Süveyş Krizi’nin Britanya’nın Dünya Politikasına Etkisi

1956 tarihli Süveyş Krizi’nde yaşananları aktarmak ve yorumlamak çalışmamızın sınırlandırması dışındadır. Bu başlık altında ele alacağımız konu

433 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Menzies Says China Island "Not Worth Great War", The Canberra Times, 10.02.1955, p. 1.

434 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Nehru Key Figure in Commonwealth Talks On Formosa”, The Canberra Times, 01.02.1955, p. 1.

435 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Menzies May Soften Red China Attitude”, Sunday Times, 06.02.1955, p. 2.

436 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Australia is Drifting Away”, The Argus, 31.01.1955, p. 2.

163 Britanya’nın tarihsel realizmiyle ters düşen bu müdahaleyi nasıl bir motivasyonla yaptığı ve bunun sonuçlarının İmparatorluğa etkisi olacaktır.

Britanya’nın Kanal’a öncelik vermesinin sebepleri arasında; petrolün Britanya tarafından tedarik edilmesi, Kanal Şirketi’nde Britanya’nın sahip olduğu pay, Kanal’ın bazı Commonwealth ülkelerine ulaşma güzergâhında en kısa deniz yolu olması ve askeri olarak Britanya’nın Afrika ile Orta Doğu’daki üsleri için Kanal’ın sahip olduğu önem yer almaktadır.⁴³⁷ Ancak dönemin Başbakanı olan Anthony Eden’in, Britanya’nın dünya politikasındaki azalan gücü ve etkisini dikkate almadan yeniden “oyun kurucu”

bir rol üstlenmeye çalışmasının, başarısızlığın temel sebebi olduğu söylenebilir. Times Dergisi’nin Eden için kullandığı şu cümle her şeyi özetler niteliktedir: “Anthony Eden, Britanya’nın büyük bir güç olduğuna inanan son ve bir krizle yüzleşerek Britanya’nın büyük bir güç olmadığını kanıtlayan ilk başbakandı.”⁴³⁸

P. J. Marshall’ın da belirttiği üzere Süveyş Krizi’nde yaşanan başarısızlık, Britanya’ya ekonomik ve diplomatik sınırlar getirmişti. Bu sınırlılık, Britanya tarafından iyi okunmuş ve dış politikada önemli değişiklikler yapılmıştır. Buna göre;

Britanya kendi kendini yönetmek isteyen devletlere bu hakkı verecekti bu ülkenin bağımsızlığını kazanmasının ardından karşılaşacağı sorunlar ise o ülkenin kendi sorunları olacak ve Britanya bunlarla ilgilenmeyecekti. Bu politika değişikliğinin Britanya için olumlu sonuçları bulunmaktaydı. Gücünün sınırlarını bilen ve şovenlik içerisinde olmayan Britanyalılar, Fransızların Cezayir ve Hindi-Çini’de, Portekizlilerin ise Angola ve Mozambik’te içine düştükleri şoktan kendilerini uzak tutmayı başarmışlardır.⁴³⁹ Buradan hareketle şu yorumu yapabiliriz ki, İngilizlerin tarihsel realizmiyle ters düşen bu müdahalenin bir hata olduğu hızlı bir şekilde kavranarak, aynı hatanın tekrarlanmaması için gerçek bir politika değişikliğine gidilmiştir. Bunun en açık sonucu dekolonizasyonun hızlanmasına paralel olarak Commonwealth’e üye olan devletlerin sayısında hızlı bir artış yaşanacak olmasıdır.

437 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., Khalid Mahmood, “Britain and The Suez Crisis”, Pakistan Horizon, Vol. 15, No. 2, 1962, p. 111.

438 Paul Reynolds, “Suez: End of Empire”, 24.07.2006,

http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/5199392.stm, (18.02.2015).

439 P. J. Marshall, “The Decline of British Colonial Power”, India International Centre Quarterly, Vol. 6, No. 1, Jan., 1979, p. 37-38.

164 7.4. 1956 ve 1957 Commonwealth Başbakanlar Konferansları: “Ortaklık”

Vurgusuna Rağmen Yaşanan Görüş Ayrılıkları

10 gün süren 1956 Commonwealth Başbakanlar Konferansı’nda, dönemin uluslararası sorunları tartışılmış ve bu sorunların oluşturduğu gerilimin azaltılması hedeflenmiştir. Bunun yanında konferansta dikkat çeken bir diğer konu, Seylan’ın (Sri Lanka) daha önce Hindistan ve Pakistan’ın yaptığı gibi bir cumhuriyet haline gelerek Commonwealth içerisinde kalma niyetini belirtmesidir.⁴⁴⁰ Sri Lanka’nın Konferans’a yaptığı etki bununla da sınırlı kalmamıştır. Konferans’ın yapılmasından kısa süre önce Sri Lanka Başbakanı Bandaranaike, her ne kadar Commonwealth’in egemenliklerini azaltmadığını vurgulasa da Britanya’nın ülkesindeki askeri üslerden çekilmesi gerektiğini belirtmiştir.⁴⁴¹ Bu Konferans’ta da Commonwealth’in temel konularda dahi

“tek sesli” olamadığı görülmüştür. Örneğin Çin Halk Cumhuriyeti ile kurulacak ilişkiler bu toplantının konular arasındadır. Ancak Çin Halk Cumhuriyeti, diplomatik olarak Britanya, Hindistan, Pakistan ve Sri Lanka tarafından tanınırken Avusturalya, Yeni Zelanda, Kanada ve Güney Afrika tarafından tanınmamıştır.⁴⁴²

Konferans’ın sonunda yayınlanan sonuç bildirisinde “ortak amaç”, “ortak anlayış”, “ortak iyilik” ve “ortak ilgi” kavramlarına yer verilerek Commonwealth ismindeki “common” kelimesine vurgu yapılmaya çalışılmıştır. Doğal kaynakların kullanımından, bölünmüş durumda olan Almanya’nın birlikteliğine, Orta Doğu’da barış ve istikrarın sağlanmasından, Kıbrıs’ta yaşanan soruna çözüm bulunmasına, Uzak Doğu ve Güney Doğu Asya’daki durumun düzelmesine, Sterlin alanından, nükleer enerjiye kadar birçok konuya ilişkin genel temennileri ortaya koyan ifadelere yer verilmiştir.

Bunların yanında yukarıda yer verdiğimiz Sri Lanka’nın bir cumhuriyet haline gelerek Commonwealth içerisinde kalma niyeti diğer üyelerce kabul edilmiştir. Ayrıca Rodezya ve Nyasaland Federasyonu’nun Başbakanı’nın bundan sonraki Commonwealth

440 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “World Peace Plans Are On The Way”, The Argus, 07.07.1956, p.2.

441 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Conference Discusses Aid to M.E.”, The Canberra Times, 30.06.1956, p. 3.

442 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Prime Ministers To Debate China Recognition”, The Canberra Times, 03.07.1956, p. 2.

165 Başbakanlar Toplantıları’na gelmesi de diğer üyeler tarafından kabul edilerek resmiyete bağlanmıştır.⁴⁴³

1957 Commonwealth Başbakanlar Konferansı, Gana’nın bağımsız bir üye olarak katıldığı ilk Konferans olması yönüyle önemlidir. Ancak sonuç bildirisi dikkate alındığında yine bir önceki Konferans gibi net kararların alınamadığı belirtilmelidir. Bu durum “özgür ve bağımsız uluslardan oluşan bu birlik içerisinde bazı düşünce ve bakış açılarında farklılık olması kaçınılmazdır.” ibaresiyle kendisini sonuç bildirisinde de göstermiştir.⁴⁴⁴

1957 Konferansı’nda BM Kurucu Sözleşmesi iki örnek üzerinden tartışılmıştır.

Bu noktada BM’nin, Süveyş Krizi’nde harekete geçmesine rağmen aynı yıl yaşanan Macar Devrimi’nin Sovyetler Birliği tarafından silahlı bir biçimde bastırılmasına sessiz kalması eleştirilmiştir.⁴⁴⁵ Avusturalya ise daha özel olarak BMGK üyelerinin veto hakkının Genel Kurul’u karşısındaki baskınlığını eleştirilmiştir. Bunların yanında Britanya Genelkurmay Başkanı, Commonwealth liderlerini Birleşik Krallık’ın nükleer caydırıcılık ve hidrojen bombasına sahip olma temelinde oluşturduğu yeni savunma politikası hakkında bilgilendirmiştir.⁴⁴⁶

Konferans’ta Avrupa serbest ticaret projesinin^*, Commonwealth üyelerinde yarattığı ekonomik tedirginlik de açık bir biçimde görülmektedir. Öyle ki, bu projenin tarım ürünlerini de içereceğini düşünen Commonwealth ülkelerinin Britanya tarafından rahatlatılmaya çalışıldığı görülmüştür. Britanya, tarım ürünlerinin bu proje dışında

443 1956 Commonwealth Başbakanlar Konferansı sonuç bildirisinin tam metni için bkz., “Meeting of Commonwealth Prime Ministers, 1956, Final Communique”, http://www.keepeek.com/Digital-Asset-

Management/oecd/commonwealth/development/the-commonwealth-at-the-summit/meeting-of-commonwealth-prime-ministers-1956-london-27-june-6-july_9781848594333-10-en#page1, (15.02.2015).

444 1957 Commonwealth Başbakanlar Konferansı sonuç bildirisinin tam metni için bkz., “Meeting of Commonwealth Prime Ministers, 1957, Final Communique”, http://www.keepeek.com/Digital-Asset-

Management/oecd/commonwealth/development/the-commonwealth-at-the-summit/meeting-of-commonwealth-prime-ministers-1957-london-26-june-5-july_9781848594333-11-en#page2, (17.02.2015).

445 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Premiers to Discuss U.N. Charter Reform”, The Canberra Times, 03.07.1957, p. 2.

446 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Defence Policy Outlined to Premiers”, The Canberra Times, 04.

07.1957, p. 3.

* Avrupa Serbest Ticaret Birliği - European Free Trade Association (EFTA)

166 tutulması için gereken baskıyı yapacağına yönelik üye ülkelere güvence vermiştir.⁴⁴⁷ 1957 Konferansı’nda Birlikteliğin genişlemesine yönelik önemli bir karar da alınmıştır.

Malezya’nın 1957 yılı içerisinde bağımsız bir ülke olarak, birliğe tam üye olarak kabul edilecek olmasından duyulacak memnuniyet açıklanmıştır. Bunun yanında liderler bir önceki yıla göre gelişme kat ettiklerini düşündükleri ekonomik alanlarda daha fazla edinim sağlamak için Commonwealth üyesi ülkelerin maliye bakanlarının Kanada’da buluşmalarına karar verilmiştir.⁴⁴⁸ 1958 ve 1959’da Commonwealth Başbakanlar Konferansları yapılmamıştır. Bunun yerine farklı alanlarda toplantılar yapılarak, ilişkiler sürdürülmeye çalışılmıştır.

7.5. 1958 ve 1959’da Commonwealth’de Yaşanan Güç Kaybı

Göreli olarak düzenli hale geldiği söylenebilecek olan Commonwealth Başbakanlar Konferansları’nın 1958 ve 1959 yıllarında yapılmamış olması, akıllara konferansın niçin iki yıl üst üste gerçekleştirilmediği sorusunu getirmiştir. Başbakanlar düzeyinde toplantıların yapılamamış olması elbette Commonwealth üyesi ülkeler arasındaki ilişkilerin bittiği anlamına gelmez. Ancak bu iki yılda Commonwealth içerisinde hayati öneme sahip olan bir etkinlik veya olayın gerçekleşmemiş olması Birlikteliğin güç kaybettiğini göstermektedir.

1958 ve 1959 yıllarında Commonwealth çerçevesinde düzenlenen üç temel etkinlik bulunmaktadır. 1958 yılında ön plana çıkanlar Cardiff’de düzenlenen Commonwealth Oyunları^* ve yapılmasına 1957 yılında karar verilen Commonwealth

447 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Premiers Reassured on Free Trade Plan”, The Canberra Times, 05.07.1957, p. 3.

448 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “Prime Ministers Seek Arms Cut”, The Canberra Times, 08.07.1957, p. 3.

* Commonwealth Oyunları’nın, Commonwealth çerçevesinde düzenlenen en istikrarlı etkinlik olduğu söylenebilir. İlk olarak, Kanada’nın Hamilton kentinde Britanya İmparatorluk Oyunları ismiyle düzenlenen Oyunlar, II. Dünya Savaşı sırasında kesintiye uğramış olsa da 1950 ve sonrasında her dört yılda bir düzenlenmektedir. Tarihsel anlamda Commonwealth’in kendisinde görülen dönüşüm, biraz gecikmeli olarak Oyunlar’da da kendisini göstermiştir. Yukarıda değinildiği gibi Oyunlar, Britanya İmparatorluk Oyunları olarak başlamış ve 1950 yılı dâhil olmak üzere bu isimle anılmıştır. 1954’de Kanada’da yapılan Oyunlar’la beraber, Britanya İmparatorluğu ve Commonwealth Oyunları olarak adlandırılmış ve isimdeki bu değişiklik, 1970 Oyunları’na kadar devam etmiştir. 1970 ve 1974 yılında düzenlenen Oyunlar’ın yeni ismi İmparatorluk ibaresinin çıkarılmasıyla, Britanya Commonwealth Oyunları olmuştur. 1978 ve sonrasında ise organizasyon yalnızca Commonwealth Oyunları olarak adlandırılmıştır. (Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., “The Story of The Commonwealth Games”,

167 Ticaret ve Ekonomi Konferansı’dır. 1959 yılında ise Birleşik Krallık’ta düzenlenen Commonwealth Eğitim Konferansı’dır.

David Grenier, 1958 tarihli Commonwealth Ticaret ve Ekonomi Konferansı’nı ele aldığı makalesinde bu Konferans’ın dünya ticaretinin önemli ölçüde küçüldüğü, devletlerin kendilerini gümrük duvarlarıyla koruduğu ve işsizliğin hızla yükseldiği bir döneme denk geldiğine dikkat çekmiştir. Grenier’e göre bu Konferans’ın en önemli sonucu Gana ile Malaya’nın da katılmasıyla sayıları 11’e çıkan Commonwealth üyeleri arasında Commonwealth menşeili ürünler ve tercihli muamele çerçevesinde gerçekleşen bir dizi ikili ticaret antlaşmasının imzalanmasıdır.⁴⁴⁹ Ancak Konferans’ın final bildirisi beklentilerden uzak kalmıştır.⁴⁵⁰ Ayrıca bu Konferans’da 1959 yılında Birleşik Krallık’ta bir Commonwealth Eğitim Konferansı düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. 15-29 Temmuz 1959’da gerçekleştirilen bu organizasyonda, eğitim tesislerinin gezilmesinin yanında öğrencilere verilen bursların düzenlenmesi ve eğitim alanında işbirliğinin geliştirilmesi hedeflenmiştir.⁴⁵¹

7.6. Modern Commonwealth’in İlk On Yılının Değerlendirilmesi

İsmindeki Britanya ibaresinin düşürülmesinin ardından Britanya’nın, Uluslar Commonwealth’i içerisinde en fazla dikkat ettiği hususun, eski dominyon ve sömürgeleri ile ilişkilerinde uygulamaya çalıştığı esneklik olduğu görülmektedir.

Hindistan’ın bağımsız bir cumhuriyet olarak Commonwealth’e tam üye olarak kabul edilmesiyle beraber açılan yol, diğer eski sömürgeler tarafından da kullanılmıştır.

Modern Commonwealth’in ilk on yılında liderler düzeyinde toplanılan Commonwealth Başbakanlar Konferansları, Commonwealth üyesi ülkeler arasındaki dünya gündeminin tartışılmasına olanak sağlaması, ilişkilerin yönünü belirlemesi,

http://www.thecgf.com/games/story.asp, (18.02.2015). Britanya Uluslar Commonwealth’inin önce Uluslar Commonwealth’i, sonrasında da Commonwealth olarak adlandırılmasıyla, Commonwealth’in isminde meydana gelen değişikliğin, bu anlamda Oyunlar’ın isminde yaşanan değişikliğe benzerlik gösterdiği de söylenebilir.

449 David Grenier, “Trade and an Expanding Commonwealth”, International Journal, Vol. 13, No. 4, 1958, p. 258.

450 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., aynı yer., p. 264.

451 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., http://pmtranscripts.dpmc.gov.au/transcripts/00000058.pdf , (18.02.2015).