Dinleme/izleme etkinliklerinin yapılabilmesi için dinlenecek ya da izlenecek metinlerin tamamen anlaĢılır olması gerekir. MEB dinleme/izleme metinlerinin daha iyi anlaĢılabilmesi için okullara dinleme/izleme metinlerinin bulunduğu CD’ler göndermiĢtir. Fakat Türkiye’deki birçok okulda gerek VCD bulunmaması gerekse okullarda bu CD’leri seyretmek için gerekli araç-gerecin bulunmaması dinleme/izleme eğitiminin amacına ulaĢmasını engellemektedir.
Dinleme/izleme metinlerine yönelik etkinlikler, Türkçenin diğer bütün öğrenme alanlarıyla iliĢkilendirilmiĢtir. Buradaki fark sadece dinlenecek/izlenecek metnin öğrenci çalıĢma kitabında yer almamıĢ olmasıdır. Bunun haricinde, verilen bütün etkinlikler ders kitabında yer alan okuma metinlerinden sonra verilen etkinliklerle biçim yönünden birebir benzerlik göstermektedir. Etkin ve iyi bir dinlemenin olması için her Ģeyden önce öğrencilerin dikkatlerini dinlenecek metne vermeleri ve aynı zamanda dinleme kurallarını da bilmeleri gerekir. 7. sınıf öğrenci çalıĢma kitabındaki etkinlikler incelendiğinde öğrencilere doğrudan dinleme kurallarını kavratacak etkinliklere rastlamamaktayız. Bu nedenle öğrenciler dinleme/izleme etkinliklerini pek uygulayamamaktadırlar. Ayrıca öğrenciler dinleme/izleme yöntemlerinden de haberleri olmadıkları için etkili bir dinleme yapamamaktadırlar. Bu da dinleme/izleme etkinliklerinin uygulanmasını engelleyen faktörlerden biridir. Etkinliklerin uygulanabilmesi için baĢka Ģartlar da vardır. Bunlar:
- Metinlerde kullanılan dil, kelime sayısı vb. faktörler.
Dinleme/izleme metinlerinde ele alınan parçalardan üçü olay, ikisi düĢünce yazısı, biri de Ģiirdir. Bu yönüyle bakıldığında dinleme/izleme metinlerinde olay yazılarına ağırlık verildiği görülmektedir. Bu Ģekilde yapılarak metinler daha anlaĢılır hale getirilmeye çalıĢılmıĢtır. Ayrıca metinlerde kullanılan kelime sayısı da genel olarak 7. sınıf öğrencilerinin düzeyine uygundur. Dinleme/izleme etkinliğine geçilmeden önce dinleme öncesinde bazı etkinlikler yapılmalıdır.
- Görsel araçlardan yararlanarak metnin konusu sezdirilmelidir.
- Metnin başlığını söyleme. Metinle ilgili resimler gösterme gibi ipuçları vererek öğrencilerden konuyu kestirmeleri istenebilir.
- Öğrencilere, dinlemenin sonunda kendilerine sorular soracağı ya da soruları vererek bunları cevaplamalarını isteyebilir (Ünalan, 2006: 57). Dinleme öncesi yapılacakların büyük bir bölümü yapılmakta ve de sınıf ortamında uygulanmaktadır. Fakat bazı dinleme/izleme metinlerine yönelik çalıĢmalarda metinle ilgili görsel öğeler sınıfa getirilmemekte, dinleme/izleme metni okumaya veya izlemeye geçilmeden önce metinle ilgili sorular tahtaya yazılmamaktadır. Bunun sonucu öğrenciler doğrudan, hiçbir faaliyette bulunmadan, metinle karĢı karĢıya gelmekte ve etkinliklerin uygulanması güçleĢmektedir. Dinleme/izleme öğrenme alanına yönelik etkinliklerin baĢarıyla uygulanabilmesi dinleme eğitimine geçilmeden önce yapılacak çalıĢmalarla doğrudan iliĢkilidir. Dinleme/izleme becerisinin geliĢtirilmesi amacıyla uygun zaman ve ortamlarda Ģu etkinlikler yapılabilir:
- Dinleme becerisi edinmenin günlük hayattaki önemini, öğrencilerin tartışmalarını sağlayınız.
- İçinde bazı dil bilgisi ya da anlam yanlışları bulunan cümleleri okuyunuz ve bu cümlelerdeki yanlışları buldurunuz.
- Radyo ve televizyonda günlük haberlerin dinlenmesini/izlenmesinin isteyiniz.
- Dinlenen haber ya da açıklama yazıları ile bunlara ek olarak 6-8.sınıflarda düşünce yazılarının içeriği ile ilgili soruları cevaplamalarını isteyiniz.
- Radyo ve televizyondaki oyun, konuşma, görüşme vb. dinlemelerini/izlemelerini sağlayınız.
- Dinledikleri konferans veya toplantıları değerlendirmelerini isteyiniz. - Müzik dinlettiriniz/ sinema filmi ve oyun izlettirip bu dinleyip/ izledikleri film ve oyunlar hakkında konuşmalarını sağlayınız.
- Kasetçalar, video vb. eğitim araçlarından yararlanmalarını sağlayınız (Ünalan, 2006: 57-58).
Dinleme/izleme becerisini geliĢtirmek amacıyla örnek Ģeklinde verilen bu etkinliklerde sadece metinle ilgili sorulara cevap verme etkinliği çalıĢma kitabında yer almıĢtır. Bunun haricinde dinleme/ izleme öğrenme alanına ait metinlerde dil bilgisi, konuĢma, yazma becerilerine yönelik etkinlikler yer almaktadır. Dinleme beceri ve alışkanlığı, öteki becerilerle (okuma, yazma, konuşma ve dil bilgisi konu alanı) birlikte bir bütün olarak düşünülmelidir. (Sever, Kaya, Aslan, 2008: 25). Dinleme/izleme eğitimi diğer alanlara göre biraz daha farklıdır. Bu alandaki öğretim, öğrencilerin dikkat düzeyine göre değiĢmektedir. Dolayısıyla dikkati arttıracak çalıĢmalar dinleme/izleme metnine geçmeden önce yapılmalıdır. Buradan da Ģu sonuç çıkmaktadır: Dinleme/izleme alanına yönelik etkinlikler tek düzeyde değildir. Demirel dinleme/izleme etkinliklerinin üç aĢamaya ayırmıĢtır:
- Dinleme/izleme öncesi etkinlikler, - Dinleme/izleme sırasındaki etkinlikler, - Dinleme/izleme sonrası etkinlikler.
I. Dinleme/Ġzleme Öncesi Etkinlikler: Genelde metinle ilgili bilgilerin verildiği etkinlikleri oluĢturur. Kendi içerisinde beĢe ayrılır:
Tanıtma: Dinlenecek/izlenecek konu hakkında bilgi verilir.
Kestirme: Konu hakkında tahminde bulunma. Dinlenecek konunu baĢlığı söylenir, resim ve ipuçları verilerek metnin kestirilmesi istenir.,
Sahnenin OluĢturulması: Dinlenecek metinde geçen olayın görsel araçlarla canlandırılmasıdır.
Yeni Sözcüklerin Öğretimi: Dinlenecek metinde geçen yeni sözcükler ve gerekirse yeni cümle yapıları öğretilir.
Amaçlı Dinleme: Dinleme etkinlikleri amaçlı yapılmalıdır. Metinler, amaçlı dinlemeyi sağlayabilmek için başlangıç düzeyinde üç kez dinletilmeli ve daha sonra öğrencilerin dinlemeleriyle ilgili sorulara cevap vermeleri istenmelidir (Demirel, 2004: 73).
II. Dinleme/Ġzleme Anında Yapılacak Etkinlikler: Dinleme/izleme anında yapılacak etkinlikler Ģöyledir:
- Öğretmen metni yüksek sesle okur. Öğrenciler, kitapları kapalı öğretmenlerini dinler.
- Öğrencilerden metnin dinlerken farklı tonlama ve vurgulamalara dikkat etmeleri istenir.
- Öğrencilerin amaçlı dinleme sorularına yanıt verebilmeleri için dinlediklerini not etmeleri istenir (Demirel, 2004: 73-74).
III. Dinleme/Ġzleme Sonrası Etkinlikler:
- Dinlenen metin ile ilgili ayrıntılı sorulara cevap verilir. Bu çalışmanın sınıf düzeyine göre paragraf paragraf yapılmasında yarar görülmektedir.
- Dinlenen metnin sözlü veya yazılı özeti çıkarılır.
- Giriş ve gelişme kısmı verilen bir hikâyenin, sonuç kısmının tamamlanması istenir.
- Metni dinlerken ya da dinledikten sonra duyulanları resimle ifade etmeleri istenir. Öğretmen okurken ya da okuduktan sonra öğrenciler resim veya şekil çizer.
- Dinlenen metin ile ilgili resimlerden ya da cümlelerin olay sırasına göre dizilmesi istenir.
- Dinlenenleri yazma ya da dikte etme etkinliklerine yer verilir. - Duyulan eksik cümleler tamamlanır.
- Dinlenen metne uygun başlık önerilir.
- Metinde boş bırakılan yerleri doldurma çalışmalarına yer verilir (Demirel, 2004: 74).
Demirel tarafından dinleme/izleme etkinlerine yönelik önerilen metinlerden sadece dinleme sonrası etkinliklere yer verilmiĢtir. Burada da anlama yeteneğini geliĢtirmeye yönelik etkinlikler önerilmiĢtir. Önerilen etkinlikler kısım kısım yerine getirileceğinden uygulanması da kolay olacaktır. Ayrıca okullarda uygulanan dinleme/izleme eğitiminin büyük bir bölümünü dinleme eğitimi oluĢturmaktadır. Bu da dinleme eğitimine araç olarak verilen metnin doğrudan okunmasıyla gerçekleĢmektedir. Öğrenciyi motive edecek herhangi bir çalıĢma yapılmamakta veya çok az yapılmaktadır. Bu Ģekilde bir okuma sonucunda öğrenciler metni tam olarak anlamamaktadırlar. Çünkü ortamda dinlemeyi engelleyen faktörler bulunabilir. Zaten dinlemeyi engelleyen faktörlerin ortadan kaldırılması dinleme için gerekli motivasyonun sağlanmasını sağlayacaktır. Dinlemeyi etkileyen faktörleri de Ģöyle sıralayabiliriz:
- Dikkat eksikliği,
- Metnin türü ve metinde kullanılan kelimeler, - Metnin, öğrencinin ilgili alanına hitap etmemesi, - Metinle ilgili yeterince veya hiç bilgi verilmemesi, - Etkili dinleme yöntemlerinin bilinmemesi.
Dinleme/izleme iletiĢim kurmanın ve öğrenmenin temel yollarından biri olup verilen iletiyi uygun bir Ģekilde anlama, yorumlama ve değerlendirme becerisidir. Bu becerinin geliĢtirilmesiyle, öğrencilerden dinlediklerini/izlediklerini sıralama, sınıflama, sorgulama, iliĢkilendirme, eleĢtirme ve bunlarla ilgili çıkarımlarda bulunma gibi üst becerileri gerçekleĢtirmesi beklenmektedir.
Programda dinleme/izleme becerisi, öğrencilerin iyi bir dinleyici/izleyici olabilmesine yönelik olarak hazırlanmış düzeyine uygun kazanımlar ile bu kazanımları hayata geçirmeye yönelik etkinliklerden oluşmaktadır. Dinleme/izleme sürecinin amaca ulaşabilmesi için yapılan tüm dinleme/izleme etkinliklerinin değerlendirilmesi gereklidir. Bu amaçla programda öğrencilerin kullanacağı değerlendirme ölçütleri ile yapılan etkinlikleri değerlendirmeye yönelik formlar yer almaktadır (MEB, 2005: 6).
Türkçe dersine ait temalarda toplam dörder tane metin bulunmaktadır. Bu metinlerin üçer tanesi öğrenci ders kitaplarında yer alırken, bir tanesi yer
almamaktadır. Bu metin dinleme/izleme metni olarak öğretmen kılavuz kitabında bulunmaktadır. Dinleme ve izleme metnine ait etkinlikleri, metni anlama ve çözümlemeye yönelik etkinlikler, sözcük varlığını zenginleĢtirmeye yönelik etkinlikler, konuĢma etkinlikleri, yazma etkinlikleri oluĢturmaktadır. Bu etkinliklerin büyük bir kısmı dinleme/izleme metniyle iliĢkilendirilmiĢtir. Ġmla kurallarına yönelik etkinliklerle dil bilgisi etkinlikleri metinle iliĢkilendirilmemiĢ, metinden bağımsız olarak düĢünülmüĢtür. Dinleme/izleme metnine ait etkinliklerin uygulanabilmesi öğretmen tarafından okunan metnin anlaĢılmasına bağlıdır.
Dinleme/izleme ile ilgili etkinlikler verilirken dinleme/izlemeyi geliĢtirecek etkinliklerin bulunmaması bu alana verilen önemin gereği kadar yerine getirilmediğini göstermektedir. Çünkü dinleme/izleme alanına ait etkinlikler dinleme ve izlemeyle ilgili değildir. Dinleme/izleme ile ilgili etkinlikler yapılırken öğretmenler öğrencilere “Neyi, nasıl?” dinleyeceklerini anlatmamaktadır. Bu konuda da gerek öğrenci çalıĢma kitabında gerekse öğretmen kılavuz kitabında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Oysa dinleme/izlemeyle ilgili etkinliklerde birinci temaya ait dinleme/izleme metnine ait etkinliklerin tamamında dinleme öncesi dikkat edilecek hususlar, dinleme sırasında dikkat edilecek hususlar, dinleme sonrası dikkat edilecek hususlar Ģeklinde dinleme ve izlemeyle ilgili etkinliklere yer verilmesi dinleme/izleme becerisinin amacına uygun olarak gerçekleĢtirilmesini sağlardı. Bu Ģekilde verilecek etkinlikler kendinden sonra gelecek olan dinleme/izleme etkinliklerinin uygulanmasını da kolaylaĢtırırdı. Çünkü bilgilerin teorilerinin bilinmesi, uygulamanın yapılmasına olanak sağlar. Dinleme/izleme ile ilgili etkinliklerin doğrudan metinle iliĢkilendirilmesi, bu etkinliklerin amacına ulaĢmasını engellemektedir.
Dinleme/izleme becerisini geliĢtirmeye yönelik verilen etkinliklerin uygulanmasında ortaya çıkan sıkıntı, etkinliklerin sadece amaç belirlenmeden yapılmıĢ olması değildir. Bunun yanında öğrencinin dikkati, hazır bulunuĢluğu, öğrenci seviyesi gibi birçok etken dinleme/izleme etkinliklerinin uygulanması sırasında sıkıntı çıkarmaktadır. Dinleme/izleme metinlerinin olay yazılarından oluĢması dinleme süresinin etkin, verimli ve anlaĢılır olmasına neden olmaktadır. DüĢünce yazılarından oluĢan dinleme/izleme metinleri olay yazılarını oluĢturan dinleme/izleme metinlerinin aksine sıkıcı olmaktadır. Bu da etkinliklerin uygulanmasını engellemektedir. Dinleme/izleme etkinlikleriyle kazandırılması
hedeflenen davranıĢların bazılarının yeni öğrenim alanı oluĢturması bu etkinliklerin uygulanmasına fırsat vermemektedir.
Öğrenci çalıĢma kitabında yer alan dinleme/izleme etkinlikleri okuma metinlerini destekleyen etkinliklere benzemektedir. Bu tür etkinliklerde de kelime çalıĢmasına, metni anlamaya, konuĢma ve yazmaya yönelik etkinliklerle dil bilgisine yönelik etkinliklere yer verilmiĢtir. Öğrenci çalıĢma kitabında yer alan dinleme/ izleme etkinliklerine örnek olarak Ģunları verilebilir:
- … baĢlıklı metinde geçen kelime ve kelime gruplarıyla ilgili aĢağıdaki etkinliği yapınız.
- AĢağıdaki tabloda … baĢlıklı metinde geçen birleĢik kelimeler yer almaktadır. Bu kelimelerin özelliklerinin uygun bölüme “X” iĢareti koyarak belirtiniz.
- Dinlediğiniz … baĢlıklı metinle ilgili sorulara cevap veriniz.
- Anı türünün özelliklerini biliyorsunuz. Bir anı da siz yazabilir misiniz? - AĢağıdaki kelimeleri yay ayraç içinde belirtilen görevde birer cümlede kullanınız.
- AĢağıdaki resmi inceleyiniz. Kendinizi resimde yer alan varlıkların yerine koyunuz. Onların duygu ve düĢüncelerini kendi ağızlarından ifade ediniz. - AĢağıdaki tabloda boĢ bırakılan yerleri kiĢi özelliğinin dikkate alarak doldurunuz.
- Metinde geçen deyimlerin anlamlarını tahmin etmeye çalıĢınız. Deyimler sözlüğüne bakarak tahminlerinizin doğruluğunu kontrol ediniz. Bu deyimleri birer cümlede kullanınız.
- Metinde geçen aĢağıdaki ifadelerle örtülü olarak anlatılmak istenenleri yazınız.
- Öğrencinizden, … baĢlıklı Ģiirde ifade edilenlerden yola çıkarak Ģiirde ifade edilenlerin öncesine ve sonrasına ait kurgu yapmalarını, bunu istedikleri anlatım türüne uygun olarak yazmalarını isteyiniz. Yazmaya baĢlamadan önce öğrencinizi Ģu yazım kurallarına dikkat etmeleri konusunda uyarınız: “Kâğıt ve sayfa düzenine dikkat etme; düzgün okunaklı ve iĢlek “bitiĢik eğik yazı”yla yazma; Türkçenin kurallarına uygun cümleler kurma; yabancı dillerden alınmıĢ, dilimize henüz yerleĢmemiĢ kelimelerin yerine Türkçelerini kullanma; olayları ve bilgileri sıraya koyarak anlatma; tekrara düĢmeden
yazma; yazım ve noktalama kurallarına uyma. Öğrenciler bu çalıĢmayı yaptıktan sonra 5. etkinliği yapınız.
Yukarıdaki etkinlik örneklerinde de görüldüğü gibi bazen bir etkinlik üç aĢamadan oluĢmaktadır. Bazen de etkinlikler birden fazla bilgi ve beceri istemektedir. Bu tür etkinliklerin uygulanması zaman açısından pek mümkün olmamaktadır. Özellikle de yazma çalıĢması isteyen dinleme/izleme etkinliklerinin uygulanması neredeyse imkânsızdır. Dinleme/izleme metinlerine ait etkinliklerin bazıları metinden bağımsız bir konu olarak ele alınmıĢtır. Bu da öğrencilerin bu tür etkinlikleri metinden bağımsız olarak düĢünmelerine neden olmakta ve metin anlaĢılırlığı yitirilmektedir. Bu nedenle dinleme/izleme etkinliklerine ait etkinlik örneklerinde kelimeler, cümleler veya paragraflar dinleme/izleme metnine ait metinlerden alınmalıdır. Dinleme/izleme metinleriyle ilgili etkinliklerin uygulanabilir olması metnin türüne, öğrencinin bilgi seviyene, dikkatine, hazır bulunuĢluğuna göre değiĢmektedir.
Dinleme/izleme metinlerine yönelik etkinliklerin uygulanamamasında yaĢanan sıkıntılar ve sorunlar Ģöyle açıklanabilir:
- Okullarda dinleme/izleme eğitimi için gerekli donanım bulunmaması, - Bazı etkinliklerin öğrenci seviyesinin üstüde bulunması,
- Dinleme/izleme etkinliklerinin okuma etkinlikleriyle aynı olması, - Öğrencinin dinleme/izleme eğitiminin önemini bilmemesi,
- Etkinlikler içerisinde dinleme/izleme kurallarına yönelik etkinliklerin bulunmaması.