Rus Savaş Uçağının Düşürülmesi ve Yaşanan Gerginlik

Türk Silahlı Kuvvetlerine ait RF-4E keşif uçağı 22 Haziran 2012 tarihinde

herhangi bir uyarı yapılmaksızın Suriye tarafından düşürülmüştür.71 Olay sonrası

Türkiye angajman kurallarının değiştiğini, sınıra yaklaşan silahlı unsurların tehdit

yaratabileceğini ve bunlara anında karşılık verilmesi gerektiğini açıklamıştır. 72

Hatay sınırında sınır ihlali yapan iki adet MIG-23 Suriye savaş uçağı yeni angajman

kuralları gereği 23 Mart 2014 tarihinde73, 16 Mayıs 2015’te yine Türkiye hava

sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle Suriye Hava Kuvvetlerine ait bir askeri helikopter

Türk uçaklarınca düşürülmüştür.74

30 Eylül 2015 tarihinden itibaren Rusya kendi menfaatini ve emniyetini öne sürerek Suriye’deki teröristlere havadan hücum etmeye başlamış ve Türk hava sahasını 3-4 Ekim tarihlerinde iki defa ihlal etmiştir. Olay sonrasında iki ülke arasında 15 Ekim tarihine kadar bir çok kez görüşme gerçekleştirilmiş ve Türk hava sahasının ihlal

edilmesi durumunda angajman kurallarının mutlaka uygulanacağı ifade edilmiştir.75

24 Kasım 2015’de Lazkiye’den havalanan Rus SU-24 tipi uçağının Suriye sınırındaki mevzileri bombalarken Türk hava sahasını işgal etmesi ile Türkiye’nin 5 dakikada 10 kez ikaz etmesine rağmen sınır ihlaline devam etmesi sonucu, Rus uçağı pilotları, devreye gezen Türk F-16’ları tarafından vurularak düşürülmüştür. Bu olay son yıllarda ciddi bir işbirliği içerisinde olan iki ülke arasında yeni bir kriz oluşturmuştur.

Olayın ardından Türkiye-Rusya ilişkileri neredeyse durma noktasına gelmiş76 ve

71 “Suriye Türk jetini vurdu”, Sabah, 23.06.2012, http://www.sabah.com.tr/gundem/2012/06/23/ suriye-turk-jetini-vurdu

72 “Rus uçağı değişen angajman kuralları çerçevesinde düşürüldü”, Anadolu Ajansı, 27.11.2015, http://aa.com.tr/tr/turkiye/rus-ucagi-degisen-angajman-kurallari-cercevesinde-dusuruldu/482178

73 “Sınır ihlali yapan Suriye uçağı düşürüldü”, Milliyet, 23.03.2014, http://www.milliyet.com.tr /sinirda-savas-ucagi-dustu/gundem/detay/1855930/default.htm

74 “Rusya’dan hava sahası ihlali açıklaması”, Radikal, 05.10.2015, http://www.radikal.com.tr/dunya/rusyadan-hava-sahasi-ihlali-aciklamasi-1445392/

75 Taşcı, Tekin Aycan, “Türk-Rus ilişkilerinde yeni başlangıç: Rus savaş uçağının düşürülmesi”, Erciyes Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi, 04.12.2015, s.1.http://www.erciyes.edu.tr/Content/FileManager/Files/Formlar/ERUSAM_Analiz_Su24_krizi_t ekin_aycan (1).compressed.pdf

76 “İmanbeyli, Vügar,” Uçak Krizi ve Türkiye-Rusya İlişkileri, Seta perspektif, Aralık 2015, s.1. http://file.setav.org/Files/Pdf/20151231165033_ucak-krizi-ve-turkiye-rusya-iliskileri-pdf.pdf

sonrasında taraflardan farklı açıklamalar yapılmıştır. Türk tarafı “milliyeti bilinmeyen bir savaş uçağı defalarca ikaz edilmesine rağmen cevap vermemesi üzerine” düşürüldüğünü duyurmuştur. Rusya ilk ifadesinde uçağın Rus uçağı olduğunu ve bir füze ile düşürüldüğünü açıklamış, Türkiye’den gelen açıklamanın ardından kendi uçağının Türk F-16’larca düşürüldüğünü teyit etmiştir. Hemen ardından yapılan açıklamada düşürülen Rus uçağının Türk hava sahasını ihlal etmediği, bilakis Türk uçağının Suriye hava sahasını ihlal ederek Rus uçağını Suriye sınırından 1 km içeride düşürdüğünü iddia etmiştir. Bu iddialarını Türkiye’nin olaydan hemen sonra Rusya ile iletişime geçmek

yerine NATO ile irtibat kurulması ile desteklemişlerdir.77

Yaşanılan olay esnasında, uçakta bulunan iki pilot paraşüt ile atlamış, pilotlardan biri yaralı olarak kurtarılırken diğeri ise uçağın düştüğü bölgedeki muhalif gruplarca öldürülmüştür. Olay sonrası uçaktan yaralı olarak kurtarılan pilot ilk açıklamalarında Türk F-16’ları tarafından ikaz edilmediklerini ve Türk hava

sahasını ihlal etmediklerini açıklamıştır.78 Diğer bir taraftan olay sırasında bölgede

uçuş yapan Hollanda’lı sivil bir pilot ise Rus uçağının Türk hava sahasını ihlal etmesi sırasında Türkiye’nin yaptığı uyarıları duyduğunu fakat bu yapılan uyarılara bir yanıt

verilmediğini ifade etmiştir.79 NATO ve ABD’de Türkiye’nin bilgilerinin doğru

olduğunu destekler ifadelerde bulunmuşlardır.80

Olayların hemen ardından iki devlet liderinin konu ile ilgili açıklamaları dikkat çekmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Erdoğan “Tüm uyarılara rağmen hava sahamızı ihlal eden aidiyeti belli olmayan uçağa müdahale edilmiştir, bu hadise tamamen Türkiye’nin önceden ilan ettiği angajman kuralları çerçevesinde

gerçekleşmiştir”81 açıklamalarında bulunurken, Rusya Devlet Başkanı Putin; "Rus

uçağının vurulmasını sırtımızdan bıçaklanmak olarak yorumluyoruz, uçak düşürme

77 Kılıçarslan, a.g.e. s.66-67.

78 Kılıçarslan, a.g.e. s.67.

79 “Hollandalı pilot: Türkiye’nin düşürülen uçağı yaptığı ikazları duyduk”, Sabah, 24.11.2015, http://www.sabah.com.tr/gundem/2015/11/24/hollandali-pilot-turkiyenin-dusurulen-ucaga-yaptigi-ikazlari-duyduk

80 “NATO Türkiye’yi haklı buldu”, Sabah, 25.11.2015,

http://www.sabah.com.tr/gundem/2015/11/25/nato-turkiyeyi-hakli-buldu

81 “Düşürülen uçakla ilgili Erdoğan’dan açıklama”, Cnn Türk, 24.11.2015, http://www.cnnturk.com/turkiye/dusurulen-ucakla-ilgili-erdogandan-aciklama

olayının Rusya-Türkiye ilişkileri açısından ciddi sonuçları olacaktır"82 diyerek Türk-Rus ilişkilerinin seyrinin güven bunalımına yol açacağını göstermiştir. Türk-Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov Türkiye’ye ziyaretini iptal ederek kendi

vatandaşlarına Türkiye’ye gitmeme uyarısında bulunmuştur. 83Rusya ayrıca

Türkiye’den özür beklediklerini suçluların cezalandırılması ve gerekli tazminatların verilmesini istemiştir. Rusya’nın yaptığı bu açıklamalara karşılık Erdoğan “Eğer birisinin özür dilemesi gerekiyorsa, bu biz değiliz. Hava sahamızı ihlâl edenler özür

dilemeli.”84 diyerek Rusya’ya karşı geri adım atmayacağını ifade etmiştir. Dışişleri

Bakanı Çavuşoğlu’da “haklı olduğumuz bir konuda özür gerekmez. Üzüntülerimizi çok defa ilettik ve iletmeye devam ediyoruz. Rusya ile krizi tırmandırmak

istemiyoruz”85 açıklamalarında bulunarak iki ülke arasında yaşanan krizin

büyümemesi gerektiğini vurgulamıştır. France 24 kanalına konuşan Erdoğan “Rus uçağının düşürülmesi olayından sonra Rusya Devlet Başkanı Putin’i aradım, telefona cevap vermedi, bu bir Rus uçağı olduğu belli olmuş olsaydı belki uyarıların türü

farklı olabilirdi”86 ifadesi de Rusları tatmin etmemiştir. Krizin ardından Rusya

Savunma Bakanlığı Türkiye ile askeri alandaki kanallarını durdurmuş ve hatta acil durumlarda irtibatı sağlayan ‘kırmızı hat’ bile iptal edilmiştir. Türkiye’ye karşı Rusya, ekonomik tedbir paketleri açıklamaya başlamıştır. Rusya Türkiye ile yaşadığı uçak krizine müteakip krizi siyasetle sınırlı bırakmayarak ticaretten turizme,

eğitimden spora her alana yaymıştır. 87

82 “Putin’den ilk açıklama”, Milliyet, 24.11.2015, http://www.milliyet.com.tr/rusya-dan-ilk-aciklama/dunya/detay/2152750/default.htm

83 “Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov Türkiye ziyaretini iptal etti”, Ntv, 24.11.2015,

http://www.ntv.com.tr/dunya/rusya-disisleri-bakani-lavrov-turkiye-ziyaretini-iptal-etti,KENHSLBQXE6r-FEfmcyWKA

84 “Erdoğan: biz değil Rusya özür dilemeli”, Türkiye Gazetesi, 27.11.2015, http://www.turkiyegazetesi.com.tr/politika/328203.aspx

85 “Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan açıklama: Hava sahamızı ihlal edenler özür dilesin”, Ulusal Kanal, 26.11.2015, http://www.ulusalkanal.com.tr/m/?id=82563

86 “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan: Rus uçağı olduğu belli olmuş olsaydı”, Hürriyet, 27.11.2015, http://www.hurriyet.com.tr/cumhurbaskani-recep-tayyip-erdogan-rus-ucagi-oldugu-belli-olmus-olsaydi-40019383; “Erdoğan: Rus uçağı olduğunu bilsek farklı uyarırdık”, Aljazeera, 26.11.2015, http://www.aljazeera.com.tr/haber/erdogan-rus-ucagi-oldugunu-bilsek-farkli-uyarirdik ifadelerine rağmen krizin gerginleşmesi engellenememiştir.