Sözcük Dağarcığını ZenginleĢtirmeye Yönelik Etkinlikler

Türkçedeki öğrenme alanları birbirini tamamlayıcı özellikler taĢır. Günlük yaĢamda insanlar duygu, düĢünce, hayal, tasarı, istek vb. her türlü ihtiyaçlarını sözlü veya yazılı olarak anlatırlar. Bu nedenle okullarda öğrenilen yeni kelimeler öğrencilerin hem meslek hem de sosyal yaĢamlarını hem yazılı hem de sözlü olarak ifade edebilmeleri açısından son derece büyük önem taĢımaktadır. Öğrenilen kelimelerin günlük yaĢamda kullanılması anlama ve anlatımı son derece kolaylaĢtıracaktır. Programda yer alan etkinliklerin büyük bir bölümünü “anlama” yeteneğini geliĢtirmeye yönelik etkinlikler oluĢturur. Kelime dağarcığını zenginleĢtirme alanı da anlama yeteneğini geliĢtirmek için 7.sınıf öğrenci çalıĢma kitabında bulunmaktadır. Öyle ki bu etkinlikler bir metin hariç bütün okuma metinlerinden sonra çalıĢma kitabında etkinlik olarak yerini almıĢtır.

Öğrencilerin başlangıçta öğrendiği dil, ailesinin, yakın çevresinin, sosyal ve kültürel seviyesine göre değişmekle beraber, doğal olarak ancak temel ihtiyaçlarını karşılayacak durumdadır. Yaşı ilerleyip, çevresi genişledikçe ve ihtiyaçları çoğaldıkça öğrencinin sözcük dağarcığı da zenginleşir (Calp, 2005: 228). Öğrencinin kelime hazinesini geliĢtirme zorunluluğu ihtiyaçlardan kaynaklanmaktadır. Kelime öğretiminde kelime hazinesini geliĢtirme yollarının tek düze değil, değiĢik olması gerekir. Öğrenci çalıĢma kitabında yer alan sözcük dağarcığını geliĢtirmek için verilen etkinliklere baktığımızda etkinliklerin tek düze olarak değil, çeĢitlendirilerek verildiği görülmektedir. Her Ģeyden önce kelime çalıĢmalarını kapsayan etkinliklere geçilmeden önce öğrencilerin “kelime bilgisi” seviyesi mutlaka tespit edilmelidir. Back, Mackeawn, ve Burkes kelime bilgisi seviyesini üçe ayırmıĢtır:

- Hiç bilinmeyen kelimeler - Az bilinen kelimeler - KazanılmıĢ kelimeler

Maddelerden de anlaĢılacağı üzere kazanılmıĢ kelimelerin öğretilmesi ve kullanımının sürekli hâle getirilmesi diğer kelime bilgisi seviyelerine göre daha kolay olmaktadır. Çünkü kazanılmıĢ kelimeler öğrencinin, az veya çok, günlük yaĢamda kullanabildiği ve kullanacağı kelimelerdir. Bu nedenle kelime öğretimine baĢlarken önce öğrencilerin kullandığı fakat anlamını bilmediği kelimeler kategorisine giren kazanılmıĢ kelimelerden baĢlanmalıdır. Daha sonra da sırasıyla anlamı az bilinen ve en sonunda da hiç bilinmeyen kelimelerin öğretimine geçilmelidir. 7. sınıf öğrenci çalıĢma kitabında yer alan etkinliklerde bu kurallara dikkat edilmemiĢ; kelime öğretimine yönelik etkinlikler daha çok karıĢık bir Ģekilde ele alınmıĢtır. Fakat etkinliklerde öğretim Ģekli olarak kolaydan- zora yönteminin benimsendiği görülmektedir.

Haris ve Sipay kelimelerin öğretim amacıyla sınıflandırılmasını öneriyor ve öğretimin de bu sınıflandırılma doğrultusunda yapılası gerektiğini söylemektedir. Sınıflandırmaları da şu şekilde yapmaktadır:

- En çok kullanılan kelimeler

- Anlamları birden fazla olan kelimeler - Kavram kelimeleri

- Soyut kelimeler (Calp, 2005: 229)

Öğrencilere kazandırılması gereken kelimeler, kelime grupları, deyimler, terimler vb. onların günlük hayatlarında karşılaşabilecekleri ve asıl önemlisi kendi düşüncelerini, duygularını, dileklerini yaş ve düzeylerine göre ayrıntılarıyla, incelikleriyle anlatabilmede işlerine yarayacaktır. Kullanacakları kelimeler, kelime grupları, deyimler, terimler vb. olmalıdır (Calp, 2005: 231).

Kavratılacak kelimelerin hangi yollarla kavratılacağı, kelime dağarcığının hangi yolla zenginleĢtirileceği tespit edilmelidir. Kelime dağarcığını zenginleĢtirme yolları Ģunlardır:

- Okuma yoluyla kelime dağarcığını geliştirme - Dinleme yoluyla kelime dağarcığını geliştirme - Gözlem yoluyla kelime dağarcığını geliştirme - Kelime defteri yoluyla kelime dağarcığını geliştirme

- Konuşma ve yazma yoluyla kelime dağarcığını geliştirme - Resim ve şema çizme yoluyla kelime dağarcığını geliştirme

- Bulmaca yoluyla kelime dağarcığını geliştirme (Calp, 2005: 235-236).

7. sınıf öğrenci çalıĢma kitabında yer alan sözcük varlığını zenginleĢtirme etkinlikleri birbirine benzer özellikler göstermemektedir. Etkinliklerin çeĢitli olması etkinlikleri tek düzelikten kurtarır. Fakat sadece standart yazılardan oluĢan, hiçbir Ģekilde resimle desteklenmeyen ya da farklı renkte yazılardan faydalanılmayan etkinlikler öğrencileri zorlar hatta sıkar. Öğrenci çalıĢma kitabında yer alan sözcük varlığını zenginleĢtirme etkinliklerine örnek olarak Ģunlar verilebilir:

- Verilen kelimelerin anlamlarını önce tahmin ediniz, sonra da sözlükten bulunuz. Anlamını bulduğunuz kelimeleri cümlede kullanınız.

- Verilen kelimelerin anlamlarını sözlükten bulup anlamını yazınız ve bu kelimeleri kullanacağınız birer cümle yazınız. (Ek 1)

- Anlamları karıĢık olarak verilmiĢ olan kelimeleri eĢleĢtiriniz. (Ek 2)

- AĢağıdaki kelime ve kelime gruplarını günlük hayattaki bağlantılarını da dikkate alarak birer cümlede kullanınız. (Ek 3)

- Verilen kelimeyi gerçek ve mecaz anlamında birer cümlede kullanınız.

-Metinde geçen tiyatro ile ilgili terimleri bulunuz. Bunların önce anlamlarını tahmin ediniz, sonra da sözlükten bulunuz. (Ek 4)

-Metinde geçen istenilenlerle ilgili olanları yazınız.

-Verilen kelimelerin eĢ anlamlarını ve sesteĢlerini karĢılarına yazınız. -Verilen kelimelerden en az dördünü kullanarak kısa bir metin oluĢturunuz. (Ek 5)

-Verilen kelimelerin anlamlarını sözlükten öğreniniz. Bunlardan en az üçünü kullanarak kısa bir yazı yazınız. (Ek 6)

-Metinde geçen deyimlerden birini seçiniz. Bu deyimi kullanacağınız kısa bir metin yazınız.

-Yabancı kelimelerin Türkçe karĢılıklarını yazınız.

-Verilen kelimeleri cümlelerde boĢ bırakılan yerlere uygun olarak yazınız. (Ek 7)

Verilen etkinlik örnekleri çalıĢma kitabının tamamında ele alınan sözcük dağarcığını geliĢtirme etkinliklerinin ortak özelliğidir. Yine çalıĢma kitabında sözcük varlığını zenginleĢtirmeyle ilgili etkinliklerin sayısına bakıldığında, bu tür

etkinliklere çokça önem verildiği görülmektedir. Bu da program açısından son derece önemli bir yaklaĢımdır. Çünkü öğrenciler ne kadar çok kelime hazinesine sahip olurlarsa duygu, düĢünce, istek ve ihtiyaçlarını o denli kolay anlatırlar. Etkinlikler hazırlanırken sözcük varlığını zenginleĢtirme yollarından sadece okuma, dinleme/izleme ve yazma yoluyla kelime kazandırma etkinliklerine yer verilmiĢtir.

Öğrenci çalıĢma kitabındaki sözcük varlığını zenginleĢtirme etkinliklerinin büyük bir bölümünü okuma yoluyla kelime dağarcığını zenginleĢtirme etkinlikleri oluĢturur. Bu tür etkinlikler aynı zamanda öğretmen tarafından kelime defteri tutma yoluyla sözcük varlığını geliĢtirme yöntemiyle de iliĢkilendirilebilir. Genel olarak bakıldığında kelime dağarcığını zenginleĢtirme etkinlikleri sınıfta uygulanabilmektedir. Fakat bazı etkinliklerde uygulama yönünden sıkıntılar yaĢanmaktadır Bu tür etkinlikler:

- Kelimelerin eĢ anlamlılarını ve sesteĢlerini buldurmaya yönelik etkinliklerde yaĢanan sıkıntı bu kelimelerin anlatım konusu olarak ele alınmamasındandır. Eğer bu konular öğretim konusu olarak ele alınırsa diğer öğrenim alanlarına ayrılan zamandan çalacaktır. Ayrıca bu alanda verilen kelimeler de öğrencinin ilgi alanıyla uyuĢmamaktadır.

-Verilen kelimelerden bazılarını kullanarak kısa metin oluĢturulmasını isteyen etkinliler öğrencinin kelime dağarcığının yetersiz olması, daha önce öğrenilen kelimelerin tekrar edilmemesinden dolayı unutulması ve seçilecek kelimelerin öğrenciler tarafından hangi alanda kullanılacağının bilinememesi bu etkinliklerin uygulanmasında engel oluĢturmaktadır.

- Kelime ve kelime gruplarının anlamlarını günlük hayatta bağlantılarını da dikkate alarak cümlede kullanmayı gerektiren etkinlikler öğrencilerin verilen kelimelerin hangi alanda kullandıklarını bilmemelerinden dolayı yapılamamaktadır.

Belirtilen etkinlik türleri hiçbir Ģekilde uygulanamamaktadır. Bunların dıĢında kalan etkinlikler uygulanırken sıkıntı yaĢanmakta veya uygulanmasına rağmen sınıf ortamında yapılıp bırakıldığı için kalıcı öğrenme meydana getirmemektedir. Bazen kelimenin anlamını tahmin ettirmeye yönelik verilen etkinliklerin içerisinde bulunan bazı kelimelerin öğrenciler tarafından bulunmasında sıkıntılar yaĢanmaktadır. Bunu sebebi de bazı kelimelerin öğrenciler tarafından kullanılmayan hatta duyulmayan kelimeler olmasıdır. Bunlara örnek olarak da küpeĢte, badire, hançere,

müĢkülpesent, zooloji, kasvet, kozmik, Ģakrak, ribaunt, namizaç vb. kelimeleri verebiliriz. Yine okuma yoluyla sözcük varlığını zenginleĢtirme yöntemleri içerisinde yer alan anlamları verilen kelimeleri eĢleĢtiriniz, verilen cümlelerdeki boĢluklara uygun kelimeleri getiriniz Ģeklindeki etkinlikler sözcük varlığını zenginleĢtirme amacıyla verilen etkinliklerin içerisinde en rahat ve en kolay uygulanan etkinliklerdir. Bu tür etkinliklerle öğrenilenler öğrencide kalıcılık meydana getirmemektedir. Çünkü öğrenci bu tür etkinliklerle öğrendiği kelimeyi yaĢantısıyla iliĢkilendirmemektedir. Daha doğrusu buradaki öğrenme Ģekli tahminden yola çıkarak yapılan öğrenme Ģekli olduğundan, öğrenci aynı kelimenin kullanıldığı baĢka bir cümlede o kelimenin hangi anlama geldiğini söyleyememektedir.

Yazma yoluyla kelime dağarcığını zenginleĢtirmeye yönelik etkinlikler kelime çalıĢmaları etkinlikleri içerisinde uygulama alanı en kısıtlı etkinliklerdir. Çünkü yazma alıĢkanlığının oluĢabilmesi için öğrencinin kelime hazinesi belli bir seviyede olmalıdır. Öğrencilerin geneli de kelime bilgisi yönünden yeterli seviyede olmadığı için bu tür etkinlikler uygulanamamaktadır. Verilecek bu tür etkinliklerin yerine yeni öğrenilen kelimelerle ilgili birden fazla cümle oluĢturmaya yönelik etkinliklerin verilmesi gerekirdi. Çünkü öğrenciler sık tekrar ettikleri bir kelimeyi günlük yaĢamında uygulama fırsatı bulur. Bu nedenle öğretilmesi hedeflenen kelimeler bir değil birden fazla cümle içerisinde kullandırılmalıdır. Bu da bir eğitim-öğretim yılı içerisinde öğrencilere kavratılması hedeflenen kelime sayısının azaltılmasıyla mümkün olacaktır. 7. sınıflarda etkinliklerle öğrencilere 200-250 kelime arasında bir kelime kazandırılması hedeflenmiĢtir. Öğrencilerin verilen bu kelimeleri tamamını kavrayamayacakları bir gerçektir. Zaten günlük yaĢantısını 100-150 kelime ile devam ettiren öğrencilere bildiklerinden fazlasını kavratmak mümkün olmayacaktır. Bu yüzden etkinliklerle öğretilmesi hedeflenen kelime sayısı (deyimler, atasözleri, anlamdaĢ, sesteĢ vb. kelimeler dahil) 100 civarında olmalıdır. Belirlenen bu yüz kelime de birden fazla örnekle öğrenciler tarafından sık sık değiĢik cümlelerde kullanılmalıdır.

Öğrenci çalıĢma kitabında bulmaca yoluyla kelime hazinesini geliĢtirmeye yönelik etkinlik çalıĢmalarına yer verilmemiĢtir. Oysa bu tür etkinlikler öğrencinin hem dikkatini çeker hem de onların etkinliği yaparken eğlenceli vakit geçirmelerine neden olur. Ayrıca bu tür etkinlikler düĢünmeye ve araĢtırmaya iter.

Bütün bu etkinlik çalıĢmalarıyla kazandırılan kelimeler öğrenciler tarafından günlük yaĢamda fazlaca kullanılmamaktadır. Öğrenilen kelimeler sadece dersle iliĢkilendirilmektedir. Öğrenilen kelimelerin günlük hayatla iliĢkilendirilebilmesi için Seçeceğiniz kelime/kelimelerle ilgili kısa bir metin oluĢturunuz.” Ģeklinde etkinlikler verilmiĢtir. DüĢünmeyi geliĢtirme ve yazma alıĢkanlığı kazandırma açısından güzel bir amaç güden bu etkinlikler ne var ki uygulama yönünden pek mümkün görünmüyor. Kısa metinler oluĢturma yerine öğretilen kelimenin farklı alanlarda değiĢik cümlelerde kullandırılmasını isteyen etkinliklere yer verilmeliydi. Örneğin, “hadise” kelimesinin eĢ anlamlısının “olay” olduğu öğretildikten sonra kelimenin eĢ anlamlısının spor, sanat, edebiyat vb. alanlarda cümle içersisinde kullandırılmasını sağlayan etkinlikler hem kalıcı öğrenmeyi sağlar hem de öğrenmeyi kolaylaĢtırırdı.

Spor : Maçta yaĢanan olaylar maçın tatil edilmesine neden oldu.

Edebiyat: Bu romanda Ģehrin kenar mahallelerinde oturan insanlar arasındaki olaylar anlatılıyor.

Sanat : Ressam, çalıĢmalarında toplumsal olayları canlı bir Ģekilde aktarmıĢ tuvaline.

Kelime çalıĢmalarının büyük bir bölümü bu Ģekilde yapıldığı zaman kelimenin anlamının kavranması ve kelimenin kullanılması daha kolay olacaktır. Böylece öğrenilen kelime daha kalıcı olacaktır.

7. sınıf öğrenci çalıĢma kitabında yer alan etkinliklerin uygulanmasında karĢılaĢılan güçlüklerin nedenlerini Ģöyle açıklanabilir:

-Bazı etkinliklerde üst düzey kelimelerin bulunması

-Öğrencilerin ilgilerini çekecek, ihtiyaçlarını giderecek etkinliklere fazlaca yer verilmemesi

-Verilen kelimelerden seçim yapılıp, kısa bir metin oluĢturulmasını isteyen etkinliklerin bulunması

-Okuma metinlerinin çok uzun olması

-Öğrencilerin bir alt sınıfta öğrendiklerinin unutulmadığının var sayılması -Öğrencilerin bu etkinlikleri yapabilecekleri bilgi, beceri, ve tutumu gerçekleĢtirememiĢ olmaları

Tespit edilen eksikliklerin giderilmesi sözcük varlığını zenginleĢtirme çalıĢmalarına yönelik etkinliklerin uygulanmasında yaĢana veya yaĢanabilecek sıkıntıları giderecektir.