C. Esas Sözleşmede Belirlenen Şartların Eksik Olması
II. Görevdeki Bir Yönetim Kurulu Üyesinin Durumunun Şartlara Aykırı
Edimlerin İadesi Sorunu
90 ÇEVİK; esas sözleşmede belirtilen şartın gerçekleşmesi ile yönetim kurulu üyesinin
üyelik sıfatının sona ereceğini söylemektedir (ÇEVİK, AŞ, s. 21). İZMİRLİ; esas sözleşmeye aykırı üyenin TTK md. 315/2’de belirtilen kanuni vasıfların kaybedilmesinden dolayı üyeliğin son bulacağını söylemektedir (İZMİRLİ, s. 61).
91 Y. 11.HD. 20.6.2002 gün ve 2223/6366 sayılı kararı (PULAŞLI, YK Üyeliği Görevinin
Sona Ermesi, s. 18,19). Yargıtayın vermiş olduğu bir kararı; yönetim kurulu üyeliğinin esas sözleşme hükümlerine aykırı hale gelmesi durumunda, üyeliğin bittiği yönetim kurulu tarafından tespit edilebilir, bu konudaki son çözüm merciinin genel kurul olduğu yönündedir, Y.11.HD.13.10.1980 gün ve 4849/4738 sayılı kararı, (ÇEVİK, Kooperatifler, s. 622).
Yönetim kurulu üyesi ile anonim şirket arasında kurulduğu varsayılan sözleşme genel olarak vekalet kabul edilir. Vekalet sözleşmesi sürekli borç doğuran, iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Bu sözleşmeye geçersizlik yaptırımlarından birisi tatbik edildiği taktirde, tarafların geçerli olduğunu düşündükleri sözleşme hükümlerine göre ifa ettikleri şeyler, almış oldukları kararların durumu çözülmesi güç bazı sorunlara yol açar.
Yargıtayımızın batıl sayılan sözleşmeler dolayısıyla vermiş olduğu kararları; genel olarak yönetim kurulu üyesi ve şirketin batıl sözleşme kapsamında sağlamış
olduğu yararları vekaletsiz iş görme veya sebepsiz zenginleşme92 hükümleri
çerçevesinde isteyebileceği yönündedir93.
Yargıtayımız bir kararında, pay sahibi olmadan yönetim kurulu üyeliği görevini yürütmüş birinin, geçersiz bu üyelik dolayısıyla, şirketten almış olduğu ücretin istirdadı için fabrika müdürü tarafından açılan davayı ehliyet yokluğundan
reddetmiştir94. Dava, genel kurul tarafından yönetim kurulu üyeliğinin sorumlu
bulunması neticesinde, murakıplar tarafından açılmış olsaydı, yani dava ehliyeti mevcut olsaydı bile, yönetim kuruluna yaptığı iş karşılığında verilen ücretlerin geri alınmaması gerekirdi. Bu nedenle sürekli iş görme sözleşmelerinin batıl sayılması halinde sözleşme geçmişe etkili olarak sonuç doğurmamalıdır. Çünkü iş görme sözleşmeleri sürekli borç doğuran sözleşmelerdir (vekalet, iş akdi). Nitekim YHGK’nun 1958 yılında iş akdinin butlanı hakkında vermiş olduğu bir kararı da bu
92 Taraflar batıllık sonucunda ifa ettikleri karşılıklı yararları sebepsiz zenginleşme
hükümlerine göre iade etmek zorundadır. Batıllık sözleşmenin kurulmasından sonra meydana gelmişse ve borçlunun kusuru dışında borç imkansızlaşmışsa BK.md.117, borçlunun kusuru ile imkansızlaşmışsa BK md.96 hükümleri uygulanır. Y 15. HD. 25.05.1985 gün ve 825/1234 sayılı kararı (KARAHASAN, Genel Hükümler, s. 428) aynı yönde taraflar aldıkları edimleri sebepsiz zenginleşme hükmü gereğince iade etmelidirler, Y 15. HD. 14.06.1979 gün ve 979/1468 sayılı kararı (KARAHASAN, Genel Hükümler, s. 430). Yargıtayımızın vermiş olduğu bir başka karara göre; batıl sayılan sözleşme dolayısıyla taraflar tazminat talebinde bulunamazlar, verdiklerini sadece sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre geri isteyebilirler.13.HD.nin 6.3.1986 gün ve 785/1333 sayılı kararı (ARAL, s. 271). Sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre hukuka ve ahlaka aykırı bir sonuç elde etmek amacıyla yapılan ifalar sebepsiz zenginleşme davasıyla istenemeyecektir (BK md. 65). Sebepsiz zenginleşme hükümleri her zaman alınan karşılıklı yararların iadesinde etkili sonuçlar vermemektedir.
93 Yargıtayın bir kararına göre; genel kurulun seçim kararının hükümsüz olması nedeniyle
geçersiz olarak yönetim kurulu adına hukuki işlemler yapması durumunda, TTK 341 değil BK 410’da düzenlenen vekaletsiz iş görme hükümlerinin uygulanması gerekir, Y.11.HD.nin 26.11.1981 gün ve 4607/5042 sayılı kararı (KIRCA, Hükümsüzlük, s. 502).
doğrultudadır95. İşçinin korunması açısından, iş sözleşmesi gibi devamlı bir
sözleşmede ifalar gerçekleştiği için batıllığın geçmişe değil de geleceğe yönelik
sonuçlar doğurması gerekir96. Bir başka açıdan yönetim kurulu üyesi burada bir
hizmet görmüştür ve bu hizmetin karşılığında üyenin alamadığı ücret müspet zarardır. Sözleşme mutlak butlanla malul olsa bile, kurulmamış sayılan bu sözleşmenin sonunda karşılıklı yararlar iade edilmelidir. Şayet yönetim kurulu üyesine ücret ödenmişse vekaletsiz iş görme ve sebepsiz zenginleşme hükümlerince menfi zarar dışındaki bu ücretin yönetim kurulu üyesine ödenmesi gerekir. Yönetim kurulu üyesi burada üyelik görevi dolayısıyla başka yerde kaçırdığı iş fırsatlarından dolayı zararını talep etmiş olsaydı, bunun ödenmemesi gerekirdi.
Bir görüşe göre; şirket ve üye arasında ifa edilmiş edimlerin söz konusu olması halinde bu batıl ilişkiye, geçersiz kabul edilen sözleşmenin kanuna aykırı
düşmeyen hükümleri ile kanun hükümlerinin tatbiki mümkün olabilir97. Fakat
batıllık sözleşmenin tümüne sirayet ettiğinde bu mümkün olmayacaktır. Sonuçta şirketle üye arasındaki vekalet sözleşmesi de batıllığın meydana gelmesi ile geçmişe etkili olarak ya hiç kurulmamış sayılacak ya da iptal edildiği için artık sözleşmeye ait hüküm taraflar arasında edimlerin iadesine olanak tanımayabilecektir.
Bir başka görüşe göre; bir hukuki işlemin muteberliğine güvenerek yapılan sarfiyatın faydalı olduğu nispette bundan müstenit olanlardan, onun istifadesi hududu içerisinde, geri alınabilmesi haksız iktisap kurallarına göre gerçekleşmelidir. Tediyede bulunan hüsniyet sahibi olmasa bile faydalı masraflar iade edilmelidir98.
Bir başka görüşe göre; vekaletsiz iş görmeye ilişkin hükümlerin geçersiz sayılan yönetim kurulu üyesinin işlemlerine uygulanması doğru olmayacaktır. Öncelikle; geçersiz olan yönetim kurulu üyesi nedeniyle vekaletsiz iş görme vasıtasıyla haksız fiile başvurulabilecekken, diğer yönetim kurulu üyeleri hakkında TTK 336 vd hükümlere başvurmak gibi bir anlam ortaya çıkmaktadır. Tüm yönetim
95 1958 tarihli Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı (UŞAN, İş Hukuku, 69). 96 UŞAN, İş Hukuku, s. 69.
97 OĞUZMAN/ÖZ, s. 143.
98 POSTACIOĞLU, Batıl Muamelelerin Kısmi İfası, s.7. HAVUTÇU’ya göre batıl
sözleşmeden dolayı taraflar ifa ettikleri şeyleri istihkak davası veya sebepsiz zenginleşme hükümlerince iade etmelidir (HAVUTÇU, s. 648).
kurulu üyeleri hakkında BK 41 vd. hükümlerine başvurmak doğru olmayacaktır. Ayrıca vekaletsiz iş görme hükümlerine başvurulması halinde geçersiz olan üyenin şirket için yaptığı faydalı işlemler için caiz olan-caiz olmayan vekaletsiz iş görme hükümleri uyarınca bir ayrım yapılması karmaşaya sebep olabilecektir. Bunun yanında BK 410’a göre geçersiz üyenin yapmış olduğu işlemler açısından vekaletin bulunmadığını söylemek de güçtür. Sürekli borç ilişkisi doğuran sözleşmelerde, vekalet veya hizmet sözleşmesinde olduğu gibi hükümsüzlüğün ileriye etkili sonuç doğurması vekaletsiz iş görme hükümlerine başvurmaya engel teşkil edecektir. Sürekli borç doğuran sözleşmelerin geçmişe etkili sonuç doğuracak şekilde edimlerin tasfiye edilmesi, yani hükümsüz kılınması adalete aykırı olması nedeniyle tercih edilen bir çözüm tarzı değildir. Bu nedenle geçmişe etkili tavsiyeyi engellemek için doktrinde “fiili sözleşme ilişkisi” ve “geçersizliğin ileriye etkili olması” görüşü benimsenmiştir. Bu iki görüşten hangisi benimsenirse benimsensin şirketle yönetim kurulu arasıda vekalet sözleşmesi varmış gibi hükümsüzlük bundan etkilenmeyecektir. Yönetim kurulu üyesi bu süre zarfında TTK 336 vd. hükümlere göre sorumlu tutulabilecektir. Bu sonuç hakkaniyete daha uygun
olacaktır99. Vekaletsiz iş görme hükümlerine göre, temsilci ile üçüncü kişi arasında
mevcut olan hukuki ilişkinin, şirket için bağlayıcı olabilmesi için kabul olgusu gerekir. Yönetim kurulunun geçersiz üyeliği bu şekilde tanıması veya görevlendirmesi gibi bir yetkisi her zaman olmayabilir. Ayrıca iyiniyetli üçüncü kişiler açısından ticaret sicilinin bildirici etkisinden dolayı geçmişe etkili olmayacak bu sözleşmeden dolayı vekaletsiz iş görmeden ziyade sebepsiz zenginleşme hükümlerinin uygulanması ve karşılıklı yararların iadesinin kabul edilmesi daha uygun olacaktır. Aksi taktirde geçersiz hale geldiğinin farkında olmadan şirket adına işlemler yapmış zahiri yönetim kurulu üyesi her türlü ihmal ve kusurundan da sorumlu tutulabilecektir.
Taraflardan biri, batıl bir hukuki işleme güvenerek yaptığı sarfiyat ve giriştiği eylemleri müteaddit edimler şeklinde ifa etmesine rağmen, diğer taraf bunların icrasına seyirci kalmış ise uzunca bir süre sonra hukuki işlemin batıllığını ileri sürerek, kendisince kabul edilen edimleri de iade etmekten kaçınmasını yani hakkını kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumayacaktır (MK md.2). Nitekim
Yargıtayımız da100 sözleşmelerin batıl sayılması ile ilgili çeşitli kararlarında;
sözleşme gereği karşılıklı ifaların gerçekleştirilmesine rağmen, kötüniyetle ifadan kaçınan kişinin, uzunca bir süre sonra hükümsüzlük gerekçesine dayanarak hakkını kötüye kullanılamayacağını söylemektedir.
§ 9. Yönetim Kurulu Açısından Sonuçları
Kural olarak yönetim organı kurul halinde çalışmak zorundadır. Yönetim kurulu üyesinin yukarıda belirtilen şartlardan birine aykırılık taşıması halinde üyeyi şirkete bağlayan hukuki işlem geçersizlik yaptırımlarından birine tabi tutulacak, yönetim kurulunun organ vasfı da, üyenin bu durumundan etkilenecektir. Yani geçersizlik yaptırımlarından birine tabi tutulan bir üyenin durumu hem kurulu hem de kurulun almış olduğu kararlar üzerinde etkili olacaktır. Durumu genel hukuk teorisi çerçevesinde incelediğimiz vakit geçersiz olan bir hukuki işleme dayanarak yapılan diğer hukuki işlemlerin de geçersiz sayılabileceği sonucuna ulaşılacaktır. Fakat anonim şirketlerin ticari hayat için taşıdığı önem, ticarette varolması gereken işlem güvenliği, uygulanmış ve sonuçlar doğurmuş ticari işlemlerin eski haline döndürülmesindeki zorluk vb. sebeplerle konunun bu kadar basit şekilde incelenmesini olanaksız kılmaktadır. Bu nedenle bu bölümde yönetim kurulunun taşıdığı geçersizlik durumuna göre yönetim kurulu kararları ve işlemlerinin geçerliği sorgulama konusu yapılmıştır.
I. Şartlara Aykırılık Taşıyan YK Üyesinin, Yönetim Kurulunun Organ