Ahşap Tavanlı Soyunmalıklar: Mezid Bey Hamamı, Abdullah Hamamı, Saray

Hamamı, İbrahim Paşa Hamamı, Topkapı Hamamı. Geç devir özelliğinde olan Abdullah Hamamı dışında, Mezid Bey Hamamı’nın çarpık biçimi ve Saray Hamamı erkekler kısmı giriş kapısının 16.yy’da yapılması sebebiyle, bu hamamlarda soyunmalık kısmının sonradan eklendiği düşünülmektedir [45]. Günümüzde (2012), Mezid Bey ve Saray Hamamı ahşap tavanlı soyunmalık kısımları son restorasyon ile yenilenerek, hamam olarak işlev vermektedirler. Abdullah Hamamı soyunmalık kısmı, depo olarak kullanılmaktadır. İbrahim Paşa ve Topkapı Hamamı soyunmalıkları günümüze ulaşamamıştır ancak kaynaklarda ahşap tavanlı olduklarına dair bilgiler verilmektedir.

2- Kubbeli Soyunmalıklar: Tahtakale Hamamı, Sokullu Hamamı günümüze

(2012) ulaşan ve orijinalliğinden şüphe duyulmayan soyunmalıklardır. Tahmis Hamamı soyunmalığı günümüze ulaşamamış ise de çeşitli kaynaklarda kubbeli olduğuna dair bilgiler mevcuttur.

Bunların dışında, geleneksel biçim ve boyutlara uymayan ve halen tartışma konusu olan soyunmalık hacimleri mevcuttur. Gazi Mihal Bey ve Beylerbeyi Hamamı’nda, önceden soyunmalık kısmının olup olmadığı, bu mekanın yıkılıp yıkılmadığı ya da hangi hacmin soyunmalık olarak kullanıldığı tam olarak tespit edilememiştir. Yeniçeri Hamamı’nda, soyunmalık hacminden geriye kalan izler mevcuttur. Ancak, tamamen yıkılan bu hacmin üst örtüsü hakkında fikir yürütmek mümkün olmamaktadır. Kum Kasrı Hamamı, saray hamamı olduğundan, soyunmalık mekanına sahip değildir.

Edirne’deki mevcut hamamların plan şemaları Erken ve Ayverdi’den düzenlenmiş olup, soyunmalık tiplerine göre sınıflandırması Çizelge 3.15’te verilmiştir [35,42].

116

Çizelge 3.15. Soyunmalık Tiplerine Göre Sınıflandırma Yıkık

Ahşap Tavanlı Kubbeli Ahşap Tavanlı Belirsiz

Ahşap Tavanlı Kubbeli Ahşap Tv. Yıkık Belirsiz

Kubbeli Belirsiz S oyu n m alı k T ek Hamam Yeniçeri Hamamı

Mezid Bey Hamamı

Kum Kasrı Hamamı (YOK) Abdullah Hamamı Tahmis Hamamı İbrahim Paşa Hamamı

Saray Hamamı _{Gazi Mihal}

Hamamı Topkapı

Hamamı Tahtakale

Hamamı

Sokullu Hamamı Beylerbeyi Hamamı

Çift

e

117

Aralık- Ilıklık

Tahtakale ve Sokullu Hamamı plan şemalarında aralık mekanına rastlanmaktadır. Ancak, günümüzde (2012) Sokullu Hamamı’nda bu mekana soyunmalıktan geçiş kapatılmış, Tahtakale Hamamı’nda da ılıklık ile olan ilişkisi kesilerek, bar olarak kullanılan soyunmalık kısmının tuvaletleri olarak işlevlendirilmiştir.

Edirne hamamları içerisinde ılıklık mekanı değerlendirildiğinde, plan düzenlemesi açısından belli bir ılıklık düzeninin olmadığı görülmektedir. Küçük boyutlu hamamlarda, küçük ve koridor niteliğinde düzenlenmiştir. Örneğin Saray Hamamı, Yeniçeri Hamamı, Mezid Bey Hamamı. Birçoğunda, simetrik veya asimetrik olarak eyvan ve halvet hücreleri ile enine genişleyen bir mekan olarak yerini almaktadır. Örneğin İbrahim Paşa Hamamı, Abdullah Hamamı, Kum Kasrı Hamamı, Tahmis Hamamı. Ancak, sıcaklık mekanına eş ölçülerde planlanan ılıklık düzenlemeleri de yok değildir. Gazi Mihal ve Tahtakale Hamamı’nda ılıklık, boyutsal açıdan sıcaklık mekanı ile yaraşır düzeyde olup, süsleme açısından da ayrıca ele alınmıştır.

Ilıklıkla ilişkili bir mekan olan Yahudi havuzları ile ilgili olarak; günümüzde (2012) bu hacimlere giriş kapatıldığı için, mekanları görme olanağı bulunamamıştır. Ancak kaynaklardan edinilen bilgilere göre, Topkapı Hamamı erkekler kısmı ılıklığa bitişik halvet hücresi, Tahtakale Hamamı kadınlar kısmı ılıklığa bitişik halvet hücresinde, buranın ‘yahudi batağı’ olduğunu düşündüren zeminden yükseltilmiş tekneler bulunmaktadır. Aynı şekilde, tek hamamlar olan Tahmis Hamamı ile Abdullah Hamamı ılıklıkla ilişkili halvet hücrelerinde benzer bir durum söz konusudur.

Sıcaklık

Edirne hamamlarını, sıcaklık planlarına göre başlıca iki grup başlığı altında toplamak mümkündür (Çizelge 3.16).

a) Haçvari, köşe hücreli ve dört eyvan şemalı tip: Merkezi sıcaklık mekanının artı

şeklinde iki aks hizasınca bölündüğünü varsaydığımızda, iki aksı ortalayan çift taraflı uç kısımlarında dört adet eyvan hücresinin ve köşelerde de halvetlerin yer aldığı düzenleme biçimidir. Hamamın düzenlenme biçimine bağlı olarak halvet sayısı üçe veya ikiye düşebilmektedir. Çifte hamamlarda erkekler kısmının genellikle bu plan tipinde inşa edildiğini görmekteyiz. Değişik varyasyonların ihtiva eden bu tipe şu hamamlar girmektedir: Tek hamam olarak Yeniçeri Hamamı, çifte hamamlardan

118

erkekler kısmı; Saray Hamamı, Tahtakale Hamamı, Beylerbeyi Hamamı, Sokullu Hamamı ve hem kadın hem erkekler kısmı bu tipte olan hamamlardan Topkapı Hamamı, bu sınıfa girmektedir. Saray Hamamı erkekler kısmında, diğer hamamlardan farklı olarak halvet hücreleri tavana kadar uzanmayan mermer levhalarla bölünerek, sıcaklık ana mekanının bütünlüğünü bozmadan, ayrı birer hücre haline getirilmişlerdir.

b) Orta kubbeli, çifte halvetli, enine sıcaklıklı tip: Bu tipe giren hamamlarda, sıcaklık

enlemesine uzanan dikdörtgen şeklinde olup, tek veya çit yönlü eyvanlarla enlemesine genişlemektedir. Genellikle üç bölümlü olan bu mekanın orta bölümü kubbe ile, yan mekanların üzeri beşik veya sivri tonozla örtülmektedir. Üç bölümlü olmayan sıcaklık mekanları dahi, tek yönlü üzeri yarım kubbe örtülü eyvanlarla enine genişlemektedir. Orta mekandan, üzeri kubbeli yan yana iki odacık şeklindeki halvet hücrelerine geçilmektedir. Halvet sayısı, planlama biçimine göre üçe veya dörde çıkabilmektedir. Tek hamamların ve çifte hamamlarda kadınlar kısmının genellikle bu plan tipinde yapıldığını görmekteyiz (Çizelge 3.16).

Bu tipe giren tek hamamlara örnek olarak; Mezid Bey Hamamı, İbrahim Paşa Hamamı, Abdullah Hamamı, Tahmis Hamamı; çifte hamamlardan kadınlar kısmı bu tipe girenlere örnek; Saray Hamamı, Tahtakale Hamamı, Sokullu Hamamı, hem erkekler hem kadınlar kısmı bu tipte yapılmış olanlara örnek de Gazi Mihal Hamamı olarak verilmektedir.

119

Çizelge 3.16. Sıcaklık Tiplerine Göre Sınıflandırma

Haçvari, köşe hücreli ve dört eyvan

şemalı tip Orta kubbeli, çifte halvetli, enine sıcaklıklı tip

S ıcakl ık T E K H AM AM

Yeniçeri Hamamı Mezid Bey Hamamı

İbrahim Paşa Hamamı

Abdullah Hamamı

120 ÇİFTE HAM AM Saray Hamamı Beylerbeyi Hamamı Tahtakale Hamamı Sokullu Hamamı Saray Hamamı Tahtakale Hamamı

Topkapı Hamamı Gazi Mihal Hamamı

E rk ek ler Kı smı Kad ın lar Kı smı Sokullu Hamamı E rk ek ler / K ad ın lar Kıs m ı

121

BÖLÜM 4

İBRAHİM PAŞA HAMAMI