Günlük yaĢamda iletiĢimin temel taĢını oluĢturan konuĢma eğitimi Türkçe dersinin öğrenme alanları içerisinde yer almaktadır. Bu da Türkçe öğretim programında yer alan konuĢma eğitimine büyük bir önem yüklemiĢtir. Ama Türkçe öğretim programının “anlatım” bölümünü oluĢturan konuĢma öğrenme alanı 7. sınıf öğrenci çalıĢma kitabında biraz ihmal edilmiĢtir. Öğrenci çalıĢma kitabında yer alan konuĢma etkinlikleri etkinlikler içerisinde %10’luk bir dilim oluĢturmaktadır. Bu etkinliklerin birçoğu da değerlendirmeye yönelik etkinliklerdir. Eğitim ve öğretim sonucunda edindiklerimiz sadece okul ortamında kalmamalıdır. Öğrenci, bilginin
ezberleyicisi değil, bilgiyi anlamlandıran, uygulayan ve yapılandırandır. Bu nedenle öğrenci okul ortamında edindiklerini gündelik yaşantısına yansıtabilmelidir (Doğu, 2008: 11). KonuĢma öğretim alanı öğretim alanları içerisinde üçüncü sırada yer almaktadır. KonuĢma eğitimiyle öğrencilere sosyal hayatlarında sağlam iletiĢim kurmaları, bilgi ve birikimlerini paylaĢabilmeleri hayal, gözlem ve tasarılarını rahatlıkla ifade edebilmeleri amaçlanmıĢtır.
Konuşma eğitiminin geliştirilmesi belirli kalıpların ve kuralların öğrencilere ezberletilmesiyle mümkün değildir. Konuşma eğitimini geliştirebilmek için öğrenciler sık sık uygulama imkânına sahip olmalıdır. Fakat ders saatlerinin az ve sınıfların olması gerekenden fazla kalabalık olması dolayısıyla Türkiye’de öğrencilerin tamamının tekrar yapma imkânı olmamaktadır. Böyle olunca da konuşma eğitimi ister istemez ihmal edilmektedir. Bu problemin ortadan kaldırılması için konuşma etkinlikleri bütün derslerle ilişkilendirilmeli hatta ders dışı çalışmalarda doğal fırsatlar hazırlanmalıdır (AktaĢ, Gündüz, 2004: 99). Buradan da anlaĢılacağı üzere konuĢma alıĢkanlığı hemen bir anda kazandırılmaz öğrencilere. KonuĢma becerisinin kazandırılabilmesi için uzun bir zaman gerekmektedir. Öğrencilerin çevresinden öğrendikleri konuĢma tarzlarına müdahale edilmemeli hatta belirli bir süre bu Ģekilde konuĢmalarına da izin verilmelidir. Çünkü öğrencilerin çevrelerinden öğrendikleri Ģekildeki konuĢmalarına müdahale edildiğinde öğrenciler öz güvenlerini kaybedebilir. Böylece de konuĢma eğitimiyle ulaĢılmak istenen amaç için yapılacak çalıĢmalar baĢlamadan bitmiĢ sayılır. Bunun yanında öğrencilerin Türkiye Türkçesiyle konuĢmaya çalıĢmaları kendilerinin çevreleri tarafından yadırganacaklarını düĢündükleri için kendilerine uygun konuĢmaları yapmadıkları da görülmektedir.
2005 programında konuĢma öğrenme alanıyla ilgili olarak Ģu bilgilere yer verilmektedir: KonuĢma, bireyin sosyal hayatında iletiĢim kurmasını, bilgi ve birikimlerini paylaĢmasını duygu, düĢünce, hayal ve gözlemlerini ifade etmesini sağlayan en etkili araçtır. Programdaki konuĢma etkinlik örneklerinde; birikimlerden, çeĢitli görsel ve iĢitsel materyallerden faydalanma, düĢüncelerini mantık akıĢı ve bütünlük içinde sunma, karĢılaĢtırma yapma, sebep-sonuç iliĢkisi kurma, sınıflandırma, değerlendirme, özetleme gibi anlamayı ve zihinsel becerileri geliĢtirici çalıĢmalara yer verilmiĢtir. Türkçe öğretim programında konuşma becerisine yönelik olarak “hazırlık yapma, sesini ve beden dilini etkili kullanma, konuşurken çok yönlü
iletişim materyallerinden yararlanma, konuşma kurallarını uygulama, kendini sözlü olarak ifade etme, kendi konuşmasını değerlendirme ve konuşma becerisini geliştirme” amaçlarına yönelik kazanımlara yer verilmiştir (MEB, 2005:6). Bu doğrultuda 7.sınıf öğrenci çalıĢma kitaplarında konuĢma öğrenme alanına yönelik verilen etkinlik örnekleri Ģunlardır:
- Öğrencilerinizden verilen grafiği incelemelerini, grafikte yanlıĢ yorumlamalara yol açabilecek durumlar olup olmadığını tartıĢmalarını, grafikteki verilenleri yorumlamalarını ve yeterince konuĢtuktan sonra vardıkları sonucu söylemelerini isteyiniz. (Güdümlü KonuĢma)
- Öğrencilerinizden ülkemizde kadınlarla erkekler arasında eğitim düzeylerine göre ortaya çıkan farkın nedenini tartıĢmalarını isteyiniz. (Güdümlü KonuĢma)
- Öğrencilerinizi, yakın çevresindeki (veliler, akrabalar, arkadaĢlar, komĢular vb.) kiĢilerin dinleyici olarak katılabilecekleri bir toplantı düzenlemeleri için yönlendiriniz. Onlardan dörderli-beĢerli gruplar oluĢturmalarını ve bu toplantıda sunmak üzere “Kızların Eğitimi” konusunda bir konferans hazırlamalarını isteyiniz. Sunumun sonunda da 4. ve 5. etkinlikleri yapınız. (Hazırlıklı KonuĢma- Değerlendirmeye Yönelik) (Ek 15)
- Öğrencilerinizden, Türkçenin yaĢayan ve zengin bir dil olduğunu örnekler vererek açıklayacakları ikna edici bir konuĢma hazırlamalarını isteyiniz. Bunu hazırladıklarını sunmaya baĢlarken konuĢma kurallarına uymalarını, seslerini ve beden dillerini etkili kullanmalarını ve yabancı dillerden dilimize henüz yerleĢmemiĢ kelimelerin yerine Türkçelerini kullanmaları için uyarınız. Sonra da 4. ve 5. etkinliği yapmalarını isteyiniz. (Ġkna edici- Hazırlıklı KonuĢma- Değerlendirmeye yönelik) (Ek 16)
- Öğrencilerinizin okudukları metinde anlatılanları günlük hayatlarıyla iliĢkilendirmelerine yardımcı olunuz. Bunun için güdümlü konuĢma yöntemini izleyiniz. Onlardan önce evreni tanımlamalarını isteyiniz. Sonra “Yukarda Ne Var Ne Yok” baĢlıklı metinde geçen “Bütün bunların içinde benim yerim ne?” sorusunu tahtaya yazınız. Bu sorunun cevabına yönelik beĢ-altı dakikalık bir konuĢma hazırlamalarını isteyiniz. Sonra da 4. ve5.
etkinliği yapmalarını isteyiniz. (Güdümlü KonuĢma-Değerlendirmeye yönelik) (Ek 17)
- Milli kültürümüzü yaygınlaĢtırmamız için size düĢen görevleri belirleyip tahtaya maddeler hâlinde listeleyiniz. Bu maddelerden her birini aĢağıdaki boĢluğa resim, Ģekil veya sembol olarak ifade ediniz. Görsel olarak ifade edemediğiniz durumlarda sadece bir kelime kullanabilirsiniz. Bunu yaparken maddelerin sırasını özellikle karıĢtırınız. Size verilen boĢluğu etkili bir biçimde kullanınız.
-Milli kültürümüzün yaygınlaĢtırılması konusunda bize düĢen görevler nelerdir. Bunları tahtaya yazınız. Söylenen her düĢünceden sonra öğrencinizi, bunun kendilerine düĢen bir görev olup olmayacağı konusunda nedenleriyle birlikte tartıĢmaları için yönlendiriniz.
-Öğrencilerinizden “Kültürel EtkileĢimin Yararları ve Zararları” konulu bir konuĢma hazırlamalarını isteyiniz. Sonra da 4. ve 5. etkinliği yapınız. (Hazırlıklı konuĢma- Değerlendirmeye yönelik)
Etkinlik örnekleri öğrenci çalıĢma kitabındaki etkinliklerin birbirine benzediğini göstermektedir. Etkinlikler daha çok ölçme ve değerlendirmeye yönelik etkinliklerdir. Bu etkinliklerin sınıf ortamında uygulanması oldukça güçtür. Etkinlikler genellikle bir taneden ibaret değildir. Fakat bir metinden sonra verilen konuĢma alanına ait etkinlikler kendi içersinde sayı olarak birden fazladır. Bu etkinliklerin bir kısmı değiĢik yöntem ve tekniklerle sınıf ortamında uygulamayı gerektirirken, bir kısmı da hazırlıklı konuĢmalar olarak karĢımıza çıkmaktadır. Öğrenci çalıĢma kitabında yer alan konuĢma alanına ait etkinlikler öğrenciler tarafından uygulanamamaktadır. Bunun temel nedeni de etkinliklerin öğrenci seviyesine uygun olmaması ve öğrencilerin ilgi alanına hitap etmemesidir. Üstelik öğrenci çalıĢma kitabında verilen konuĢma etkinlikleri geniĢ bir araĢtırma ve çalıĢma gerektiren etkinliklerdir. Demirel, 2004 yılında hazırlamıĢ olduğu “Türkçe ve Sınıf Öğretmenleri Ġçin Türkçe Öğretimi” adlı kitabında ilköğretim okulları 6, 7 ve 8. sınıf öğrencileri için yapılabilecek etkinlik örneklerini Ģöyle sıralar:
- Öğretmen yapay bir durum yaratır; bu durumun sadece betimlenmesi sayılabilecek baş kısmını anlatır. Çocuklara rolleri dağıtır ve durumun sonunu yaratmalarını ister.
- Öğretmen öğrencilere güzel ve etkili bir konuşmada sesin değişik tonlamalarla kullanmanın önemini belirtir. Sonra “Buraya gelir misin?” sorusuna aşağıdaki karakterlere göre farklı biçimde söyletme denemeleri yapılır.
> Sert bir müdür
> Sevinç içinde genç biri
> Paniğe kapılmış korku içinde biri
- “t,ç, ve s” sesleri için şu tekerleme defteri yazdırılıp söyletilir.
> Üstü üç tas tunç tası çaldıran mı çabuk çıldırır, yoksa iç içe yüz ton saç kaplı çanı çaldıran mı çabuk çıldırır.
- “b,s ve z” seslerim için şu tekerleme üzerinde çalışılır.
> Sizin damda var beş başlı bez boz ördek, bizim damda var beş boz başlı ördek.
- “b,m, ş” sesleri için de şu tekerleme üzerinde çalışılabilir.
> İbiş’le Memiş mahkemeye girmiş, mahkemeleşmiş mi,
mahkemeleşmemiş mi?
- Öğretmen aşağıdaki cümleleri tahtaya yazar, altı çizili sözcükleri vurgulatarak okur.
> Para insanı mutlu etmez, ama yaşamını rahat geçirmesini sağlar. > Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış.
- Söylevler: Öğrencilerin bir konuda konuşma hazırlayıp, sınıfta sunması ve daha sonra yapılan konuşma ile ilgili sorulara cevap vermesi yararlı olabilir. - Münazaralar: Sınıf içinde ya da sınıflar arası münazaralar düzenlenip, öğrencilerin ana dili etkili olarak kullanmaları sağlanabilir.
- Rol Yapma ya da Oyun Tiyatrosu (Söz Korosu): Öğrencilerin biri olayı ya da oyunu sahnelemeleri ya da okunan bir tiyatro oyunundaki rolleri pandomimle yapmaları gibi değişik bir ortamda öğrencilere dili kullanma olanağı verilebilir.
- Hazırlıksız Konuşma ya da Doğaçlama: Öğrencilerin verilen bir kelime ya da olayla ilgili olarak hazırlık yapmadan en az bir dakika konuşmaları istenebilir.
- Hikâye Anlatma: Öğrencilerden bildikleri öykü, masal, fıkra ve nükteleri anlatmaları istenir (Demirel, 2004: 100-101).
Öğrencilere güzel konuĢmayı kavratmak onlara sadece güdümlü konuĢma, hazırlıklı konuĢma, ikna edici konuĢma vb. yöntemlerle konuĢma çalıĢması yaptırarak olmaz. Öğrencilerin bu konuĢmaları yapabilmeleri için konuĢma eğitiminin daha alt kademeleri olan güzel konuĢma çalıĢması, heyecanı yenme, canlandırma vb. alanlarda eğitilmeleri gerekmektedir. Ön bilgiler verilmeden yapılacak olan konuĢma çalıĢmaları amacına ulaĢamaz.
Etkinliklerde öğrencilerden konuĢmalarında Türkçeyi doğru ve akıcı kullanmaları istenmektedir. Fakat öğrencilerin konuĢma kurallarını bilmemeleri ve etkinliklerde de konuĢma kurallarına yer verilmemesi bu tür etkinliklerin uygulanmasını zorlaĢtırır. Türkçe öğretim programında da Türkçenin doğru ve akıcı kullanılması istenmiĢtir. Bir dili doğru ve akıcı kullanmanın temelini de doğru telaffuz, vurgu ve tonlamalar oluĢturur. Oysa 7. sınıflara ait öğrenci çalıĢma kitabındaki konuĢma ile ilgili etkinliklere bakıldığında etkinliklerin hazırlıklı konuĢmaları değerlendirme etkinlikleri olduğu görülür. Bu etkinliklerde öğrencilerin vurgu ve tonlamaya dikkat etmeleri istenmiĢtir. Ancak çalıĢma kitaplarında vurgu ve tonlama ile ilgili etkinliklere yer verilmemiĢ bununla birlikte vurgu ve tonlamaya da değinilmemiĢtir. Öğrenciler kendilerine verilen konu hakkında hazırlıklı konuĢmaları yapamamaktadır. Buradaki sebep öğrencilerin yetersizliğiyle birlikte kendilerine verilen konuyla ilgili yeteri araĢtırma imkanına sahip olmamalarıdır. Ayrıca öğrenciler güdümlü konuĢma etkinlikleri için tahtaya çıkarıldığında da herhangi bir Ģey söylememekte sadece “Katılıyorum.” veya “Çok önemlidir.” gibi konuĢmalarla konuĢma sürecini geçiĢtirmektedir. Öğrencilerin kelime hazinesinin yetersizliği, etkinliklerin öğrencinin ilgi alanına hitap etmemesi gibi nedenler güdümlü konuĢma için verilen etkinliklerin yapılmasını engeller. Bu nedenle etkinliklerde güdümlü konuĢma etkinlikleri yerine konuĢma kurallarını içeren etkinliklere, tekerlemelere, pandomimlere yer verilmelidir.
Etkinlik örneklerinden de anlaĢılacağı üzere konuĢma etkinlikleri daha çok konuĢmayı değerlendirme türü etkinliklerdir. Öğrencilerin kendilerine güvenlerinin olmaması, aile içinde konuĢma esnasında susturulmaları, kelime dağarcıklarının
sınırlı olması bu tür etkinliklerin uygulanmasını olumsuz yönde etkileyen faktörler olarak sayılabilir.