Restitüsyon Öneriler

Hamamın kuzeydoğu cephesinde, 1 aksı ile A ve D akslarının kesiştiği köşelerde bulunan soyunmalık duvarı ve hatıl izleri, soyunmalık yerini belli etmektedir (EK-B/ Şekil 10). Soyunmalık mekanının boyutlarını belirlemek için günümüzde (2012) 3 nolu parselde bulunan tek katlı muhdes yapının yıkılarak kazı yapılması gerekmektedir. Kazı sonrasında çıkacak olan sömel izlerinden soyunmalık duvarlarının kesin yeri belli olacaktır. Ancak, 15. yy sonuna tarihlenen hamamın, aynı dönemde yapılmış olan diğer Edirne hamamları ile yapılan karşılaştırmalı çalışma sonucu üç farklı restitüsyon önerisi getirilmiştir. 14.yy sonuna tarihlenen Saray Hamamı çifte hamam olup, soyunmalığı dikdörtgen şeklinde ve ahşap kırma çatılıdır. Hamam yapımıza gerek yapıldığı dönem gerekse tek hamam olması açısından daha yakın bir örnek olan Mezid Bey Hamamı, XV. yy başına aittir. Mezid Bey Hamamı soyunmalığı ahşap kırma çatılı olup, çatı örtüsü alaturka kiremittir. XVI. yy başında yapılmış olan Abdullah Hamamı soyunmalık mekanı da, dikdörtgen formda, ahşap kırma çatılı ve kiremit kaplıdır. Diğer yandan, 15. yy hamam yapıları içerisinde soyunmalığı ayakta kalmış olan Tahtakale Hamamı’nda

Şekil 4.25. İbrahim Paşa Hamamı su taksimatı krokisi (F.Aşut, Rölöve, 2012)

153

soyunmalık büyük bir kareyi (16 m x 16 m) teşkil etmekte ve üst örtüsü kurşun kaplı devasa bir kubbe olmaktadır (Çizelge 3.15).

Semavi Eyice’nin tipolojisine göre, orta kubbeli, çifte halvetli ve enine sıcaklıklı tipe giren hamamda, Z03 mekanı esas mekan olan sıcaklık olarak karşımıza çıkmaktadır (Çizelge 3.16). Bu tipte, planlamaya bağlı olarak halvet sayısı üç veya dörde çıkabilmektedir. Z03-a ve Z03-c olarak nitelendirilen eyvanlar ile enine genişleyen mekana, üç adet halvet hücresi bağlanmaktadır. Z03-b mekanı orta mekan olup, üzeri mevcutta en yüksek merkezi kubbe ile örtülüdür. Planlamadaki konumları itibariyle, halvet hücresi olarak değerlendirilen mekanlar Z04, Z05 ve Z06 olmaktadır. Z02 mekanında, karşılaştırmalı çalışma yapılan diğer Edirne hamamlarından farklı bir durum söz konusudur. Benzer bir durumun, Kum Kasrı Hamamı’nda olduğunu söylemek mümkündür. Şöyle ki, saray hamamı olan bu yapıda iki sıcaklık bulunmaktadır. İbrahim Paşa Hamamı’nda yaptığımız restitüsyon çalışmasında, Z02 mekanını yalnızca paşanın kullandığı sıcaklık, paşaya özel (VIP) mekan olarak değerlendirmek bir çözüm önerisi sunmaktadır. Z01 mekanı yıkılmış olan soyunmalık ile hamamın ana mekanı olan Z03’ü ve Z02’yi birbirine bağlayan ara geçit olması nedeniyle ılıklık olarak nitelendirilmiştir. Z07 mekanı, yıkılmış olan tonoz üst örtüsü, plandaki konumu ve 5 aksında bulunan ocak yeri ile birlikte sıcak su deposu olarak plandaki yerini almaktadır. Tamamen yıkılmış olan Z08 mekanını ise soğuk su deposu olarak nitelendirmek mümkündür. Dolgu zemin dolayısıyla sadece kemer kısmı görünen ocak yerinin önünde ise, yer seviyesinden daha aşağıda kotta bir külhan önü mahalinin olması gerektiği aşikardır (Şekil 4.26).

Hamamın, orijinal haline ilişkin, yıkılmış olan duvarları ve üst örtüsü hakkında bilgi veren, yapmış olduğumuz araştırma neticesinde; Edirne Belediyesi’nden ancak 2000 yılına ait eski hava fotoğrafları (EK-C/ Şekil 16) edinilmiştir. Y.Mimar Lale Süman (2011)’dan edinilen yapının 1980’li yıllara ait cephe fotoğrafları (EK-B/ Şekil 78-81) ile günümüz (2012) mevcut durum arasında fark bulunmamaktadır. EKVTVKBK (2012) ‘dan edinilen rapor ekinde verilen 1960 yıllarına ait fotoğraf ise (EK-C/ Şekil 18), Z07 mekanının üst örtüsü olan tonozu açık bir şekilde belgelemektedir. Ancak Z03-a mekanı üst örtüsü bu fotoğrafta da yıkık durumda olduğundan, eyvan üzerlerini örten çatı örtüsü hakkında kesin bilgiye ulaşılamamıştır.

154

Plan özellikleri ve mekansal boyutlar dikkate alınarak yapılan karşılaştırmalı çalışma sonucu, Z03-a ve Z03-c mekanlarının tonozla örtülü olduğu tahmin edilmektedir. Hamamın orijinal taban kotunu belirlemek için, döşeme tabanında kazı yapılması gerekmektedir. Özellikle Z01, Z05 ve Z07 mekanlarında döşeme çöp tabakasıyla kaplıdır. Ancak, orijinal taban kotuna en yakın döşeme seviyesi olan Z02 ve Z06 mekanlarına ait yer kotu, orijinal taban kotu kabul edilmiştir. Hamamın kuzeybatısında bulunan ana cadde niteliğindeki Araplar Caddesi’nde ve yapının külhan cephesi olan güneybatı cephesi tarafında 4 nolu parsel bahçesinde dolgu zemin söz konusudur (EK-B/ Şekil 4, 11). 5 nolu aks duvarında B aksı üzerinde yer alan ocak kemerinin 60 cm yüksekliğinde bir kısmı gözükmektedir. Bu kısımda külhan önü mahalinin taban kotunu belirlemek için kazı yapılması gerekmektedir. Ancak, +1.00 m kotunda A aksı üzerinde yer alan hatıl izi ve C aksına yakın yer alan hatıl izi ile birlikte duvar izi, külhan önü mahalinin sınırlarını belirlemektedir (EK-B/ Şekil 85). Buna göre, külhan önü mahali taban kotu -2.00 m olarak alınmıştır. Hamamın sıcaklık ve ılıklık olarak hizmet veren mekanların altında bulunan cehennemlik kotunu belirlemek için

Şekil 4.26. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon işlev akış şeması (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

155

yine kapsamlı kazı çalışmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Hamam döşemesi içinden açılacak kazı sondajı ile cehennemlik kotu ortaya çıkarılmalıdır. Diğer hamam yapılarından edinilen bilgilere göre, cehennemlik ayaklarının yüksekliği 80 cm ile 1.20 m arasında değiştiği tespit edilmiş olup, karşılaştırmalı çalışma sonucu çizilen cehennemlik kotu planında, kot -1.23 m alınmıştır.

Hamamın orijinal yer döşemesine rastlanmamıştır. Z03 mekanında göbek taşı izi bulunmamakla birlikte, Z03-b mekanının ortasında göbek taşı olması gerektiği düşünülmektedir. Hamamda orijinal kurnalara veya seki izi bulunamamıştır. Ancak, kurna yerlerinin künk sistemine bağlanış yerini gösteren üçlü ve ikili künk borularının duvara dik bir şekilde yer aldığı noktalar tespit edilmiştir. Buralar, Z04 mekanı 2 aksında yer alan duvar ve Z06 mekanı 4 ve C akslarında yer alan duvarlarda yer almakta ve yerden yüksekliği yaklaşık 80 cm olarak ölçülmektedir (EK-B/ Şekil 90, 92, 93). Hamamda bulunan 20 cm çapında tüteklik yerlerine, Z03 mekanı 3 nolu aks duvarında, halvet hücrelerine geçişi sağlayan dik üçgen nişin iki yanında, Z04 mekanı 2 nolu aks duvarında, Z06 mekanı C aksı duvarında rastlanmaktadır (EK-B/ Şekil 86, 88, 89, 91). Ayrıca, Z01-c mekanı 1 nolu aks duvarında tespit ettiğimiz 20 cm çaplı baca, ılıklık mekanında tüteklik olmayacağından, soyunmalıkta yer alan çay ocağı kısmına ait bir baca olabileceğini düşündürmektedir.

Soyunmalık mahalinin, yapılan karşılaştırmalı çalışma sonucunda üç farklı şekilde çözümlendiği restitüsyon önerilerinde, soyunmalık mahali tek katlı kubbeli, iki katlı merkezi kubbeli, kurşun örtülü ve bunlardan farklı olarak iki katlı ahşap kırma çatılı, alaturka kiremit örtülü olarak verilmiştir (Şekil 4.27-4.38). Mevcut durumda 3 nolu parselde yer alan tek katlı konutun bahçesinde, hamamın kuzeydoğusunda bulunan kuyunun, yıkılmış olan soyunmalık mahaline ait şadırvanın yerini belli eden iz olma ihtimali vardır (EK-B/ Şekil 13). Soyunmalık iç mekan çözümlemesi ve soyunma kabinleri, karşılaştırma çalışma sonucunda oluşturulmuştur (Şekil 4.28, 4.29). Kubbeli olan restitüsyon önerisinde, mekan boyutları 13.55 m x 12.65 m olarak kareye yakın formda alınmış, kırma çatılı olan öneride ise mekan boyutları dikdörtgen olacak şekilde 13.55 m x 10.80 m alınmıştır (Şekil 4.27, 4.32, 4.33). Soyunmalık mekanına giriş, kuzeydoğu cepheden verilmiş, pencereler ise tepe penceresi olup alçı şebeke şeklindedir. Soyunmalık kubbesinin merkezinde, ışıklık feneri yer almaktadır (Şekil 4.35, 4.38).

156

Şekil 4.27. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi1 plan (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

Şekil 4.28. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 2 zemin kat planı (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

157

Şekil 4.29. İbrahim Paşa Hamamı

restitüsyon önerisi 2 üst kat planı (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

Şekil 4.30. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 2 çatı kat planı (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

Şekil 4.31. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 2 kuzeybatı cephesi- Araplar Caddesi görünüşü (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

158

Şekil 4.32. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 3 zemin kat planı (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

Şekil 4.33. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 3 üst kat planı (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

159 Şekil 4.34. İbrahim Paşa Hamamı

restitüsyon önerisi 3 tavan planı (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

Şekil 4.35. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 3 çatı planı (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

Şekil 4.36. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 3 cehennemlik kotu planı (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

160

Şekil 4.37. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 3 1-1 kesiti (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

Şekil 4.38. İbrahim Paşa Hamamı restitüsyon önerisi 3 kuzeybatı cephesi- Araplar Caddesi görünüşü (F.Aşut, Restitüsyon 2012)

161