.
Yönetim kuruluna seçilecek üyelerin şirkete teminat yatırmaları gerekmektedir (TTK md. 313). Pay senedi tevdii, pay sahibinin yönetim kuruluna seçildikten sonra yerine getirmesi gereken bir yükümlülüktür. Yönetim kurulu üyelerinin görevlerinden doğan mesuliyetlerine karşılık şirket sermayesinin yüzde birine denk gelen miktarda pay senetlerini tevdi etmeleri gerekmektedir. Tevdi edilen paylar ibra kararını takip eden üçüncü ayın sonuna kadar devir olunamaz (TTK md. 313, 381/1). Ana sözleşme ile bu pay miktarının artırılması
mümkündür42. Hatta bu enflasyonun yüksek seyrettiği dönemler için bir
zorunluluktur43.
Bir kısım görüş sahiplerine göre, hisse senedi tevdii, üyelerin göreve başlaması için bir şarttır ve tescili yapan sicil memurunca resen dikkate alınması
gerekir44 (TTK md. 34,300/8,323). Müellif bazı görüş sahiplerine göre; tevdii;
üyeliğin kazanılıp yitirilmesinde herhangi bir etkiye sahip olmayıp, sadece yönetim kurulu üyelerine yasa tarafından getirilen bir yükümlülükten ibarettir. Ticaret sicili
memuru tevdii yükümlülüğünü gerekçe göstererek tescilden kaçınamaz45. TTK md.
313’te belirtilen hisse senedi tevdii üye için bir zorunluluktur ve bu emredici bir hükümdür.
Kanun “hisse senedi tevdii”nden bahsetmesine rağmen bunun yerine aynı değerde başka bir şey, mesela nakit para yatırılması da geçerli olacaktır. Şirket tarafından pay senedi henüz çıkarılmamışsa ortaklık pay defterine şerh verilmek
suretiyle teminat yatırılması mümkündür46.
Teminat olarak tevdi edilen pay senetlerinin yönetim kurulu üyesinin bizzat kendisine ait olması asıl olmakla birlikte, gerektiği durumlarda söz konusu pay
senetlerinin üçüncü kişiler tarafından tevdii de geçerli olmaktadır47. Fakat yönetim
41 ÇEVİK, AŞ-2, s. 399. 42 ÇEVİK, AŞ-2, s.406.
43 BAHTİYAR, tevdi edilecek pay senedi miktarının artırılarak kanuna göre sembolik kalan
ve enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde amacını yitiren miktarın telafi edilebileceğini söylemektedir (BAHTİYAR, s. 184,185).
44 DOĞANAY, s. 928; ARSLANLI, s. 109. 45 TEOMAN, Bilirkişi raporu, s. 104,105. 46 UÇAR, s. 7.
kurulu üyesi adına üçüncü kişiler tarafından teminatın tevdii halinde yönetim kurulunun rızasının alınması gerekmektedir (TTK md. 313/2).
Esas sözleşme ile tevdi edilecek miktar çok yüksek tutulursa bu hükmün geçerli olup olmayacağı tartışma konusu yapılabilir. TTK’nın 312’nci maddesiyle ancak pay sahiplerinin yönetim kurulu üyesi olabilecekleri ve 313’üncü madde ile de bu paylarını tevdi edebileceği düzenlenmiştir. Esas sözleşmenin, kanunun emredici hükümleri ve BK 19,20 maddesi gereğince serbestçe kararlaştırılması mümkündür. TTK md. 312’de payın miktarı belirtilmemiş, üyenin pay sahibi olması yeterli görülmüştür. O halde payın miktarı ahlak kuralları, kamu düzeni ve kazanılmış haklara zarar vermemek şartıyla serbestçe düzenlenebilecektir. Fakat tevdi edilecek miktarın esas sözleşme ile yükseltilmesi mümkün değildir. Zira payın miktarı ne olursa olsun TTK 313’ncü madde ile tevdi edilecek miktar konusunda emredici bir hüküm konulmuştur. Buna göre esas sözleşme ile 5000 TL’nin (Bakanlar Kurulu’nun 2001/3500 sayılı kararı ile 272’nci maddesinde ki anonim ortaklıkların esas sermaye miktarı 50.000 YTL’ye çıkarılmıştır, bu miktarın yüzde biri ise 500 YTL olur) üstündeki kısmın tevdiinin zorunlu tutulması mümkün değildir.
Kanunda belirtilen pay sahibi olma ve akabinde yapılacak hisse senedi tevdii miktarı çok küçüktür. Bu sebeple doktrinde de eleştirilmektedir. Fakat sahip olunması gereken pay miktarı yükselirse yönetim kuruluna ancak büyük pay
sahiplerinin girmesi mümkün olacaktır48.
Teminatın ne zamana kadar verilmesi gerektiği konusunda, kanunumuzda bir hüküm yoktur. Fakat esas sözleşmede hüküm yoksa teminatın, üyenin göreve
başlamasından önce verilmesi uygun olacaktır49. Pay sahibi olmayan biri, yönetim
kurulu üyeliğine seçildiği zaman, pay sahibi olmadan yönetim kurulu üyeliği görevine başlayamıyordu, pay sahibi olan birinin de, seçimden sonra en geç göreve başlamadan evvel payını tevdii etmesinin uygun olacağını düşünüyoruz.
Tevdi zamanı konusunda esas sözleşmeye50 hüküm konulduğu taktirde, bu konuda
yaşanabilecek tartışmalar sona erecektir.
48 ÇEVİK, AŞ-2, s. 407. 49 ÇEVİK, AŞ-2, s. 407.
50 Sanayi ve Ticaret Bakanlığının TİP ana sözleşmesine, bu konuda hüküm eklenmesinin
2. Pay Sahibi Olma Durumunun İstisnaları
Kanunumuz iki durumda anonim şirket yönetim kurulu üyesinin pay sahibi olması zorunluluğuna istisna getirmiştir.
a. Kamu Tüzel Kişilerinin Temsilcisi
Kamu tüzel kişilerine, şirket ana sözleşmesine hüküm eklenmek suretiyle, kamu hizmeti görecek bir ortaklığın yönetim kurulunda temsilci bulundurmak hakkı tanınmıştır (TTK md. 275/1). Pay sahibi olması koşulu aranmayan tüzel kişinin temsilcisi yönetim kurulu üyesinin, pay senedi tevdi zorunluluğu da yoktur (TTK md. 275/3). Fıkrada tüzel kişinin pay sahibi olma zorunluluğundan muaf tutulmasına değinilmiştir (TTK md. 275/1). Kamu tüzel kişiliğini ortaklık yönetim kurulunda temsil edecek yönetim kurulu üyesinin pay sahibi olma ve bunun sonucu olarak pay tevdii zorunluluğu yoktur. Özetle söylemek gerekirse hem kamu tüzel kişisinin hem de onun temsilcisi yönetim kurulu üyesinin pay sahibi olma zorunluluğu ve bu bağlamda tevdi mükellefiyetleri bulunmamaktadır.
b. Tüzel Kişilerin Temsilcisi
Tüzel kişi pay sahibinin yönetim kurulu üyesi olması mümkün değilken, onun temsilcisinin yönetim kurulu üyesi olması mümkündür (TTK md. 312/2). Bu bağlamda tüzel kişinin temsilcisi yönetim kurulu üyesinin pay sahibi olması
zorunluluğundan bahsetmek doğru olmayacaktır51.
TTK’da temsilci üyenin pay sahibi olma zorunluluğundan açıkça bahsedilmemiştir. Fakat “pay sahibi olan hükmi şahıs…”ın temsilcisinin yönetim kurulu üyesi olacağı belirtilmiştir (TTK md. 312/2). Fıkranın ilk cümlesinde de “idare meclisi pay sahibi ortaklardan teşekkül eder” hükmü olsa da, ikinci fıkranın üçüncü cümlesinde yer alan ayrık düzenlemeyi esas alarak, tüzel kişiliğin pay sahibi olmasını üyeliğin kazanılması için yeterli görüyoruz.
G. Bazı Meslek Gruplarına Mensup Olmamak